Белоктор,касиеттери

У.Салиева атындагы зээнд\\ балдардын жатак-лицейи

Химия мугалими:Пайзилдаева Айжаркын

Мээ чабуулу

Сабактын темасы:

Белоктор

Б\г\н сабакта:

• Белоктор
• Жаратылышта кездеш\\с\
• Классификациясы
• Белоктун курамы
• Белокту изилдъъ тарыхы
• Белоктук молекулалардын т\з\л\ш\
• Химиялык касиети
• Белоктун мааниси
• Колдонулушу

Негизги аныктамасы:

• Белоктор -азоту бар биополимерлер,салыштырмалуу молекулалык массасы чоё болуп,аминокислоталардын калдыктары пептиддик байланыш менен байланышат.

• Пептиддик байланыш ,-NH- жана –CO- функционалдык унун топторунун бириг\\с\нън(аминокислоталарда) пайда болот.
• Белоктор –биополимер болгондуктан къптъгън пептиддик байланыштар менен байланышкандыктан- полипептид д.а.

Жаратылышта кездешиши

• Чач,тырнак,тери,м\й\з,
• Канаттуулардын тыбыты
• Булчуёдар
• Жумуртка
• Балык,тоок.жаныбарлардын эти
• Съък ткандары,
• Брокколи,жаёгак,нан

Жаратылышта кездешиши

• Сыр,
• Быштак,
• С\т
• Фундук,
• Лоя,
• Соя
• Горох,
• Козу карын
• Балык,тоок эттери

Протеиндер

• Альбуминдер -жумуртка белогу,кан сывороткасы,с\т
• Глобулиндер -фибриноген
• Гистондор -эритроциттер
• Протаминдер
• Проламиндер :клейковина
• Глютелиндер
• Протоноидде р-эластин,съък белоктору,кемирчек ткандар

Протеиддер

• Нуклеопротоиддер -протеин+нуклеин кислотасы
• Хромопротоиддер -протеин+белоктук эмес боелгон бирикме
• Фосфопротеиндер -протеин+Фосфор кислотасынын татаал эфири
• Гликопротеиндер -протеин+углеводдук компонент
• Лимпопротеиддер -протеин+липпиддер
• Металлопротеиндер -протеин+металлдар

Классификациясы:

белоктор

Татаал

(протеид)

Жънъкъй

(протеин)

Аминокислотадан башка белоктук эмес заттардан да турат

Аминокислоталардан гана турат

Белоктордун классификациясы

• Морфологиял ык белгисине карап эки чоё топко бълъб\з

Фибрилярдык- сууда начар ээриген

Глобулярдык- спиралдык т\з\л\штъ ,молекулалары клубокторго буралган

жипче т\з\л\штъ

гемоглобин

Фибрин жипчелери

Белоктун курамы:

N

15-18%

О

21-24%

H

6-7%

белок

С

50-55%

S

0.3-2.5%

Кээ бир белоктордун массасы

Белоктун аты

массасы

Пепсин(ашказан алдындагы бездин ферменти)

38 000

Жумуртка альбумини

45 000

Гемоглобин(кан белогу)

65 000

Тамекинин мозаика ооруусунун вирусу

50 000 000

Белоктук молекуланы изилдъъ тарыхы

• 1728-ж буудайдын курамындагы клейковинадан Яконо Бартоломео Беккари белокту бъл\п алган.
• Н.Д.Зелинский(1861-1953) белоктун ички т\з\л\ш\н изилдъъ,атомдун ички энергиясын пайдалануу деген проблеманы айткан.
• 1888-жА.Я.Данилевский белоктун молекуласынын курамында пептиддик байланыш бар экендигин айткан.

Белоктук молекуланын т\з\л\ш\н изилдъъ

• 1903-жылы белоктун молекуласындагы пептиддик

теорияны сунуш кылган.

Белок-аминокислоталардын калдыктарынан турган

полимер болуп,пептиддик байланыш менен байланышкан

NH-CO- пептиддик байланыш

Белоктун молекуласынын т\з\л\ш\(1-2-3-4-л\к)

Белоктун биринчилик т\з\л\ш\

• Узун жипче т\р\ндъ болуп,3 фактор менен аныкталат.

• -Аминокислоталар белоктордун молекулаларын т\зът
• -Аминокислоталардын саны
• -Аминокислоталардын кезеги

Белоктун 2-лик т\з\л\ш\

• 2-лик т\з\л\ш белоктун чоё бъл\г\н

Ээлейт.

Суутектик байланыш м-н байланышат.

• Полипептиддик чынжырча 2-лик

т\з\л\штъ мейкиндикте

ар кандай аралыкта жайгашат.

/ч\нч\л\к т\з\л\ш

• /ч\нч\л\к т\з\л\штъ суутектик

байланыштан башка, иондук жана

гидрофобдук карым катнаш чоё

ролду ойнойт

Търт\нч\л\к т\з\л\ш

• Мында суутектик да иондук да

байланыштар бар.Белоктун тър-

т\нч\л\к структурасы бирдей

\ч\нч\л\к структурадан турат .

Белоктордун касиеттери

• 1. Белоктор -амфотердик электролит.
• 2. Гидролиз (1-лик пептиддик байланыштын \з\л\ш\)

• А)Кычкыл (кулинарияда тамак бышырганда ж\рът)
• Б)ферменттик гидролиз (адам жана жаныбарлардын тамак сиёир\\с\ндъ ж\рът)

Белоктун касиеттери

• 3.Денатурация

• Тъмънк\ шартта ж\рът:ысытуу,кайнатуу,к\чт\\ кислоталар.негиздер,оор металлдардын туздарын таасир эт\\ менен белоктун 4-3-2-лик структуралар бузулуп,1-лик структура сакталат .

Белоктун касиеттери

• 4.Белоктор к\йът .

• К\йгъндъ м\й\з жыттанат,бул белоктун курамында к\к\рт бар экендигин далилдейт.К\й\\ продуктусу азот,към\р кычкыл газы,суу пайда болот.

Белоктун касиеттери:

• Т\ст\\ реакциялар ж\рът.

• А)Биурет реакциясы .Пептиддик байланышка.Фиолет т\скъ боелот

Б)Ксантопротеин реакциясы .Ароматтык шакекчеге.Ачык сары т\с.

• В)сульфогидрильдик реакциясы (-s-s-).Кара т\скъ боелот.

Белоктун касиеттери

• Миллон реакциясы .Фенолдук топко.Кызыл т\скъ боелот.

• Адамкеевич реакциясы .Индолдук топко.К\лг\н т\скъ боелот.

Белоктук молекулалардын биологиялык кызматы

регулятордук

структуралык

коргоочу

запастык

транспорттук

белок

Каталиттик

кыйлдамыткыч

Белоктордун организмдеги кызматы

кызматы

Аткарган иши

1.Пластикалык

Мисалы:

Клеткада куруучу материал

2.Транспорттук

Ар т\рд\\ заттарды ташыйт

Коллагендер,белоктук мембраналар

3.Коргоочу

Гемоглобиндин О2 менен СО2 ташуусу

Бътън заттарды зыянсыздантат

4. Энергетикалык

Организмди энергия менен камсыздайт

5.Каталиттик

Кан сывороткасындагы гамма глобулин

1г блок ажыраганда 17.6кдж жылуулук бъл\н\п чыгат

Организмдеги химиялык реакцияларды тездетет

6.Кыймылдаткыч

Организмдер менен клеткадагыыбардык кыймылдын т\р\н

Бардык ферменттер табияты боюнча белок.М:рибонуклеаза

7.Регулятордук

Миозин(булчуё белогу)

Алмашуу процессин жънгъ салат

гормондорМ:инсулин-глюкозаны жънгъ салат

Белоктун мааниси

• Белокторду изилдъъ,жаратылыштагы адамдардын жана жаныбарлардын оорууларын къзъмълдъъ \ч\н.
• Кээ бир белокторду эл чарбасында пайдалануу (тери,пари,ж\н,жибек ,чач,м\й\з)
• Жогорку сорттогу пародаларды жана сортторду алуу максатында
• Азыркы химиянын ън\г\\ тармагындагы-генндик инженерия,биотехнологияны ън\кт\р\\

Колдонулушу

• А-а минокислоталарды алууда
• Медициналык дары- дармектерди алууда(глутамин кислотасы-нерв оорууларына, гистидин –ашказан ооруулары \ч\н).
• Айыл-чарбада кошумча азыктар

• Синтетикалык булаларды алууда(капрон)

• Спортсмендер \ч\н( протеин )
• Синтетикалык тамак-аштарды ънд\р\\

Къё\л бурганыёарга рахмат!

Саламатта болгула!