Батыс Қазақстан облысы Сырым ауданының білім беру бөлімінің аудандық оқу-әдістемелік кабинетінің әдістемелік кеңесінде қаралып, аудан педагогтеріне таратуға ұсынылды.
Хаттама № 2 күні: 25.10.2016 жыл
Құрастырушы:
А.К.Жакипов – Сырым ауданы, жалпы білім беретін М.Қаналиев атындағы Алғабас орта мектеп – балабақша кешенінің «қазақ тілі мен әдебиеті» пәні мұғалімі.
Пікір жазғандар:
Д.Б.Хажгереева - жалпы білім беретін М.Қаналиев атындағы Алғабас орта мектеп – балабақша кешенінің «қазақ тілі мен әдебиеті» пәні мұғалімі.
Г.Ж.Канатова - жалпы білім беретін М.Қаналиев атындағы Алғабас орта мектеп – балабақша кешенінің «орыс тілі мен әдебиеті» пәні мұғалімі, қоғамдық – гуманитарлық әдіс бірлестік жетекшісі.
Түсінік хат.
Көк жиектен сұңқар болып самғарда,
Ақын ғұмыр зуылдармет арманда.
Талай сөздер тасқа басқан таңбадай,
Қадыр аға, жол сілтедің жастарға.
«Қазақ тілі мен әдебиеті пәні»
мұғалімі А.К.Жакипов
Қадыр Мырзалиевтей қадау талантқа ғана айтылар бағаның салмағын ешбір сөзбен жеткізе алмайсың. Біздің бұл сөзімізге шәгі барлар балалар бақшасын кеше аттаған балдырған бөбегінің тіл ашар тақпақтарын тыңдасаншы. Сонда солардың азындағы бала көкірегіне ұялаған бал сөзерін қорғасыннан құйған сақадай дөп түсіп жатқан салмақтысы, оңай айтылып, қиынды ұқтырар ойнақысы, тал бойында бір мін жоқ көркемі мен жинақысы Қадыр қаламынан шыққан болып шығару даусыз. Оның қаламынан туған ертегілер мен балладалар, сюжетті өлеңдер мен пейзаждар, мысалдар мен мазақтамалар, жаңылтпаштар мен жұмбақтар, санамақтар мен диалогтар қазақ балалар әдебиетінің классикасына қосылып, сәби оқушының рухани тәбетін ашып, ой – санасын оятар хрестоматиялық үлгілерге айналды.
Сонау ұлы Абайдан бермен қарайғы «құлақтан кіріп бойды алар» сиқыр сазды наз жырларының ең саңлақтарының арасынан тағы да Қадыр қаламы ен таққан сүлей туындыларды мол ұштастырамыз. Тіршіліктің небір шытырман, шырғалаңдары кес – кестеп, дағдарға қалған сәттерде арғы – бергіден ақылдасар сырлас іздеп, ұйытқыған сезімге басу, тоқыраған көңілге демеу дәметіп, бағы Бұқар мен батыр Махамбеттен бермен тартқан дуалы ауыздарға жүгінгенде алдымен көңілге оралып, қолға ілігетіндердің санаулы санатынан тағы да Қадыр табылды. (Қадыр Мырза Әли. І том. Ә.Кекілбаев)
«Бала тілі бола алмаса ана тіл, ана тілі бола алмайды ешқашан» деп жырлаған, қазақ тілінің қадірін, қасиетін айтудан шаршамаған, қазақтың қадірлі ұлы Қадыр Мырза Әлі– қазақтың өлең дүниесіне, поэзия әлеміне құбылыс болып кірген дарынды да қайратты ақындарымыздың бірегейі еді. Көзі тірісінде «классик ақын» атанған, шығармалары он бес том болып жарық көрген талант иесінің көркем туындыларымен жас буынды рухани сусындату қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің басты парызы болмақ. Жалпыға міндетті орта білім берудің мемлекеттік стандарты негізінде құрылған орта мектепте қазақ әдебиетін оқыту бағдарламасында ақын шығармашылығымен таныстыру.
«Қадыртану» факультатив жұмысының жоспары 8 - сынып оқушыларына арналып, аптасына 1 сағат, жылдық сағат саны 34 сағатқа жоспарланды.
Факультатив жұмысының мақсаты: Қадыр Мырза Әлінің өмірі мен шығармашылығын оқушыларға терең меңгерту. Бойында ақындық пен батылдық қасиет қатар өрілген Қадыр шығармалары мен өнегелі өмірін сөз ете отырып, жас ұрпақты ақынның жырлары арқылы ерлікке, елін сүюге тәрбиелеу, елге деген шынайы кіршіксіз сезім, нағыз адам болудың қиын екенін ұқтыру, оқушының рухани-эстетикалық талғамын жетілдіру, шығармашылық қабілеттерін дамыту, көркем туындыларын тереңдете оқыту. Ақынның өз елінің патриоты екендігін, нағыз қазақ екендігін, тарихи тұлға екендігін таныту. Ақынның туындыларын таңдап оқыту арқылы оның шығармашылығын насихаттап, оны болашаққа зерттеу, ізденіс жұмыстарына бағыттау.
Факультатив жұмысының міндеттері:
Махамбет шығармашылығының тарихи негіздері туралы оқушылардың білімдерін арттыру.
Ақын өлеңдерінің көркемдік ерекшелігіне әдеби – теориялық талдау жүргізу;
Поэзияны сүюге, шешендік сөз, ұлттық намысты қалыптастыру;
Қадыр өлеңдерінің табиғатын ашуға талпыныс жасау;
Философиялық ой – толғамдарын насихаттау;
Күтілетін нәтиже:
Сан қырлы ғажайып ақынның, ой данасының мұраларын оқып - үйренген, саналы ой түйе білген, өлеңді мәнерлеп оқи алатын және көркем шығармадан терең мағына ала білетін шығармашыл тұлғалардың шығуы.
Факультатив жұмысының жоспары.
№
Сабақтың мазмұны.
Күні
Сағ. саны
Сыныпта жүргізілетін жұмыс.
Әдебиет теориясы.
Күтілетін
нәтиже.
Пайдаланылған әдебиет.
1.
Кіріспе бөлім
1
«Қадыр жаққан бір сәуле сөнбеу үшін» оқынның өмірі мен шығармашылығы туралы постер қорғау
(топтық жұмыс)
Автобио -графиялық шығарма туралы түсінік.
Ақын туралы толық мағлұмат алады. Өз бетімен іздене отырып, қосымша мәліметтермен жұмыс істеуге үйренеді.
Интернет. Энциклопедия.
2.
3.
Қадыр Мырза Әли – қазақ поэзиясының көрнекті өкілі.
2
Әбділхамит Нарымбетов -тің «Қадыр Мырза Әли» деген мақаласымен танысу.
Таудан аққан мөлдір бұлақтай...
Ақын поэзиясы туралы түсінік.
Оқушылар ақынның поэзия бағытындағы шығарма -ларын жинастырады
Ә. Нарымбетов «Ғасыр дерті» Алматы, «Арда» 2008, 312 – бет. Қадыр Мырза Әли «Алтын сәуле» , Алматы – 2012, 3 – бет. «Қадыр Мырза Әли» деген мақаласынан ықшамдалып алынған. 172 – 197 - бет
4.
5.
«Иірім» Эссе.
Естелік жинағы.
2
Мәтінмен топтық, жұптық жұмыс. (постер қорғау).
Естелік жазу туралы.
20 ғ. Қазақтың зиялы қауымы туралы және олардың қоғамда болып жатқан өзекті мәселені қозғау білу - қоғам мүшесінің азаматтық парызы екенін түсінеді.
Қ.Мырзалиев «Иірім», «Атамұра» - 2004 ж.
6.
7.
«Жазмыш» жинағы.
2
«Даңқ», «Ақын және азаттық», «Ұлт: тіл және діл», «Өркениеттің іргетасы мен күмбезі» іспеттес ақынның «Жазмыш» жинағының бөлімдерін оқып танысады, ойтолғау жазады.
Стиль, жанр, публицистикалық стиль.
Қ.Мырзалиев «Жазмыш» жинағы. Алматы, «Атамұра» - 2004 ж. 27,301,413,
458 – бет.
8.
9.
Шығармашылық ізденіс жұмысы.
2
«Қаққанда ел оянып, дала дабыл,
Мектептен дәріс алды бала Қадыр» ақынның білім нәрімен сусындап өскен Жымпиты орта мектебі туралы материал жинап, постер жасау.
Оқушылар өз бетімен жұмыстанады, түсінеді, біледі, ойлау, сөйлеу мәдениеті дамиды.
«Ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағы» шағын кітапша – 2011 ж. Интернет, «бар қазақ қадірлеген Қадыр ақын» қосымша жинақ папка.
10.
11.
«Қара өлеңнің қаймағы» Қадыр Мырза Әли балалар әдебиетінің көрнекті өкілі.
2
Ақынның өлеңдерінде ең көп кездесетін поэзия – муза – жыр өлеңдерін кішкентай бүлдіршіндерге арнап шығарған жұмбақ, жаңылтпаш, мазақтамалар мен санамақтар және «Сабақ», «Ноян - Қоян» шығармалары -на шолу жасау. (топтық, жұптық жұмыс).
Халық ауыз әдебиетіндегі жұмбақ, жаңылтпаш, мазақтамалар мен санамақтар –ды салыстыру.
Оқушылар ақынның осы бағыттағы шы,армаларымен танысып, жинақтайды және салыстыра алады.
Қ.Ахметов Әдебиеттану әліппесі. Алматы: Қазақпарат, 2000 жыл.
12.
13.
«Қылыш пен қанжар күндер - ай» өлеңдер жинағы. Қадыр ақынның лирикасындағы ұлттық нақыш.
2
«Жеті», «Жымпиты», «бабамыздың шоқ басқан табанымен», «Қазаққа дала керек, ғарыш керек» өлеңдеріне лингвистика -лық талдау жасау. (топтық, жұптық жұмыс)
Лирикалық кейіпкер және ұлттық мінез. Өлең теориясы, құрылысы, тілдің көркемдегіш құралдары.
Өлеңнің идечсын түсінеді, лингвистика -лық талдауға, өлең сырын танып, түсініп, мәнерлеп оқуға төселеді.
Қ.Мырзалиев І том. (екі томдық шығармалар жинағы).
Алматы, «Балауса» - 1995 ж. «Жеті»-19-бет, «Жымпиты» - 20 – бет, «Бабамыздың шоқ басқан табанымен» - 39 – бет, «Қазаққа дала керек, ғарыш керек» - 42 – бет.
14.
15.
Шығармашылық ізденіс жұмысы.
2
«Қадыр - ел тарихын жырлаушы эссе жазу. «Қадырдың қадірі – мықтылығын -да» (топтық жұмыс, постер қорғау).
Тілдің көркемдегіш құралдары.
Баспасөз, интернет бетіндегі материалдарды саралап, пайдалануға үйренеді. Шығарма жазуға төселеді.
Интернет.
16.
17.
«Ой өріс» жинағы. (Өлеңдер, нақыл сөздер).
2
«Дала», «Жер», «Өзіміз туралы ода», «Сөзім бар да өзім бар» өлеңдері бойынша жұмыс.
Тілдің көркемдегіш құралдары, өмірбаяндық шығармалар туралы нақты сөздер мен афоризмдер-дің табиғаты.
Ақынның табиғи болмысын тануға талпыныс жасайды. Өз ойларын шебер де дәл, қысқа да нұсқа жеткізуге үйренеді.
Қадыр Мырза Әли «Ой өріс» жинағы. Орал, «Ағартушы» - 2009 ж. 34 – 69 – бет. Қадыр Мырза Әли Таңдамалы туындылары-ның көптомдығы. 18 – том.
18.
19.
«Қадыр музасының қайталанбас үні» ақынның әндері.
2
«Атамекен», «Жездеке», «Ақ Жайық», «Тамаша», «Цыган серенадасы» әндерін тыңдай отырып, олардың шығу тарихымен танысу және әндерін айтып үйрену, мәтінін талдау.
Ақын өлеңдерінде-гі ырғақ.
Қадыр ақынның ән мұрасы туралы біледі, үйренеді, түсінеді, құрметтейді.
Қадыр Мырза Әли Таңдамалы туындылары-ның көптомдығы.
Қадыр Мырза Әли І том. (4) өлеңдер жинағы, Алматы, «Балауса»-1995 жыл. 302 – бет.
20
Әдеби – теориялық талдау жұмысы.
1
Ақын шығармаларын әдебиет теориясы бойынша талдау жұмысы (жеке жұмыс).
Өлең теориясы, құрылысы, тілдің көркемдегіш құралдары.
Поэзиялық шығармаларды өз бетімен талдай алады.
Қадыр Мырза Әли. Таңдамалы туындылары-ның көптомдығы.
21.
22.
«Сиқыр сазды наз жырлар» Қадыр Мырза Әли лирикасындағы дәуір шындығы.
2
«Жауынгер мекен Жымпиты», «Тарих тілеуі», «Желтоқсан», «Ащы ақиқат» өлеңдерімен таныстыру.
Саяси әлеуметтік лирика.
Ақынның патриоттық сезімін, азаматтық ерлігін танып, бағалайды.
Қадыр Мырза Әли І том. (4) өлеңдер жинағы, Алматы, «Балауса»-1995 жыл.
290 - 291 – бет.
23.
24.
Қадыр лирикасы –ның сыңғыры бөлек, сыры терең шығарма -лары.
2
«Адам», «Бір үзім нан», «Дастархан басындағы...», «Қара жердің қамы», «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» сияқты өлеңдерін мәнерлеп оқып талдайды, ойтолғау жазады.
Лирикалық кейіпкер және лириканың түрлері.
Оқушылар ақынның шығармаларын жатқа мәнерлеп оқуы, ойтолғау жазу дағдылары жетіледі.
Қадыр Мырза Әли І том. Алматы, «Балауса» - 1995 жыл.
227 – 233 – бет.
25.
26.
«Қызыл кітап – табиғатқа араша»
2
«Қызыл кітап» поэмасының мағынасы кең, барша адам затты ойландырар пікір тұжырымға бай философиялық туынды екенін таныту.
Әдеби теориясы, құрылысы, тілдің көркемдегіш құралдары.
Оқушылар поэманың мазмұнымен толық танысады, түсінеді, өз ойларын еркін жеткізеді және адамзаттық көзқарасын білдіруге үйренеді. Сонымен қатар азаматтық проблемаға үн қоса алады.
Қадыр Мыра Әли «Қызыл кітап» поэмасы, интернет, буклет.
27.
28.
Шығармашылық ізденіс жұмысы.
2
«тарихпен тілдесу» атты өлеңін оқып, талдай отырып, «Менің бабам қақтаған қыр аптабы
Көшіп – Қонып, ұрпағы тұрақтады» тақырыбында эссе жазу.
Өлең теориясы, құрылысы, тілдің көркемдегіш құралдары.
Баспасөз бетіндегі материалдарды саралап, пайдалануға үйренеді. Шығарам жазуға дағдаланады.
Қадыр Мырза Әли І том. Алматы, «Жазушы» - 1989 ж.
243 – бет.
29.
Әдеби – теориялық талдау жұмысы.
1
Ақын өлеңдерін әдеби теориясы бойынша талдау жұмысы (жеке жұмыс).
Өлең теориясы, құрылысы, тілдің көркемдегіш құралдары.
Поэзиялық шығармаларды өз бетімен талдауға үйренеді.
Қадыр Мырза Әли. Таңдамалы туындылары-ның көптомдығы.
30.
31.
«Әлемге атын жайған дүлдүл ақын»
2
Қадыр Мырза әліге арнап шығарма, арнау жазу (жеке жұмыс).
Жанр, стиль, өлең құрылысы, тілдің көркемдегіш құралы.
Оқушылар ақын туралы алған білімдерін саралай отырып, өз шығарма – шылықтарын дамытады, білімдерін кеңейтеді.
32.
33.
Қадыр ақынның философия-лық ой – талғамдары.
2
Мәтінмен жұмыс (топтық жұмыс).
Философия-лық шығармалар туралы.
Адам өмірі жазылмаға бір дастан... екенін оқушылар түсіне отырып, өмір туралы өзіндік ой – тұжырымын еркін ждеткізуге үйренеді.
Әртүрлі ресурстар, интернет.
34.
Қорытынды сабақ. «Бар қазақ қадірлеген Қадыр ақын» жоба қорғау.
1
Топтық жұмыс.
Оқушылар жыл бойы алған білімдерін саралап, ақынның өмірі мен шығармашылығы біледі.
Интернет.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Ә. Нарымбетов «Ғасыр дерті» Алматы, «Арда» 2008, 312 – бет.
Қадыр Мырза Әли «Алтын сәуле» Алматы – 2012, 3 – бет.
«Қадыр Мырза Әли» деген мақаласынан ықшамдалып алынған. 172 – 197 – бет
Қ.Мырзалиев «Иірім», «Атамұра» - 2004 ж.
Қ.Мырзалиев «Жазмыш» жинағы. Алматы, «Атамұра» - 2004 ж. 27,301,413,
458 – бет.
«Ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағы» шағын кітапша – 2011 ж.
Интернет, «бар қазақ қадірлеген Қадыр ақын» қосымша жинақ папка.
Қ.Ахметов Әдебиеттану әліппесі. Алматы: Қазақпарат, 2000 жыл.
Қ.Мырзалиев І том. (екі томдық шығармалар жинағы). Алматы, «Балауса» - 1995 ж. «Жеті»-19-бет, «Жымпиты» - 20 – бет, «Бабамыздың шоқ басқан табанымен» -
39 – бет, «Қазаққа дала керек, ғарыш керек» - 42 – бет.
Қадыр Мырза Әли. Таңдамалы туындылары-ның көптомдығы.
Қадыр Мыра Әли «Қызыл кітап» поэмасы.
7 580
4 852 
