«Ф1эхъус апщий!».

Темэр: «Ф1эхъус апщий!».

Мурадыр:

1. Пэщ1эдзэ классхэм щеджэ ц1ык1ухэм я бзэм зегъэужьын.

4. Ц1ык1ухэр гъэсэн, нэхъыжьхэм хуэфащэ пщ1э хуащ1ыфу.

5. Адыгэ хабзэм мыхьэнэшхуэ балигъхэми сабийхэми я дежк1э зэри1эр ц1ык1ухэм ягурыгъэ1уэн.

6. Еджак1уэ ц1ык1ухэр щыгъуазэ щ1ын хабзэр зымыгъэзащ1эхэр щытык1э гугъухэм зэриувэр къэзыгъэлъагъуэ усэхэм, псалъэжьхэм.

7.Ф1эхъусхэм я ехык1эм я мыхьэнэм и къарум сабийхэр щыгъуазэ щ1ын.

Фи махуэ ф1ыуэ!

Фыкъеблагъэ ди хьэщ1э лъап1эхэ!

Сэлам гуапэ фыдох!

Егъэджак1уэ: Ди адыгэ хабзэм и фащэ нэхъапэ дыдэхэм ящыщщ, адыгагъэмрэ адыгэ нэмысымрэ 1ыгъыныр. Абы къызэщ1еубыдэ ц1ыхум и щ1ыхьыр зэримыгъэпудыныр, пэжыгъэр, ук1ытэр, гулъытэр, нэхъыжьым пщ1э хуэщ1ыныр бзылъхугъэр лъытэныр, сабийм хуэсакъыныр, гъэсэныгъэ хэлъхьэныр.

Мы зи гугъу сщ1а 1уэхугъуэ псоми ухэплъэжмэ, гуры1уэгъуэ мэхъу адыгэ унагъуэм сабийм щигъуэтын хуей гъэсэныгъэм и куууагъыр.

Къэтщтэнщ нобэ нэхъ дызыгъэгузавэ зы 1уэхугъуэ: нэхъыжьым ф1эхъус ехыныр. Ар иджыпсту куэдым къызэрыгуэк1 1уэхуу къаф1ощ1. «Здрасти», «привет», «сэлам» жа1эу ежьэжыр мащ1экъым. Ауэ зэрыщытари зэрыщытын хуейри аракъым. Адыгэхэм ф1эхъус ехыным гулъытэшхуэ хуащ1ырт, ди нэхъыжьхэм иджыри хуащ1, сыт щхьэк1э жып1эмэ узэрыц1ыхур, ц1ыхуму къызэрыхэк1ар псом япэу къэзыгъэлъагъуэр уи ф1эхъус ехык1эращ. Ар нэмысщ, адыгагъэм, щэн дахэм я нэщэнэщ, узыхуэза ц1ыхум хуи1э гуапагъэр, 1эф1ыгъэр къызэрыбгъэлъагъуэ 1эмалхэм ящыщ зыщ.

Адыгэ ф1эхъусыр куэду зыщхьэщедз, щэ бжыгъэм нэсынущ. Ар л1эужьыгъуэ - л1эужьыгъуэурэ дэтхэнэ зы 1уэхугъуэми хуэгъэзащ. Адыгэ ф1эхъусыр адыгэ хабзэм щыщщ ик1и хабзэ гуэрым тету зэ1эпыхын хуейщ.

Ц1ык1ухэ ф1эхъусым теухуауэ тщ1эр къэдвэщ1эжыт.

1. Хьэщ1э къэк1уамэ: «Ф1эхъус апщий!»- жа1эри кърагъэблегъэ. Езыми «Фи благъэ куэд ухъу, фызэпэщмэ» же1эри яхохьэ.

2. Пщыхьэщхьэм унэм ущ1ыхьамэ «Фи пщыхьэщхьэ ф1ыуэ!», жэщмэ «Фи жэщ ф1ыуэ!»- жып1эу ущ1ыхьэн хуейщ унэм.

3. Гъуэгурык1уэ зэхуэзамэ нэхъыщ1эм: «Гъуэгужь апщий!» е «Гъуэгу махуэ утихьэ»- же1э. Жэуапыр: «Упсэу апщий!» е «Дызэдижьэ апщий» же1э.

4.Шурэ лъэсрэ зэхуэзамэ, нэхъапэ ф1эхъус зытыр шурщ. Шур нэхъыжьмэ, уанэгум зэтре1этык1ри. Шур нэхъыщ1эмэ, емыпсыхыу ф1эхъус ихкъым.

5.Вэгъуэм и зэману абы пэрытхэмэ ябгъэдыхьэм же1э: «Бовэ «бэвэ»апщий!» жэуапыр «Упсэу апщий!»

6. Мэкъуауэхэм(е 1энащтэхэм)ябгъэдыхьэм же1э: «Шхошхэ апщий!» Е «Мэкъу махуэ фущ1э апщий!»- жа1э. Жэуапыр: «Упсэу апщий». Е къабгъэдыхьар я ц1ыхугъэф1мэ: «Бэ зышхын Тхьэм къыуит!». Е гушы1эу: «Уашхэ уи 1ыхьэщ, зыхыумыгъэк1ыж!»- жра1эж.

7.Пщ1ант1эм дэту е губгъуэ пщы1э тесу 1энат1э гуэр пэрыту бгъэдыхьамэ жа1э: «1уохуф1охъуэ (1уэхуф1эхъу) апщий1». Жэуапыр: «Упсэу апщий! Тхьэм и щ1асэ ухъу, еблагъэ!».

1 едж. Ц1ыхухэм яку дэлъ пщ1эр, нэмысыр, гулъытэрщ гукъыдэж къайзытыр. Адыгэм ауэ сытми жи1эркъым: «Ц1ыху ц1ыху щыжщ» жи1эу. Гуапэу сэлам къозыхым, къыпщ1эупщ1эм, гулъытэ къыпхуэзыщ1ым къару къыпхелъхьэ, уегъэгушхуэ, гъащ1эм ущегъэгуф1ык1. Аращ гуапагъэмрэ нэщхъыф1агъэмрэ адыгэ хабзэм лъабжьэ быдэ щ1ыхуэхъури.

2 едж. Ц1ыхум узэрыхуэгуэпэн 1эмалхэм щ1эи гъуни я1экъым. Ауэ, псом нэхърэ нэхъ 1ейр арщи, ц1ыхум уегуэуэнми зы мащ1э дыдэщ узыхуейр.

1 едж. Зэрызэхэтхащи, псоми адыгэ хабзэм хыдощ1ык1. Ауэ, 1эмал имы1эу ди хабзэ псори гъащ1эм къыщыдгъэсэбэпын, ар ди хьэлщэным къыхэщу щытын хуейщ. Ди жагъуэ зарыхъунщи, языныкъуэхэм ц1ык1ухэм щытщыгъупщэж щы1эщ. Дедэ1уэнщ таурыхъ зи1э адыгэ псалъэжьым.

«Шабзэкъур сытк1э къэпщэхуа?».

1 едж. Хьэсэн тет1ысхьэп1эм тест, сэхуран и1унщ1у, и лъакъуэхэр зэтедзауэ. Л1ыжь сымаджэр, хуэм дыдэу, баш и1ыгъыу къэк1уэжырт. Ар щилъагъум Хьэсэн абы егуэуащ, ауан ищ1у:

- Уа, тхьэмадэ, шабзэкъур сытк1э къэпщэхуа?

- Ей, си щ1алэ, си щ1алэ, тхьэм ф1ык1э унигъэс. Уэри си ныбжь унэсмэ, зыри иумыту къуатынщ башыр – жи1ащ л1ыжьым.

Егъэджак1уэ: - Мы теплъэгъуэм сытхэм фригъэгупсыса?

-Дауэ къыфщыхъуа?

(Щ1алэ ц1ык1ум ф1эхъус нэхъыжьым ирихакъым, нэхъыжьым к1элъыгуоуащ, ауан хэлъу епсэлъащ)

«Нэхъыжь зымыгъэлъап1э щхьэ лъап1эгъуэ ихуэркъым» же1э адыгэ псалъэжьым.

Ат1э сыт хуэдэ хабзэ нэхъыжьым ехъэл1ауэ бгъэзэщ1эн хуейуэ адыгагъэм къигъэуврэ?

1. Нэхъыжьыр жыжьэу щытмэук1элъыджэ хъунукъым. Аращ «Нэхъыжь к1элъыджэркъым-к1элъок1уэр» щ1ыжа1эр.

2. Нэхъыжь и гъуэгу зэпаупщ1ыркъым. Ар нэмысыншагъэщ. Укъэувы1эу къак1уэр блэк1ыху уежьэн хуейщ.

5. Нэхъыжь ухуэзамэ, ар ц1ыхухъуми ц1ыхубзми, уэ нэхъапэ ф1эхъус епхын хуейщ. Ауэ ф1эхъус щепхк1э уэ нэхъапэ уи 1эр умыший, и 1эр къып1эщ1илъхьэну хуитыр езы нэхъыжьырщ.

6. Уэрамым тет1ысхьэп1эм утесу нэхъыжь блэк1мэ, укъэтэджу ф1эхъус епхын хуейщ.

7.Нэхъыжьым пщ1э хуэпщ1мэ, пщ1э хубощ1 адыгагъэм, уи лъэпкъым и

къежьап1эм.

Дедэ1уэнщ. Джаурджий Хьэт1ыкъэ итха рассказ к1эщ1 ц1ы-

к1ум.

3 уч.: Еджэн яухри школым къыщ1эк1ыжауэ Аслъэнрэ Муратрэ унэм къэк1уэжырт. Абыхэм къалъэгъуащ тыкуэным къыщ1эк1ыжа нанэр. Абы къищэхуахэр илъу чы матэ хьэлъэ и1ыгът. Аслъэн тхылъылъэр Мурат иритри нанэ матэр къы1ихащ. Абы нанэр унэм нигъэсыжри къи-гъэзэжащ. Мурат къеупщ1ащ:

- Хэт а зи матэр зыхуэпхьыжар?

- Нанэщ,

–Уэ уи нанэу ара? – Урикъуэрылъху, хьэмэ урипхъурылъху?

- Хьэуэ, си нанэкъым.

- Ат1э фи гъунэгъу?

Хьэуэ ди гъунэгъукъым.

- Ат1э, уи сыт, дэнэ щыпц1ыхурэ?

- Си зырик1щ, сц1ыхуркъым.

- Ауэ нанэщ.

(Сыт хуэдэу къыхэщрэ Аслъэн мы рассказым?)

(Аслъэн нанэм дэ1эпыкъуащ)

- Сыт хуэдэ псалъэ гуапэк1э абы нанэм зыкъыхуигъэзауэ къыфщыхъурэ?

-Фэ сыт хуэдэ псалъэ гуапэхэр фщ1эрэ, дауэ фегуэпэк1рэ фи нэхъыжьхэм? (Упсэу, си псэ закъуэ, зи дунейр нэху хъун, ………………)

-Сыт хуэдэу къыхэщу п1эрэ зэик1 жьы мыхъу псалъэжьхэм нэхъыжьым хуэщ1ын хуей пщ1эмрэ нэмысымрэ, гуэпагъэмрэ?

1.Псалъэ гуапэм (пщ1э щ1аткъам.)

2. Уи бзэр гъэбыдэ,( уи жьэр гъэдахэ)

3.Нэхъыжьыр гъэлъап1и (уи щхьэ лъап1э хъунщ).

4.Зи нэхъыжь еда1уэ (и 1уэху мэк1уатэ).

5.Жьым еубзи (щ1эр гъэгушхуэ).

6.Нэхъыжьым жьэ ет, (нэхъыщ1эм гъуэгу ет).

7.Нэхъыжь зымыгъэлъап1эр, (щхьэ лъап1эгъуэ ихуэркъым.)

Еджак1уэ: «1эбу ц1ык1у».

Нэхъыжь блэк1ым сыкъоувы1э,

Зыпызупщ1ыркъым и гъуэгу.

Ар блэк1ыхук1э блэк1 симы1э.

Хабзэм хъурэ удэджэгу!

Дади нани я т1ысып1э

Жьант1эм сык1уэу сымыт1ыс.

Симыт1ысхьэ я гъуэлъып1эм,

Яхузощ1ыр пщ1э, нэмыс.

Лъэпкъым щхьэузыхъ сыхуэхъуи.

Ц1ыху узыщ1ыр хабзэращ.

Сощ1э ф1ыуэ, жьы сыщыхъум

Згъуэтужыныр, нобэ сщ1арщ.

Ц1ыхухэм я зэхущытык1эм, я зэхэтык1эм, ягу зыхуилъым и япэ псалъэхэщ ф1эхъусри, аращ ди лъэпкъ 1ущым щ1ыжи1эфар: «Ф1эхъусыр псом япэщ!». Ди лъэпкъым и дахагъэр, и кууагъыр зыхъумэну, ипэк1э зыгъэк1уэтэну иджы зи пщэ къыдэхуэр щ1эныгъэр щытепщэ зэманым халъхуа ди щ1эблэращи, псом япэ а щ1эблэм хабзэмрэ ахэр зэрагъэзащ1э 1эмалхэмрэ ищ1эу щытыпхъэщ. Ар яхузэф1эзыгъэк1ын узыншагъэ, къару, ерыщыгъэрэ теубыдэныгъэрэ щ1имычэжу Тхьэм къарит къэк1уэнур зейхэм.