Бактериялар жашоо тиричилиги

Бактериялар,алардын түзүлүшү жана жашоо тиричилиги.

• Бактериялар-булар прокариоттор(клеткасында ядросу калыптанган эмес),алар-эң жөнөкөй түзүлүштө жана өтө майда(диаметри 1-8мкм)тирүү организмдер.
• Бактериялар-жер бетинде абдан көп таралган.Булар 2 млрд.жылдан бери жер бетинде тиричиликтин өзүнчө формасын түзүп турушат.
• Азыркы учурда бактериялардын2500 түрү белгилүү.

17- кылымда голландиялык окумуштуу А.Левенгук бактерияны биринчи байкаган.

• 19-кылымдын ортосунда француз окумуштуусу Л.Пастердин,немец окумуштуусу Д.Листердин иштеринен кийин бактериялардын биологиялык касиети жана алардын биосферадагы ролу кеңири изилдене баштаган.

Бактериялардын таралышы

Бактериялар табиятта кеңири таралып,түрдүү шартта жашайт:алар топуракта,сууда,өсүмдүктө,киши жана жаныбар организмде жашайт.Айрымдары киши,жаныбар жана өсүмдүктөрдүн ооруларын козгойт.Алар патогендүү болот.

Бактериялардын түзүлүшү

Бактериялардын клеткасы чел кабык,цитоплазма,нуклеотидден турат .

• Цитоплазма жана аны курчап турган жука мембрана биригип протоплазманы түзөт.Бактериялардын протопласты клетка капталы менен курчалгандыктан формасы туруктуу болот.Клетка капталы мембранадан калың болот.Клетка капталы бузулса суу кирип,клетканы көптүруп,цитоплазма мембранасы бузулат.

• Бул кубулуш лизис деп аталат.
• Көпчулук бактериялардын клетка капталынан тышкары капсула менен капталган.Капсула полисахаридден турат.
• Ал бактерияларга каршы агенттердин (бактериофаг,антибиотик,ферменттер)таасиринен ,патогендүү бактерияларды фагоцитоздон коргойт.

Бактериялардын цитоплазмасында майда бүртүкчө (10 миңге чейин)түрүндөгү рибосомалар бар,алардын жардамы менен белок синтезделет.

• Анда бактериялар пайдалануучу запас азык зат- май,крахмал,гликоген ж.б болот.
• Чөйрөнүн жагымсыз шарттарда (азык зат жок,чөйрөнүн химиялык составы жана температура өзгөргөндө)ар бир бактерия спора пайда кылууга жөндөмдүү.Ал эндоспора деп аталат.

• Эндоспора -деген протоплазманын ядролук заттарынын биригип,тыгыз кабык менен капталышы.Алар кургактыкка,ысыкка жана суукка да чыдамдуу,ал гана эмес кайнаган сууда да ошол замат өлбөйт.Эндоспоралар шамал,суу аркылуу таралат.Ондогон,жүздөгөн жылдардан кийин өнуп чыгууга жөндөмдүү .

Бактериялардын азыктануусу

• 1.Автотрофтук. Кээ бир бактериялар автотрофтук азыктанат.Фотосинтез процесси аркылуу(жашыл жана кызыл бактериялар,цианобактериялар).
• 2.Гетеротрофтук .Сапрофиттер(органикалык өлүк заттар менен),паразиттер(тирүү организмдеги органикалык заттар менен)азыктанат.
• 3.Хемосинтез(темир бактериялары,күкүрт бактериялары,амино бактериялар)химиялык заттар аркылуу айкалышып тамактанат.

Дем алуусу

• 1.Аэробдук дем алуу-кычкылтектүү чөйрөдө.
• 2.Анаэробдук дем алуу-кычкылтексиз чөйрөдө.
• 3.Факультативдик анаэробдук-эки чөйрөдө жашай алышат .

Бактериялардын көбөйүшү

• Жөнөкөй бөлүнүү жолу менен кээде эң жөнөкөй жыныс жолу менен.
• Таякча сымал бактериялар узунунан эки эсе узарып,цитоплазма мембранасы менен туурасынан бөлүнөт.
• Бактерия гени мутацияга учурайт.б.а. Нуклеотиддердин бири экинчиси менен алмашуусу,кошулуусу же бөлүктөрүнүн жоголуусу.
• Өрчүү үчүн жагымдуу шарт болгондо кээ бир бактериялар 20 мүнөттө бөлүнөт.

Бактериялардын тиричилик аракетине температура,нымдуулук,ультракызгылт көк жана иондоштуруучу нурлар тааир этет.

• Бактериялар -190, ал эми споралар 253градуста тиричилигин улантат.Алар ысыкка чыдамсыз болушат.Кээ бир бактериялар кургатууда өлөт.
• Жогорку температурада бузулуучу бактерияларга рентген жана гамма нурлары колдонулат.
• Дезинфекция көбүнчө патогендүү бактериялардан арылтат .

Бактериялардын пайдалуу жактары

• 1.Түймөк бактериялар абадагы азотту сиңирип алат да,азоттуу заттар менен топуракты байытат.

• 2.Топурак бактериялары (сапрофиттик)чириндилерди минералдык заттарга айлантат.

• 3.Бактерияларды тамак-аш өнөр жайларында да пайдаланышат.Мисалы: сүт кычкыл бактериялар сүттөгү кант менен азыктанып,сүт кислотасын пайда кылат.Сүт айранга,суюк каймак коюу каймакка айланат.Жашылчаларды ачытуу ,тоюттарды силостоо да сүт кыкыл бактерияларынын жардамы аркылуу болот.П.б.сүт кислотасы жашылчаларды бузулуп кетүүдөн сактайт.

Бактериялардын зыяны

• Бактериялардын кээ бир түрлөрү адамдын,жаныбарлардын,өсүмдүктөрдүн организмине кирип,оору козгойт.Булар-оору пайда кылуучу бактериялар.Оору козгоочу бактериялар келте,холера,учук,кептөөр,сибирь кулгунасы,бруцеллез сыяктуу ооруларды жугузат.
• Эл чарбасында :
• 1.Азык-түлүктөрдү бузат.
• 2.Балык кармоочу торлорду бузат.
• 3.Баалуу кол жазмаларды жана китептерди бузат.
• 4.Уймөк чөп ным болсо,бузат.