Дамыта о?ыту технологиясы ар?ылы математика п?нінен негізгі ??зіреттіліктерді ?алыптастыру
Умирбаева М.У. (А?т?бе)
О?ытуды?, т?рбиелеуді? мазм?нын ?о?ам дамыуны? ?арышты ?адамына с?йкестендіріп, оны шыркау биіктерге к?теруге ба?ыттал?ан ты? ?діс – т?сілдер жасалуда.Н?тижесінде т?тас педагогикалы? ?рдістер ?згертіліп, білім беруді? тиісті деп табыл?ан жа?а технологиялары д?ниеге келуде.О?ыту барысында жа?а технологиялы? ?дістерді пайдалану ш?кірттерді? ойлана білу ?абілеттерін дамытады, оларды? білім сапасын жа?сартады, ой ?рісін ке?ейтеді, есте са?тау ?абілеттерін ?сіреді.О?ыту мен дамыту ?дістеріні? екеуі де жеке т?л?аны? ?алыптасуына ?лкен ы?пал ететін ма?ызды ай?а?тар болып саналады.Дамыта о?ытуда о?ушыны? ойлау, ізденушілік, зерттеушілік ?абілеттері артып, талдау ар?ылы белгілі бір шешімге келуге, оны д?лелдей білуге, о?ушыны? ?з ой пікірін айту?а м?мкіндік беріледі.Бастауыш саты - б?л о?ушы т?л?асы мен санасыны? ?ар?ынды дамитын ??нды, ?айталанбайтын кезе?і.Сонды?тан бастауыш мектеп – о?ушыны т?л?а етіп ?алыптастыруды? ал?аш?ы баспалда?ы.Президент жолдауында: «?лтты? б?секеге ?абілеттілігі бірінші кезекте білім де?гейімен ай?ындалады» - деген байламы жеке адамны? ??ндылы?ын арттыру, оны дайындайтын ?стаз жауапкершілігіні? ?суі, тынымсы? е?бек,сапалы н?тиже деген ??ыммен егіз.?азіргі мектеп жа?дайында?ы білім беруді? ?лтты? моделіне ?ту о?ыту мен т?рбиелеуді? со??ы ?діс – т?сілдерін, жа?а инновациялы? педагогикалы? технологияны игерген, психологиялы?-педагогикалы? диагностиканы ?абылдай алатын, на?ты т?жірибелік іс-?рекет ?стінде ?зіндік дан?ыл жол салу?а икемді, шы?армашыл педагог-зерттеуші, ойшыл м??алім болуын ?ажет етеді.Мемлекеттік білім стандарты де?гейінде о?ыту ?рдісін ?йымдастыру жа?а педагогикалы? технологияны ?ндіруді міндеттейді.Сонды?тан о?у – т?рбие ?рдісінде жа?а инновациялы? ?діс-т?сілдерді енгізу о?ушыларды? білімге деген ?ызы?ушылы?ын, талпынысын арттырып, ?з бетімен ізденуге, шы?армашылы? е?бек етуге жол салу. О?ушыларды о?ытуда негізінен дамыта о?ыту технологиясы басшылы??а алынады.Себебі ?азіргі о?улы?тар дамыта о?ыту технологиясы негізінде жазыл?ан.Сонды?тан ?рбір м??алім дамыта о?ыту технологиясында?ы саба?ты? ??рылымын, ?діснамалы? негіздерін толы? ме?геріп, ?з іс-т?жірибесінде шы?армашылы?пен ?олдана білуі тиіс.
?лемдік білім алу ке?істігінде интеграциялы? ?рдістерді? тере?деп, ке? ?анат жай?ан жа?дайында а?паратты? технологияларды ме?геру ?зекті екені с?зсіз. Осы кезе?де біліктілігі жо?ары д?режед? дамы?ан, білімі жа?ынан б?секеге т?се алатын, ?зін халы?аралы? е?бек ж?рменкесінде еркін сезініп, ж?ре алатын мамндар дайындау м?селесі ?аза?стан о?у орындарыны? е? ма?ызды міндеттеріні? бірі болып табылады.Сапалы білім беру ?азіргі уа?ытта, білім алушыларды? ж?мысын ?йымдастыруда жа?а ?дістер мен технологияларды ке?інен пайдалануды, білім беруді а?параттандыруды талап етеді.Математика- барлы? халы??а орта? ?ылым.Жалпы, математика саба?ында ?олданылатын ойын т?рлері о?ушыларды? математикалы? ??ымдарын ке?ейтіп, ойлау ?абілетттерін арттырып, есептеу да?дыларын шы?дай т?сетіні белгілі.?р баланы? тап?ырлы?ын арттырып, ?ызы?ушылы?ын ту?ызады,теориялы? материалдарды ме?геруге ж?не оны практикада ?олдану?а машы?тандыру?а себебін тигізеді,?рі оларды сергітеді, о?у?а ынтасын, белсенділігін арттырады.Былай деуді? негізгі себебі-б?л жаста?ы балалар ?ліде болса «ойын баласы».Сонды?тан да сыныптан тыс ж?мыстарды балаларды? осындай психологиялы? ерекшеліктерін ескере отырып математикалы? мазм?нды ойын есептерді ?олдан?ан ж?н.
Математикалы? есеп дегеніміз-математикада?ы за?дылы?тар,ережелер ж?не ?діс-т?сілдер негізінде о?ушыларды? ойы мен практикалы? іс ?рекетті талап ететін ж?не математикалы? білімдерді ме?геруге, оларды практикада ?олдана білуге да?дыландыру?а, ойлау ?абілетін дамыту?а ба?ыттал?ан ситуация.Ойын есептеріде ойлау ?абілетін дамыту?а ба?ыттал?ан ситуация, ой мен практикалы? іс-?рекеттерді талап етеді ж?не математикалы? білімдерін ме?геруге,оларды ?олдана білуге да?дыландырады.Есептеі шешу де ойын есепті шешумен бірдей.М?нда ?ажетті логикалы? ой т?жырымдауды математикалы? т?рлендіруді, есептеулерді ж?не салуларды толы?тай ж?ргізу ?орытындысында оны? с?ра?ына жауап береміз.Тек ?ана, ойын есептерінде м?ны? барлы?ы ойын барысында ж?зеге асырылады жіне б?л ойындарды м??алім ?з ?алауынша ?згерте беруі м?мкін.Бірінші сыныпта «Он к?леміндегі сандар.Кестелік ?осу ж?не азайту» та?ырыптарынан со? ?тілетін сыныптан тыс ж?мыс?а пайдаланатын «Кім жылдам?» ойыны.М?нда о?ушылар ?рбір санны? ??рамын еске т?сіру ?ажет.Дидактикалы? ма?сат: Он к?леміндегі сандарды? ??рамын пысы?тау.Жалпы ?абілеті дами білген о?ушы математика , ?дебиет саба?тарын бірдей жа?сы игеріп, мектеп шеберханасы, т?жірибе ала?ы, лабораторияда?ы т?рлі е?бек тапсырмаларын да с?тті орындап отырады.О?ушыны дамытуда ежелгі замандардан бері математиканы? алар орны ерекше.Математиканы ?ылым мен техниканы ?ар?ынды дамуына ?осар ?лесі аз бол?ан жо?.
Математика – барлы? ?ылымдарды? логикалы? негізі, демек, математика – о?ушыны? д?рыс ойлау м?дениетін ?алыптастырады, дамытады,оны шы?дай т?седі ж?не ?лемде болып жат?ан жа?алы?тарды д?рыс ?абылдау?а к?мек береді. Математика саба?ында о?ытуды? ?р т?рлі ?діс-т?сілдерін ?олдана отырып, о?ушыларды? шы?армашылы? ізденістерін, ?з бетінше ж?мыс істеу белсенділіктерін арртыру барысындатеориялы?білімдерін ке?ейтіп, логикалы? ойлау ?абілеттерін дамыту?а болады.О?ушыларды? ойлау ?абілеттерін дамытуда, математиканы? негізін ?алыптастыру, ??ындыру, т?сініктерін тере?детуде бастауыш сынып м??алімдеріні? математикалы? білімдері тере? болуы керек. Математика п?нін жа?сы, тере? білетін, к?нделікті саба?та?ы та?ырыпты толы? ?амтитын, оны о?ушы?а жеткізе алатын,?р т?рлі де?гейдегі есептерді шы?ара білу іскерлігі, о?ытуды? д?ст?рлі ж?не ?ылыми жетілдірілген ?діс-амалдарын, ??ралдарын еркін ме?геретін, о?ушыларды? п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыра отырып дарындылы?ын дамытуда?ы іздену-зерттеу ба?ытында?ы тапсырмалар ж?йесін ?сыну ?мір талабы.?азіргі кезде дарынды балаларды? ерекшеліктері мен бейімділігін ж?не мінез-??л?ын сипаттайтын бірнеше тізімдер бар.Мысалы, ?лемге ?йгілі Б.Кларкты? кітабында д?л осындай 5 тізім бар.Олар баланы? ойлау, шы?армашылы? ?абілеттерін ?нер саласында?ы (?н,би,драма т.б.) ?абілетін сипаттайды.А?паратты? технологияларды пайдалану – б?рыннан пайдаланатын ж?йелерге ?осымша бол?ан да емес, д?ст?рлі ж?йелермен т?ра?ты байланыста, о?у процесінде ?атысушылар?а жа?а м?мкіндіктерімен ?йымдастырыл?анда ?ана тиімді.Математика п?ні адамны? ой-?рісін, ойлау, талдау ?абілетін дамытады ж?не білім ?азынасын игеру, ?сіресе математиканы о?ыту, о?ып – ?йрену д?йектілікті, табандылы?ты, сонымен бірге ?ажырлы е?бекті талап етеді.Сонды?тан, барлы? о?ушыларды ж?йелі дайынды?сыз жо?ары н?тиже к?рсету м?мкін емес. О?ушыларды сырттай мемлекеттік ба?ылаулар?а дайындау?а т?н м??алімі математика п?ніне деген ?зіні? к?з ?арасын т?сіндіріп жеткізуі ж?не математиканы сана? ж?йесі немесе ?андайда – бір ?лшеулі ??рал ретінде ?ана ?арастырмай, біріншіден ?ылым екендігін т?сіндіріп, ал екіншіден кез келген о?ушы жігерлік танытып, бар к?ш-?айратын салып талаптанса ?ана ме?геретіндігі туралы бойларына сезім тудыру ?азіргі кезе?дегі мектепті? е? к?рделі психологиялы? ма?саты деп білу ?те орынды. Математика ар?ылы о?ушы?а м??алім к?нделікті іс-?рекетін ?ылыми стильмен жеткізу, оларды адамгершілікке, ?з-?зіне сын к?зімен, сонымен ?атар, жауапкершілік пен адалды??а бейімдейді.Б?л ?асиеттерді бойына сі?ірген о?ушы келешекте ?иынды??а ж?не уа?ытша психологиялы? ?олайсызды??а т?зімді болады.
Білім беру ж?йесін а?параттандыруды? ба?ыты жа?а а?паратты? технологияларды пайдалану ар?ылы дамыта о?ыту, дара т?л?а?а ба?ытап о?ыту ма?саттарын ж?зеге асыра отырып, о?у – т?рбие ?рдісіні? барлы? де?гейлеріні? тиімділігі мен сапасын жо?арылатуды к?здейді.О?у-адамны? психикалы? дамуыны? формасы, элементі.Кез келген о?ыту белгілі бір м?лшерде адамды дамытады. «Даму» ??ымы с?здікте «м?лшерлік ?згерістерді? белгілі бір ?лшем шегінен шы?ып, сапалы? ?згерістерге айналуы»- деп т?сіндіріледі. «Даму» ??ымыны? психологиялы? аны?тамасы-жа?арту ?рдісі, жа?ана? ?мірге келіп, ескіні? жо?алуы деген ма?ынаны береді.Барлы? таби?ат ??былыстары сия?ты бала психикасы да ?немі диалектикалы? жолмен дамып, ?згеріп бір де?гейден екенші де?гейге ?тіп отырады.О?ыту мен дамыту арасында ты?ыз байланыс бар екенін психология ?ылыми жеткілікті д?режеде д?лелдеп берді деп айту?а болады.Б?л м?селені т?бегейлі зерттеп, бала дамуында?ы о?ытуды? р?лін, алар орнын аны?та?ан к?рнекті психолог Л.С.Выготский.Ол дамуды о?ытумен те?, керісінше о?у мен даму екі б?лек ?рдіс деген к?з ?арастарды ?атты сын?а алды.Е? ал?аш рет бала дамуыны? т?мендегідей екі айма?ы болатынды?ы жайлы ілім ?сынды.
1.Бала дамуыны? жа?ын айма?ы-тек баланы? тек ?лкендерді? к?мегі ар?ылы ат?ара алатын істері.
2.Бала дамуыны? ?ол жеткен айма?ы- баланы? ?лкендерді? к?мегінсіз істей алатын істері.
Баланы? дамуы бірінші айма?ты ме?геру ар?ылы ж?зеге асады.Дамуды? ?ол жеткен айма?ы жа?ын айма?пен ?зара ?ызметесе отырып оын игерген кезде даму?а ?ріс ашылады.Дамыта о?ытуды ?йымдастыру, бала?а а?ыл-ой ?рекетін ме?геруге жа?дай жасау деп ?арастыру керек.Дамыта о?ыту саба?та?ы ерекше ахуал, м??алім мен о?ушы арасында?ы ерекше ?арым – ?атынас.М??алім б?л жа?дайда дайын білімді т?сіндіріп ?оюшы, ба?алаушы емес, танымды? іс-?рекетті ?йымдастыратын ?жымды? істерді? ?йыт?ысы.Тек осындай о?ыту ?ана баланы? а?ыл-ойыны? к?зін ашып,шы?армашалы?ын дамытады.Кейінгі жылдары дамыта о?ыту психология мен педагогика ?ылымдарыны? келесі м?селесіне айналды.Ж?йені? авторлары «дамыта о?ыту деп – о?ыту ма?саты, міндеттері, ?діс-т?сілдері баланы? даму за?дылы?тарына с?йкестендірілген о?ытуды айтады» айтады.О?ыту ар?ылы баланы? психикасында жа?а ??рылымдар пайда болуы, я?ни жа?а сапалы? ?згерістер болуы тиіс деп есептейді. Ж?йені? басты ма?саттарыны? бірі-баланы о?ыта отырып жалпы дамыту, оны? еркіндігін ?алыптастыру, ?з бетінше ізденуге, шешім ?абылдау?а да?дыландыру, жекелік ?асиеттерін ескеру, басшылы??а алу, ?рі ?арай ?ш?ырлау, т?л?алы??а ба?ыттау.Дамыта о?ытуда баланы? ізденушілік – ойлау ?рекетін ?йымдастыру басты назарда ?сталады.Ол ?шін бала ?зіні? б??ан дейінгі білетін амалдарыны?, т?сілдеріні? жа?а м?селені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жа?дай?а т?суі керек.Содан барып оны? білім алу?а деген ынта-ы?ыласы артады, білім алу?а ?рекеттенеді.М??алім саба? ?рдісін ?йымдастырушы, ба?ыттаушы адам р?лінде шешім табыл?ан кезде ?ркім оны? д?рысты?ын ?зінше д?лелдей білуге ?йретіледі.?р о?ушы?а ?з ойын, пікірін айту?а м?мкіндік беріледі, жауаптар ты?далады.?рине, жауаптар барлы? жа?дайда д?рыс бола бермес.Дегенмен ?р бала жаса?ан е?бегіні? н?тижесімен б?лісіп, д?лелдеуге талпыныс жасайды, жеке т?жірибесін ?орытындылау?а ?ренеді.Дамыта о?ыту ж?йесінде о?ушыларды? ойларын жетілдіруді? ма?ызы зор.
Біріншіден – дамыта о?ытуда білім даяр к?йінде берілмейді, о?ан о?ушы ?з о?у ?рекеті ар?ылы ?ол жеткізеді.Саба?ты? ал?аш?ы ізденіс кезе?інде жа?а а?парат жайлы не білетіндіктерін орта?а салып, м?селені ?з беттерінше шешуге талпынады.С?йтіп олар осы м?селе туралы ?з білімдеріні? жеткіліксіз, таяз екенін сезіну ар?ылы саба??а деген ?ызы?ушылы?тары оянады, ішкі т?рткілері пайда болады.
Екіншіден – дамыта о?ытуда о?ушы жо?ары ?иынды?та?ы м?селелерді шеше отырып ?зіні? санасыны? са?ылауларын ашады. ?р о?ушыны? ?зіні? де?гейіне дейін даму?а ?ол жеткізе алады. «Жа?сы о?ушы», «Жаман о?ушы» ??ымыны? болмауы, балаларды танымды? ?рекеттерге ?мтылдырады, ??штарлы?ын арттырады.
?шіншіден – о?ушыны? жеке басын дамытатын басты ??рал – ол ?зіні? ?рекеті. Сол себепті дамыта о?ытуда?ы о?ыту ?дістері о?ушыны белсенді ж?мыс жа?дайына ?оя отырып, м?селелерді, ?айшылы?тарды шешу ма?сатын ?ояды.
Т?ртіншіден-дамыта о?ыту ж?йесіні? н?тижелі болуы о?ушы мен м??алімні? арасында?ы жа?аша ?арым – ?атынасы ар?асында ?ана ?з жемісін береді.Сол себепті д?ст?рлі ж?йедегі ?міршілдік стиль б?л жерде тиімсіз, о?ушы- «орындаушы», « м??алімні? тасасында?ы» объект емес.
Осылайша, дамыта о?ыту бойынша саба? кезе?дерінде
Атал?ан ?рекеттері ар?ылы ?р о?ушыны? м?селені шешу а?паратты?,коммуникативтік ??зыреттіліктері ?алыптасады.??зыреттілік ?алыптастыруды? келесі міндеті ?р саба?ты? ?мірлік жа?дайлармен байланыстылы?ы.Б?л орайда ??зыреттіліктерді ?алыптастыру?а ба?дарлан?ан тапсырмалар ?олданылады.?орыта келгенде дамыта о?ыту технологиясы о?ушы ??зыреттілігін дамытуда аса ма?ызы бар технология.
?азіргі кезде жеке т?л?аны ?алыптастырып, дамыту,жан-жа?ты тере? білім беру ?шін м??алім ?зіндік білімін жетілдіруді? ма?ызы зор. Жоспарды? ма?саты теориялы? білімді іс ж?зінде жетілдіре отырып, педагогикалы? шеберлікті арттыру.Білім жетілдіру та?ырыбым: «Дамыта о?ыту технологиясы ар?ылы математика п?нінен негізгі ??зыреттіліктерді ?алыптастыру». К?здеген ма?сат: дамыта о?ыту технологиясы ар?ылы о?ушыларды? ойлау ?абілеттерін арттыру, ?здігінен ж?мыс істеуге ба?ыттау, ?з ойларын толы? т?жырымдап ?орыта білуге жа?дай ту?ызу.Та?ырып бойынша ал?а ?ойыл?ан міндеттер ?рі ?арай толы?тырылып жина?талады.?орыта келсек, б?л баяндамада о?ыту технологиясы ар?ылы математика п?нінен негізгі ??зыреттіліктерді ?алыптастыруды? теориялы? м?селелері ?арастырылды.
?дебиеттер
1. 12 жылды? о?ыту м?селелері.?аза?стан Республикасында жалпы орта білім беру ж?йесін дамытуды? негізгі ба?ыттары. Астана,2006ж.
2. Ая?анова Л. Жа?а технологиялар саба?та «Бастауыш мектеп»-2003ж.-№4
3. Айдосова З. «Дамыта о?ыту технологиясыны? м?селелері»-2004ж.
4. «?аза?стан мектебі»,№6,2012ж.
5. ??зырлылы? амалыны? негізгі ??ымдары-К.С.??дайбергенова,Алматы,2007ж.
6. «Математика ж?не физика» журналы,2011ж.
Просмотр содержимого документа
«Дамыта о?ыту технологиясы ар?ылы математика п?нінен негізгі ??зіреттіліктерді ?алыптастыру»
Дамыта оқыту технологиясы арқылы математика пәнінен негізгі құзіреттіліктерді қалыптастыру
Умирбаева М.У. (Ақтөбе)
Оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамыуның қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны шыркау биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс – тәсілдер жасалуда.Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиісті деп табылған жаңа технологиялары дүниеге келуде.Оқыту барысында жаңа технологиялық әдістерді пайдалану шәкірттердің ойлана білу қабілеттерін дамытады, олардың білім сапасын жақсартады, ой өрісін кеңейтеді, есте сақтау қабілеттерін өсіреді.Оқыту мен дамыту әдістерінің екеуі де жеке тұлғаның қалыптасуына үлкен ықпал ететін маңызды айғақтар болып саналады.Дамыта оқытуда оқушының ойлау, ізденушілік, зерттеушілік қабілеттері артып, талдау арқылы белгілі бір шешімге келуге, оны дәлелдей білуге, оқушының өз ой пікірін айтуға мүмкіндік беріледі.Бастауыш саты - бұл оқушы тұлғасы мен санасының қарқынды дамитын құнды, қайталанбайтын кезеңі.Сондықтан бастауыш мектеп – оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы.Президент жолдауында: «Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте білім деңгейімен айқындалады» - деген байламы жеке адамның құндылығын арттыру, оны дайындайтын ұстаз жауапкершілігінің өсуі, тынымсық еңбек,сапалы нәтиже деген ұғыммен егіз.Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс – тәсілдерін, жаңа инновациялық педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік данғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны өндіруді міндеттейді.Сондықтан оқу – тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу оқушылардың білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу. Оқушыларды оқытуда негізінен дамыта оқыту технологиясы басшылыққа алынады.Себебі қазіргі оқулықтар дамыта оқыту технологиясы негізінде жазылған.Сондықтан әрбір мұғалім дамыта оқыту технологиясындағы сабақтың құрылымын, әдіснамалық негіздерін толық меңгеріп, өз іс-тәжірибесінде шығармашылықпен қолдана білуі тиіс.
Әлемдік білім алу кеңістігінде интеграциялық үрдістердің тереңдеп, кең қанат жайған жағдайында ақпараттық технологияларды меңгеру өзекті екені сөзсіз. Осы кезеңде біліктілігі жоғары дәрежедә дамыған, білімі жағынан бәсекеге түсе алатын, өзін халықаралық еңбек жәрменкесінде еркін сезініп, жүре алатын мамндар дайындау мәселесі Қазақстан оқу орындарының ең маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.Сапалы білім беру қазіргі уақытта, білім алушылардың жұмысын ұйымдастыруда жаңа әдістер мен технологияларды кеңінен пайдалануды, білім беруді ақпараттандыруды талап етеді.Математика- барлық халыққа ортақ ғылым.Жалпы, математика сабағында қолданылатын ойын түрлері оқушылардың математикалық ұғымдарын кеңейтіп, ойлау қабілетттерін арттырып, есептеу дағдыларын шыңдай түсетіні белгілі.Әр баланың тапқырлығын арттырып, қызығушылығын туғызады,теориялық материалдарды меңгеруге және оны практикада қолдануға машықтандыруға себебін тигізеді,әрі оларды сергітеді, оқуға ынтасын, белсенділігін арттырады.Былай деудің негізгі себебі-бұл жастағы балалар әліде болса «ойын баласы».Сондықтан да сыныптан тыс жұмыстарды балалардың осындай психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып математикалық мазмұнды ойын есептерді қолданған жөн.
Математикалық есеп дегеніміз-математикадағы заңдылықтар,ережелер және әдіс-тәсілдер негізінде оқушылардың ойы мен практикалық іс әрекетті талап ететін және математикалық білімдерді меңгеруге, оларды практикада қолдана білуге дағдыландыруға, ойлау қабілетін дамытуға бағытталған ситуация.Ойын есептеріде ойлау қабілетін дамытуға бағытталған ситуация, ой мен практикалық іс-әрекеттерді талап етеді және математикалық білімдерін меңгеруге,оларды қолдана білуге дағдыландырады.Есептеі шешу де ойын есепті шешумен бірдей.Мұнда қажетті логикалық ой тұжырымдауды математикалық түрлендіруді, есептеулерді және салуларды толықтай жүргізу қорытындысында оның сұрағына жауап береміз.Тек қана, ойын есептерінде мұның барлығы ойын барысында жүзеге асырылады жіне бұл ойындарды мұғалім өз қалауынша өзгерте беруі мүмкін.Бірінші сыныпта «Он көлеміндегі сандар.Кестелік қосу және азайту» тақырыптарынан соң өтілетін сыныптан тыс жұмысқа пайдаланатын «Кім жылдам?» ойыны.Мұнда оқушылар әрбір санның құрамын еске түсіру қажет.Дидактикалық мақсат: Он көлеміндегі сандардың құрамын пысықтау.Жалпы қабілеті дами білген оқушы математика , әдебиет сабақтарын бірдей жақсы игеріп, мектеп шеберханасы, тәжірибе алаңы, лабораториядағы түрлі еңбек тапсырмаларын да сәтті орындап отырады.Оқушыны дамытуда ежелгі замандардан бері математиканың алар орны ерекше.Математиканы ғылым мен техниканы қарқынды дамуына қосар үлесі аз болған жоқ.
Математика – барлық ғылымдардың логикалық негізі, демек, математика – оқушының дұрыс ойлау мәдениетін қалыптастырады, дамытады,оны шыңдай түседі және әлемде болып жатқан жаңалықтарды дұрыс қабылдауға көмек береді. Математика сабағында оқытудың әр түрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып, оқушылардың шығармашылық ізденістерін, өз бетінше жұмыс істеу белсенділіктерін арртыру барысындатеориялықбілімдерін кеңейтіп, логикалық ойлау қабілеттерін дамытуға болады.Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда, математиканың негізін қалыптастыру, ұғындыру, түсініктерін тереңдетуде бастауыш сынып мұғалімдерінің математикалық білімдері терең болуы керек. Математика пәнін жақсы, терең білетін, күнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе алатын,әр түрлі деңгейдегі есептерді шығара білу іскерлігі, оқытудың дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-амалдарын, құралдарын еркін меңгеретін, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын дамытудағы іздену-зерттеу бағытындағы тапсырмалар жүйесін ұсыну өмір талабы.Қазіргі кезде дарынды балалардың ерекшеліктері мен бейімділігін және мінез-құлқын сипаттайтын бірнеше тізімдер бар.Мысалы, әлемге әйгілі Б.Кларктың кітабында дәл осындай 5 тізім бар.Олар баланың ойлау, шығармашылық қабілеттерін өнер саласындағы (ән,би,драма т.б.) қабілетін сипаттайды.Ақпараттық технологияларды пайдалану – бұрыннан пайдаланатын жүйелерге қосымша болған да емес, дәстүрлі жүйелермен тұрақты байланыста, оқу процесінде қатысушыларға жаңа мүмкіндіктерімен ұйымдастырылғанда ғана тиімді.Математика пәні адамның ой-өрісін, ойлау, талдау қабілетін дамытады және білім қазынасын игеру, әсіресе математиканы оқыту, оқып – үйрену дәйектілікті, табандылықты, сонымен бірге қажырлы еңбекті талап етеді.Сондықтан, барлық оқушыларды жүйелі дайындықсыз жоғары нәтиже көрсету мүмкін емес. Оқушыларды сырттай мемлекеттік бақылауларға дайындауға тән мұғалімі математика пәніне деген өзінің көз қарасын түсіндіріп жеткізуі және математиканы санақ жүйесі немесе қандайда – бір өлшеулі құрал ретінде ғана қарастырмай, біріншіден ғылым екендігін түсіндіріп, ал екіншіден кез келген оқушы жігерлік танытып, бар күш-қайратын салып талаптанса ғана меңгеретіндігі туралы бойларына сезім тудыру қазіргі кезеңдегі мектептің ең күрделі психологиялық мақсаты деп білу өте орынды. Математика арқылы оқушыға мұғалім күнделікті іс-әрекетін ғылыми стильмен жеткізу, оларды адамгершілікке, өз-өзіне сын көзімен, сонымен қатар, жауапкершілік пен адалдыққа бейімдейді.Бұл қасиеттерді бойына сіңірген оқушы келешекте қиындыққа және уақытша психологиялық қолайсыздыққа төзімді болады.
Білім беру жүйесін ақпараттандырудың бағыты жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаға бағытап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді.Оқу-адамның психикалық дамуының формасы, элементі.Кез келген оқыту белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. «Даму» ұғымы сөздікте «мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір өлшем шегінен шығып, сапалық өзгерістерге айналуы»- деп түсіндіріледі. «Даму» ұғымының психологиялық анықтамасы-жаңарту үрдісі, жаңанаң өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген мағынаны береді.Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп бір деңгейден екенші деңгейге өтіп отырады.Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін психология ғылыми жеткілікті дәрежеде дәлелдеп берді деп айтуға болады.Бұл мәселені түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған көрнекті психолог Л.С.Выготский.Ол дамуды оқытумен тең, керісінше оқу мен даму екі бөлек үрдіс деген көз қарастарды қатты сынға алды.Ең алғаш рет бала дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы ілім ұсынды.
1.Бала дамуының жақын аймағы-тек баланың тек үлкендердің көмегі арқылы атқара алатын істері.
2.Бала дамуының қол жеткен аймағы- баланың үлкендердің көмегінсіз істей алатын істері.
Баланың дамуы бірінші аймақты меңгеру арқылы жүзеге асады.Дамудың қол жеткен аймағы жақын аймақпен өзара қызметесе отырып оын игерген кезде дамуға өріс ашылады.Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау деп қарастыру керек.Дамыта оқыту сабақтағы ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым – қатынас.Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық істердің ұйытқысы.Тек осындай оқыту ғана баланың ақыл-ойының көзін ашып,шығармашалығын дамытады.Кейінгі жылдары дамыта оқыту психология мен педагогика ғылымдарының келесі мәселесіне айналды.Жүйенің авторлары «дамыта оқыту деп – оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды айтады» айтады.Оқыту арқылы баланың психикасында жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі-баланы оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.Дамыта оқытуда баланың ізденушілік – ойлау әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады.Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек.Содан барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді.Мұғалім сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретіледі.Әр оқушыға өз ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады.Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес.Дегенмен әр бала жасаған еңбегінің нәтижесімен бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылауға үренеді.Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор.
Біріншіден – дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы қол жеткізеді.Сабақтың алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мәселені өз беттерінше шешуге талпынады.Сөйтіп олар осы мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз, таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады.
Екіншіден – дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. «Жақсы оқушы», «Жаман оқушы» ұғымының болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады.
Үшіншіден – оқушының жеке басын дамытатын басты құрал – ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды.
Төртіншіден-дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым – қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді.Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы- «орындаушы», « мұғалімнің тасасындағы» объект емес.
Осылайша, дамыта оқыту бойынша сабақ кезеңдерінде
Аталған әрекеттері арқылы әр оқушының мәселені шешу ақпараттық,коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады.Құзыреттілік қалыптастырудың келесі міндеті әр сабақтың өмірлік жағдайлармен байланыстылығы.Бұл орайда құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар қолданылады.Қорыта келгенде дамыта оқыту технологиясы оқушы құзыреттілігін дамытуда аса маңызы бар технология.
Қазіргі кезде жеке тұлғаны қалыптастырып, дамыту,жан-жақты терең білім беру үшін мұғалім өзіндік білімін жетілдірудің маңызы зор. Жоспардың мақсаты теориялық білімді іс жүзінде жетілдіре отырып, педагогикалық шеберлікті арттыру.Білім жетілдіру тақырыбым: «Дамыта оқыту технологиясы арқылы математика пәнінен негізгі құзыреттіліктерді қалыптастыру». Көздеген мақсат: дамыта оқыту технологиясы арқылы оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру, өздігінен жұмыс істеуге бағыттау, өз ойларын толық тұжырымдап қорыта білуге жағдай туғызу.Тақырып бойынша алға қойылған міндеттер әрі қарай толықтырылып жинақталады.Қорыта келсек, бұл баяндамада оқыту технологиясы арқылы математика пәнінен негізгі құзыреттіліктерді қалыптастырудың теориялық мәселелері қарастырылды.
Әдебиеттер
1. 12 жылдық оқыту мәселелері.Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары. Астана,2006ж.
2. Аяғанова Л. Жаңа технологиялар сабақта «Бастауыш мектеп»-2003ж.-№4
3. Айдосова З. «Дамыта оқыту технологиясының мәселелері»-2004ж.
4. «Қазақстан мектебі»,№6,2012ж.
5. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары-К.С.Құдайбергенова,Алматы,2007ж.
6. «Математика және физика» журналы,2011ж.
324
111 355 
