Элдердин Улуу көчү доору

Адамдын көз-кыйыры жетпеген Улуу мангул талаасында ар тилиде, ар кандай жашоо кечирген уруулар атамзамандан бери жашап келе жатышат. Булардын баарын бир гана нерсе бириктирп турат: көчмөндүү турмуш. Бирок буларды бириктирген жалгыз кана ушул сыяктуу, бири-бирине кол салуу, жылкы чаап кетүү, барымтага алуу, кек сактоо бул талаадагы баардык уруу-тайпаларга тиешелүү. Ошол дүрбөөлөңдүү доордун күчтүү уруу бирикмелери татар, найман, меркит, кидан, түрк тайпалары эле. Өз-ара кан күйгөн чабыштарда көптөгөн адамдар менен кол башчылар өз өмүрлөрүнөн ажырашкан. Жогоруда саналып өткөн уруулардын эң күчтүүсү татар уруусу эле. Улуу жайык талаанын башкы күчү болуп көп кылымдардан бери татар уруусу саналып келген.

Биздин заманга чейинки үчүнчү кылымдан тартып Улуу жайык талаадан аалам дүнгүрөткөн көчмөн дөөлөттөр ат үстүндө, кылычтын мийизи менен куралып алар басып өткөн жерлерде гүлдөп-өнүккөн шаарлар, мамлекеттер кыйрап жок болуп турушкан. Көчмөндөрдүн жер дүнгүрөткөн коошундары Улуу ортолук падышачылыгынан тартып Темир капкага, Кара деңиз, Сармат уруулары мекендеген жерлеге чейинки зор аймакты кылымдар бою чочутуп, ал жакты мекендеген элдердин коркунучтуу жоосуна айланышкан. Хунндардын шанюйу. Түмөндүн уулу Модэ ышкырыктуу жебелерди ойлоп табып Ортолук падышчалыкттын тынчын алды. Жыл сайын хуннулардын чапкынын токтотуш үчүн эбегейсиз салыктарды төлөп турушкан жана алардан коргону максатында Улуу сепил тургузушту. Бирок хуннулардын ынтымагы ыдырап Ортолук падышалыктын жеңиши менен аяктады. Ошентип экиге бөлүнгөн хуннулар тагдырдын оор сыноосуна калышты. Биринчи хунндардын чоң тобу алсыздык кылып жергиликтүү сянби жана өздөрүнүн жоосуна баш ийип беришти. Экинчи чоң тобу өздөрүнүн аталарында болгон кайратуулук жана кажыбастык мүнөздөрүн сактап калышып Волга жана Окс дарыяларынын жээктерине кирип барышты. Батышты көздөй жапырыт жөнөшкөн хуннулар алдыларынан чыккан элдерди уурулард