Dünýä taryhy Haçly ýörüşler

Türkmenabat şäheriniň 6 -nj y orta mekdebiniň taryh mugallymy Roza Açylowanyň V I I “B” synpda „ Ýakyn Gündogara haçly ýörişler ” diýen temada geçiren göreldeli sapagynyň ÝAZGYSY.

• Geçen sagat biz siz bilen slawýanlar, olaryň ýaşan ýerleri, meşgul bolýan kärleri, döreden döwletleri, slawýanlaryň goňşy halklar bilen gatnaşyklary hem-de slawýan elipbiýiniň döremegi barada gürrüň etdik.

• Slawýanlaryň esasy kärleri näme bolupdyr ?
• Olar n ähili önümleri ösdürüp ýetişdiripdirler?
• Haýsy öý haýwanlaryny idedipdirler?
• Biziň eýýamymyzyň ilkiji asyrlarynda slawýanlar nähili durmuşda ýaşapdyrlar?
• Urug gurluşy dargandan soň, slawýan taýpalaryna kimler baştutanlyk edipdir?
• Slawýan taýpalary näçe şaha bölünipdirler we haýsylar?

• Slowýan elipbiýi näçenji asyrda döreýär?
• Slawýan elipbiýini kimler esaslandyrýar?
• Slawýan elipbiýiniň esasynda haýsy gadymy elipbiý bar?
• Häzirki döwürde rus hatyna näme diýilýär?
• Näme üçin “Kirillisa”diýilýär?

• Slawýanlar gadymy wagtdan bäri nirede ýaşapdyrlar?

• Merkezi we G ü ndogar Ýewropada.

• Slanýan taýpalary naçe şaha bölünipdir we hasýlar?

• 3-şaha günbatar,gönorta,gündogar.

• VII asyrda Bolgar paty şalygy nirede döräpdir?

• Dunaý deýrasynyň aşak akymlaynda .

• Bolgar patyşalygyny goňşy döwletleriň haýsysy basyp alypdyr?

• Gündogar Rim Imperiýasy.

• X asyrda Çehiýa döwleti nirede döreýär?

• Praga şäheriniň töwereginde?

• Çehiýa haýsy döwletiň düzümine giripdir?

• Mukades Rim imperiýasynyň.

• X asyrda Polşa döwleti nirede döreýär?

• Wisla derýasynyň boýunda.

• IX asyrda Kiýew Rusy nirede döreýär ?

• Dnepr derýasynyň boýunda.

• Logiki sorag: Nirede derýalar suwsuz ,şäherler öýsüz?
• Karta
• Haýsy piliň holtumy bolmaýar?

• Küşt pili

• Rus ýerlerinde türkmenleriň haýsy taýpalary ýaşapdyr?

• Oguzlar

• ” Fiodal” diýmek näme?

• Iri ýer eýeleri

• Hlodwig kim bolupdyr?

• Franklaryň Koroly

• Men – şöhle saçýan atanyň gara ogly; bulutlara çenli galýan, ganatsyz guş men, emma dogulyp ,dogulmankam howada yok bolýan …

• Tüsse.

1) “knýaz”-

2) “boýarlar”-

3) “družina”-

4) “wotçyna”-

5) “polýudiýe”-

döwlet baştutany;

tanymal ýer eýeleri;

ýaragly söweşijiler;

feodallaryň we knýazlaryň ý er mülki;

jan başyna alynýan salgyt;

• 1.Wizantiýanyň imperatory Ýustinian näçenji ýyllarda dolandyrypdyr? g) 527-565 ý a) 630-648 ý ç) 714-755ý 2.Malazgirt söweşi näçenji ýylda bolupdyr? d) 1040ý e) 1071 ý s) 1135ý 3.Knýaz Wladimir näçenji ýylda hristian dinini Rus dowletiniň resmi dini diýip yglan edipdir? o) 988 ý u) 978 ý ç) 856 ý 4.Şol wagtyň rus kanunlaryna näme diýlipdir? t) “Rus kanunlary” m)“ Rus hakykaty” ç) düzgün-nyzamlar 5.Slawýanlaryň german feodallaryna garşy gozgalaňy näçenji ýylda bolupdyr? a) 952 ý h) 974ý e) 983ý

• 6.Mon o styr mekdeplerinde näçe ýaşly çagalar okapdyr? g) 7 b) 9 t) 8 7.Ýaroslaw Mudry n yň gyz agtygy nahili mekdep döredipdir? r) gyzlar üçin ilkinji mekdep h) astrononiýa mekdebi n) dini mekdep 8.Keramatly Sofiýa ybadathanasyny kim gurdurypdyr? s) Ýaroslaw Mudryý d) Konstantin i ) Ýustinian 9.Mongol döwleti näçenji ýylda döreýär? f) 1211 k) 1215 ý ) 1206 10. Rasarlaryň geçirýän harby ýaryşy nähili atlandyrlypdyr? a) “turnir” m) “obrok” ç) “desýatina”

Barlamak

G E O M E T R I Ý A

• Haçly ýörişleriň sebäpleri we başlanmagy.
• I haçly ýöriş.
• Ýakyn Gündogardaky haçparazlaryň döwletleri.
• Soltan Salaheddin.

• 1095 25-nji ýylyň nöýabrynda Klermon şäherinde köp ilat ýygnanan märekäniň öňünde Rim papasy Urban II çykyş edipdir. Ol öz çykyşynda Palestinada ýerleşýän Isanyň tabydy täze basybalyjylar tarapyndan basylyp alyndy diýip aýdypdyr.

Haçly ýörişlere gatnaşyjylar

Sebäpleri.

Ruhanylar we papa

-Täze ýerleri we girdejileri almak.

-Özüniň bütin hristan dünýäsinde häkimýetini berkitmek.

Iri ýer eýeleri

-Beýik titullar almak .

-Täze ýerler basyp almak.

Täjirler

-Gündogar haryydynyň çeşmesini artdyrmak.

-Söwdadan uly girdeji almak.

Daýhanlar

-Garaşlylykdan azat bolmak.

-öz ýerlerini edinmek.

Ilkinji bolup haçly ýörişe fransuz hemde nemes daýhanlary başlapdyr. Olar 1096- njy ýylyň ýazynda öz maşgalalary bilen Palestina tarap ugrapdyrlar. Garyplaryň ýörişine Pýotyr Pustynnik (Çöldegezen ) we rysar Walter baştutanlyk edindir.

1096-njy ýylyň güýzinde Fransiýadan, Germaiýadan, Italiýadan we beýleki ýurtlardan 40 müňe golaý rysyrlar Pa l e stina ugrapdyrlar.

Seljuk türkmenleriniň haçparazlara garşy göreşi

Dorileý söweşi 1097 -nji ýylyň 1-nji iýuly.

Gylyç Arslanyň haçparazlara garşy söweşi.

1

2

3

1099-njy ýylda haçparazlaryň diňe bir bölegi Iýerusalime baryp ýetipdir, galanlary ýolda ölüpdir ýa-da basyp alan ýerlerinde galypdyr. Haçparazlar şäheriň ilatyny rehimsizlik bilen gyrypdyrlar.

Haçparazlar Ortaýer deňziniň gündogar kenarynda Siriýa bilen Palestinanyň 1200 kilometre uzalyp gidýän insiz zolakda öz döwletlerini döredipdirler :

• Iýerusalim korollygy ,
• Edessa graflygy ,
• Antiohiýa graflygy ,
• Tripoli graflygy .

.

"

II haçly ýöriş seljuklayň Edessany eýelemeginden soň 1147-1149-njy ýyllarda fransuz we nemes feodal-larynyň Fransiýanyň koroly Lýudowik VII hem-de nemes koroly Konrad III tarapyndan baştutanlyk edilip şowsuz tamamlanýar.

Lýudowik VII

Konrad III

"

XII asyry ň 70-nji ýyllaryndan başlap türkmenleriň haçparaz-lara garşy göreşine Müsüriň soltany Salaheddin Eýýubi (1138-119 3 ) baştutanlyk edipdir.

Ýewropalylar ony Sala hed din diýip atlandyrypdyrlar. Ol Müsür bilen Siriýany öz içine alýan uly döwleti- Eýýybiler döwletini esaslandyrýar. Köp ýyllaryň dowamynda haçparazlar bilen urşup, olaryň elinden köp sanly obalardyr şäherleri alýar.

"

1187-nji ýylyň tomsunda Salaheddiniň ýolbaşçylygyn-da türkmen goşunlary Hattin şäheriniň eteginde haçparaz-lary derbi-dagyn edipdirler, olaryň müňlerçesi ýesir al-nypdyr. Ýesir düşenleriň ara-synda Iýerusalimiň patyşasy, tampliýerleriň beýik magist-ri, Iýerusalimiň marşaly, ionitleriň komandory, köşk adamlary, graflar, baronlar bar eken.

"

1187-nji öylyň güýzünde Salaheddin türkmen goşunlary bilen Iýerusalimiň etegine gel-ýär. Nähak gan dökmezligiň ta-rapdary bolan Salaheddin şähe-riň söweşsiz berilmeginini talap edýär. Ýöne haçparazlar teklibi kabul etmändirler. Birnäçe güne çeken söweşden soň türkmen-ler şäheri eýeläpdirler. 88 ýyl höküm süren haçparazlaryň agalygy synýar. Bu habar Ýew-ropany sarsdyrypdyr. Rim pa-pasy howlukmaçlyk bilen ýew-ropalylary täze haçly ýör i şe çagyrýar.

"

1189-njy ýylda Mukad-des Rim imperiýasynyň hökümdary Fridrih Barbarossa ny ň , Angliýanyň koroly Riçard Şirýüregiň , Fransiýanyň koroly Filipp Awgustyň we Awstriýanyň patyşasy Leopolduň ýolaşçyly-gynda Ýakyn Gündogara haçly ýöriş başlanýar.

"

Mukad d es Rim

Imperi ý asy

Fransiýa

Angliýa

Riçard Şirýürek

Fridrih Barbarossa

Filipp Awgust

1191-nji ýylda Angliýanyň koroly Riçard Şirýürek Akka şäherini eýeläpdir we Iýerusalime tarap hereket edipdir.Emma frans u z, german soňra awstriýa goşunlary Riçar-dyň goşunyny taşlap gidip-dirler. Riçard Iýerusalimi alyp bimändir.

Şeýlelikde, III haçly ýöriş (1189-1192) hem şowsuz tamamlanýar.

"

Rysarlar üstünlik gaza-nyp bimänlerinden soň, 12 1 2-nji ýylda Fransiýa-dan we Germaniýadan müňlerçe oglanjyklar Palestina ugrapdyrlar. Bu ýöriş betbagtçylyk bilen tamamlanypdyr. Çagalary Palestina äkit-mäge wada beren italian täjirleri olary aldap, Mü-süre getiripdirler we şol ýerde olary gulçulyga satypdyrlar.

"

• V Haçly ýöriş (1217-1221 ýý .) hem şowsuz tamamlanýar. VI Haçly ýöriş (1228-1229 ýý.) üýtge ş ik bolupdyr oňa Fridrih Barbarossanyň agtygy Fridrih II baştutanlyk edipdir. Fridrih II eýýubi soltany Kamil Muhammet bilen şertnama baglaşypdyr. Şertnama laýyklykda soltan haçparazlara Iýerusalimi we başga-da birnäçe şäherleri beripdir. Oňa derek h açparazlar seljuk soltanyna öz garşydaşyna garşy göreşlerde kömek bermeli bolupdyrlar . Emma 1244-nji ýylda türkmenler Iýerusalimi haçparazlaryň elinden ýene-de alypdyrlar.

• Iýerusalimi almak üçin fransuz koroly Lýudowik IX Keramatly VII haçly ýöriş (1248-1254 ýý.) we VIII haçly ýörişlerini (1270 ý.) geçirýär.Bu ýörişler hem şowsuz tamamlanypdyr. Sekizinji haçly ýöriş iň soňky ýöriş boldy. Palestinany eýelemek ýewropalylara başartmandyr.

Ýewropalylar Gündogar ýurtlarda ýaşap we olar bilen söwda edip, täze ekinler bilen tanyşypdyrlar. Ýewropada hem şaly, limon, erik, garpyz ekmäge başlapdyrlar . Ýewropalylar gündogar halklaryndan ýüpek matalary dokamagy, ýüz görülýän aýnalary öndürmegi , metallary oňat işläp bejermegi öwrenipdirler.

Gündogaryň halklarynyň durmuşy bilen tanyş bolmaklyk ýewropalylara peýda beripdir, olar nahardan öň ellerini ýuwup, gyzgyn hammamlarda suwa düşüp başlapdyrlar.Şol wagtyň özünde hem feodallarda zynat içinde ýaşamak arzuwy: owadan geýimleri geýmek, aňrybaş lezzetli naharlary iýmek, gymmat ýaraglary edinmek islegleri hasda artypdyr.

• 1. Türkmenleriň haçparazlara garşy göreşine kim ýolbaşçylyk edipdir?
• 2. Soltan Salaheddin haýsy ýyllarda ýaşap geçipdir? Haçparazlar bilen Hattin söweşi haçan boldy?
• 3.Ýewropa ýurtlarynyň hökümdarlarynyň haýsylary haçly ýörişlere gatnaşypdyr?
• 4.Riçard Şirýürek barada näne bilýürsiňiz?
• 5.Çagalaryň haçly ýörişi näme bilen tamamlandy?
• 6.Haçly ýörişleriň netijeleri barada gürrüň beriň?

• § 1 8 . 7 3 - 78 -nji sahypalary okap, taýýarlanyp gelme li,seneleri ýat tutmaly we taryhy şahsyýetli öwrenmeli.

• Goşmaça maglumat toplamaly.