Баянадама "Ойын технологиясы ар?ылы о?ушыларды? шы?армашылы?ын ?алыптастыру"

Это доклад для учителей начальных классов на "Ойын технологиясы ар?ылы о?ушыларды? шы?армашылы?ын ?алыптастыру"

Адамзатты? к?птеген жылдар бой?ы ойнау т?жірибесі ойынны? білімдік ??ндылы?ын д?лелдеді. Ойынны? шы?у сырын ?алымдар ж?здеген жылдар бойы зерттеп келеді. Оны? шы?у тарихы жайлы к?птеген пікірлер бар.

К?п т?жырымдарды? бірі бойынша ойын ?о?амны? діни, ?леуметтік-экономикалы? ж?не м?дени дамуы кезіндегі бос уа?ыт пен демалысты ?ткізу м?селесінен туында?ан. Ерте заманда ойын ?о?амды? ?мірді? бір б?лігі болып, о?ан діни-саяси ма?ыз берілген. Ерте гректер ойынды ??дайлар ?олда?ан десе, ?ытайда мерекелік ойындарды император ашып, ?зі де ?атыс?ан.

Ойын ?мірде пайдасыз к?рінгенмен аса ?ажетті к?рініс-??былыс.

Саба?та тиімді ?олданыл?ан ойын т?рлері — м??алімні? т?сіндіріп отыр?ан материалын о?ушыларды? аса зор ілтипатпен ты?дап, жемісті, сапалы ме?геруіне сенімді к?мекші бола алады. ?йткені, кіші жаста?ы о?ушылар жас ерекшеліктеріне байланысты ойын?а ?те ынталы келеді. Балалар тез сергіп, тапсырмаларды тез, ?рі ?ызы?ып орындайтын болады.

Ойын балаларды? о?у?а, е?бекке деген белсенділігін, ?ызы?ушылы?ын арттыруда?ы басты ??рал. Ойын барысында балаларды? белсенділігі, шы?армашылы?ы дамиды.

Ал м??алімні? міндеті — балаларды ойын?а ?з ?ызы?ушылы?ымен, ынтасымен ?атысуын ?амтамасыз ету.

Ойын мен адам м?дениетіні? ?зара байланысы ?ылыми т?рде аны?талды. Оларды? т?л?аны дамытуда?ы ма?ызы аны?талды, оны? психологиялы? ж?не ?леуметтік факторлармен келісімі ж?нінде ке? ?арастырылуда. Ойын технологиялары ?лі де білім беру саласында жа?а инновация болып табылады.

Педагогикалы? технология ??ымы т?рлі педагогикалы? ойын т?рлерін педагогикалы? процесте ?дістер мен т?сілдерді? ке? к?лемді топтарын біріктіреді, оны? жалпы ойындардан ерекшелігі о?ытуда на?ты ма?сатыны? ?ойылуымен ж?не оны? о?у-танымды? ба?ыты сипаттал?ан, негізі салын?ан педагогикалы? н?тижесіне сай аны?талады. Саба? барысында?ы ойын ?дістері о?ушыларды о?у ?ызметіне ынталандыру ??ралы ретінде ойын ?дістері мен жа?дайларыны? к?мегі ар?ылы ??рылады. Саба? барысында ойын ?дістері мен жа?дайларын ?ткізу мынадай негізгі ба?ыттарда ж?ргізіледі:

Саба? процесінде пайдаланатын ойындарды? бірнеше т?рлерін атап к?рсетуге болады.

Бастауыш сынып м??алімдеріні? о?у– т?рбие ж?мысыны? негізгі саласы саба?. Саба? ?стінде о?ушыларды? біліктілігі, іскерлігі, да?дысы, д?ниетанымы дамиды. Негізгі бетб?рыс о?ушы біліміні? сапасын арттыру, ол дегеніміз т?пкі н?тижені к?ре білу, я?ни окушы?а берген білімімізді? ?айтарымын к?ру. Ол ?шін саба??а сыныпта?ы о?ушыны? барлы?ын ?ызы?тыра отырып ?атыстыру ?ажет. Бес сауса? бірдей емес, я?ни ?р о?ушыны? саба??а ?ызы?ушылы?ы, д?ниетанымы, даму ерекшеліктері ?рт?рлі. Сонды?тан о?ушыларды? осы топтарына ?рт?рлі де?гейде талап ?ою?а тура келеді. Ал ойын элементтері кез-келген о?ушыны? ?ызы?ушылы?ын тудырады. Тіпті нашар о?итын о?ушыны? ?зі ойын ар?ылы берілген тапсырмаларды ас?ан ?ызы?ушылы?пен, белсенділікпен орындайды. О?ушыларды? ?ызы?ушылы?тарын ту?ызатын ойындарды? бірі — дидактикалы? ойындар.

Ойын элементтерін ?олдана отырып м??алім о?ушыларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?ын, зейінін арттыру ма?сатында ?рт?рлі ?діс-т?сілдерді ?олданады. Атап айт?анда, м??алім ойын жа?даяттарын ту?ыза отырып, ?рт?рлі заттарды ?олдану ар?ылы с?ра?тар ?ойып, затты к?рсетіп, т?сіндіріп ойын сюжетін ??растырады.

Бастауыш сыныптарды? тіл саба?тарында дидактикалы? ойындарды жа?а та?ырыпты т?сіндіру барысында, ?айталау, пысы?тау, жатты?у саба?тарында да пайдалану?а болады. Бастауыш сынып о?ушылары ?лі де ойын баласы, сонды?тан м??алім оларды жалы?тырмай ?рт?рлі ойын т?рлерімен саба?ты ?ызы?ты ?ткізуге тырысуы ?ажет.

Ойындар о?ушыларды? ой — ?рісін дамытып, ойлау ?абілетін арттырумен ?атар, ?йретілген, ?тілген та?ырыптарды саналы да берік ме?геруге ?лкен ?сер етеді. Ойындар о?ушыларды? шы?армашылы? ойлау ?абілеттерін жетілдірумен ?атар, с?здік ?орларын молайтып, сауатты жазу?а да баулиды. О?ушылар ойын ойнау барысында ?йренген с?здерін айтып ?ана ?оймай, оны? ?андай ма?ынада ?олданылатынын да біледі. Ойын о?у п?ндеріні? мазм?нымен ты?ыз байланыста ж?ргізілгенде ?ана д?рыс н?тижелер береді.

ОЙЫН АР?ЫЛЫ О?УШЫ   НЕНІ МЕ?ГЕРЕДІ

1. О?ушылар на?ты ?ызмет т?жірибесін ме?гереді.

2. О?ушылар тек ба?ылаушы ?ана емес, ?здері ?атыса отырып ?иын м?селелерді ?з бетінше шеше білуге ?йретеді.

3. О?у процесінде ал?ан білімді на?ты істе ?олдана білуге м?мкіндік береді.

4. О?ушы ?рекетіне негізделген о?у к?лемін бас?арады.

5. Уа?ытты ?немдеуге ?йретеді.

6. О?ушылар ?шін психологиялы? жа?ымды.

7. Ойын барысында шешім ?абылдау о?ушылардан аса жауапкершілікті талап етеді.

8. О?ушылар ?шін ?ауіпсіз.

9. Кейде ?арапайым о?у ?ызметімен салыстыр?анда к?п уа?ыт м?лшерін алады.

10. Ойын материалдары д?ст?рлі о?у материалдарымен салыстыр?анда к?рделірек.

11. Кейбір ойын т?рлерінде ?атысушыларды? саны шектеулі.

12. Ойын н?тижесі, ?з жетістіктері, ?серлері, ал?ан білімі, да?дысы ж?нінде о?ушылар ата-аналарымен, ?зге балалармен, м??алімдермен к?бірек ??гімелеседі, кітапханада ?з бетімен іздене білуге, ?ажетті материалдарды іріктей білуге ?йренеді.

Ойын ?рекеті балаларды? ба?алы ?міріні? ал?аш?ы к?ндерінен бастап-а? ма?ызды ор Халы? жаса?ан м?ралар сан алуан. Соларды? бірі ?лт ойындары. Ойын?а тек ойын деп ?арамай халы?ты? ?асырлар бойы жаса?ан асыл ?азынасы, бір ж?йеге келтірілген тамаша т?рбие ??ралы деп ?арау керек. ?лт ойындары отбасы т?рбиесінен бастап, мектептегі жеке п?ндерді о?ыту барысында ?осымша материал ?шін, баланы? сол п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыру ?шін пайдалануSа болады.

Саба?та ойын т?рлерін пайдалану саба? т?рлері мен ?дістерін жетілдіру жолында?ы ізденістерді? ма?ызды бір буыны. Ойын т?рлерін о?у процесін пысы?тау, жа?а саба?ты ?орытындылау кезе?дерінде, ?айталау саба?тарында пайдалану?а болады. Ойын т?рлеріні? материалдары саба?ты? та?ырыбы мен мазм?нына не??рлым с?йкес алынса, оны? танымдылы? ма?ызы да арта т?седі.

Оны тиімді пайдалану саба?ты? ?серлігін, тартымды?ын к?шейтеді, о?ушыларды? саба??а ынтасы мен ?ызы?ушылы?ын арттырады.

Ойынмен ?йымдастырыл?ан саба? балалар?а к??ілді, же?іл келеді.

Ойынды іріктеп алу?а на?тылы саба?ты? ма?саты, м?мкіндіктері мен жа?дайларын ескеруге ерекше назар аудар?ан ж?н. «Ойыннан басталады»,- десек, баланы? ойын жетілдіріп, саба??а ?ызы?ушылы?ын, белсенділігін арттыру ?шін бастауыш сынып м??аліміні? басты ?олданатын т?сілі — ойын.

Педагогикалы? ойынны? ма?ызы зор. Ойын біріншіден, білу жTне ?йрену, екіншіден, адамны? ойнай отырып, ?зіндік білім алуы ?мір т?жірбесін жина?тау?а к?мектеседі. Ойынны? к?сіптік, ?уестену, о?у-жатты?у ойындары сия?ты т?рлері бар. Ол дем алу, к??іл к?теру бола т?ра о?у?а, шы?армашылы??а, емдеуге, адам ?арым-?атынасыны? типтеріні? модельдеріне, е?бекте к?рініс табады.

Ойынды ерте заманнан ?лкендерді? іс-т?жірибесін жеткіншек ?рпа??а жеткізу ?шін пайдалан?ан. Ойын халы? педагогикасында, мектепке дейінгі ж?не мектептен тыс мекемелерде ке?інен пайдаланылады. ?азіргі мектепте ойын ?рекеті ойын п?ніні? тарауын ж?не та?ырыбын т?сіну ?шін ?здік технология ретінде, жалпы технологияны? элементі ретінде, саба? немесе оны? бір б?лігі ретінде, сыныптан тыс ж?мысты? технологиясы ретінде ?олданылады.

?аза?  тілі  саба?ында ойын технологиясын ?олдану ар?ылы бастауыш сынып о?ушыларыны? тілге деген ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыру

Е?бек, ойын ж?не о?у ерте кезден-а? адам тіршілігіні? негізгі ?ш тірегі болып есептелінген. Ол балалар ?шін к?мелетке келгенше ж?ріп ?тетін ?мір сатысы. Ойын технологиясы балаларды? айналасын тану ?ызметіндегі белсенділігі мен шы?армашылы?ыны? ?алыптасуына жолды ке? ашатын таби?и ??былыс. Ата?ты педагогтар В.А.Сухомлинский, Н.К.Крупская, К.Д.Ушинский ойынны? балаларды? ой ?рісін дамытуда, д?ние танымын ?алыптастыруда практикалы? ма?ызы зор екенін атап к?рсеткен.  ?аза? хал?ыны? ?лтты? ойындарыны? педагогикада?ы ролі туралы ал?аш?ы пікірлерін айт?ан ?.А.Диваев, М.О.?уезов.Ойын ар?ылы о?ыту технологиясы бастауыш сыныптарда ке?інен ?олданылады. ?р м??алім технологияны? н?тижесін д?рыс болуы ?шін мынандай жа?дайларды ескеруі ?ажет.

1. ?р ойынны? т?рбиелік, білімділік, дамытушылы? ма?ызын алдын-ала жете т?сініп, оны? балалар?а ?андай н?тиже беретіндігін  аны?тау
2. Ойын ж?ргізетін орынны? м?мкіндігі, ойын жабды?тарыны? эстетикалы? талаптар?а сай болуы, алдын – ала ?зірлеу.
3. Сыныпта?ы о?ушыларды? жас, психологиялы? ерекшеліктеріне, білім де?гейлеріне, с?здік ?орына с?йкес келуі.
4. Ойын кезіндегі ?оз?алыс, техникалы? ?ауіпсіздіктен ?амтамасыз ету.
5. Ойынны?, саба?та?ы ойын элементтеріні? о?ушыларды? ынтасын тартып, п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру?а ба?ытталуы.

Бастауыш сыныпта ?аза? тілін о?ып ?йрету барысында ойындарды? алатын орны ерекше. ?р саба?ты? та?ырыбына сай ойындарды пайдаланып отыру о?ушыларды? тіл ?йренуге деген ?ызы?ушылы?ын, ынтасы мен зейінін арттырады. Басты ма?сат – ойын ?рекеттері ар?ылы тілдік материалдарды ме?гертіп, с?здік ?орды молайтып, тілдесім ?рекетіне жетелеу.

Ойын барысында грамматикалы? аны?тамаларды, тілдік нормаларды игерту м?мкіндіктері мол болады. Саба?та м??алімні? диктаторлы? р?лі жойылып, о?ушылар серіктестікке, ынтыма?тасты??а, бірігіп ж?мыс істеуге деген ?ызы?ушылы?тары артады. Адамны? жас ерекшелігіне ?арамай, я?ни адам балалы? ша?ынан бастап к?рілікке жеткенше ойын ?ажеттілігі жетелеп отырады. Ал жас баланы? ой-?рісі ойын ар?ылы дамиды. Ойын барысында баланы? адамгершілік ?асиеттері, ?мірге деген к?з?арасы, ?ызы?ушылы?ы ?алыптасады. Ойын ар?ылы сыныпта?ы нашар о?итын о?ушыларды да саба??а н?тижелі тарту?а болады.?аза? тілі саба?тарында р?лдік ойындарды? ма?ызы зор. Ойын о?ушыларды? сол орындалатын іс-?рекеттер ар?ылы тіл ?йренуге деген сенімін ?алыптастырады.

Олар :

1. ?аза? тіліне ?ана т?н дыбыстарды д?рыс айту?а, жазу?а жатты?тыру?а;
2. О?ушыларды тілдік ?арым-?атынас?а т?су да?дыларын дамыту?а;
3. Жа?даяттар ту?ызып, іс-?рекеттер ар?ылы с?йлетіп ?йренуге.

Белгілі педагог А.С.Макаренко баланы? ойын ?стінде т?рлі таным т?сініктері, ?асиеттері дамып, ?абілеті мен белсенділігі артатынын атап к?рсеткен. Саба?та ойналатын дидактикалы? ойындарды? пайдасы ?те зор. Ол ойындарды та?ырып бойынша ?згертіп т?ру?а ы??айлы болады. Ойынны? ма?саты, шарты балалар?а т?сіндіріледі.

Ойындарды т?мендегі ма?сатта пайдалану?а болады.

Аралар?а к?мек ойыны. Ойынны? ма?саты:  о?ушыларды? байланыстырып с?йлеу да?дыларын ?алыптастыру. Ойынны? шарты : та?та?а араны? ?ясында?ы бал?а келе жат?ан аюды? с?реті ілінеді. Аюды? бал?а келе жат?анды?ын ескертуге к?зетші ара бас?а аралар?а кетеді. О?ушылар?а та?ырып?а байланысты грамматикалы? тапсырмалар беріледі.

1. Берілген с?здерден д?рыс с?йлем ??рау.
2. К?птік жал?ауын д?рыс жал?ау.
3. Септік жал?ауларын табу.

?аза? тілі саба?ында?ы ойын технологиясыны? ма?саты о?ушыларды? саба?та ?йренген с?здерін ауызекі с?йлеуде, к?нделікті ?арым-?атынаста д?рыс ?олдану?а ?йрету. Барлы? сыныптарда «Жыл мезгілдері» деген модуль бар. Мен ?з саба?тарымда (н?тиже саба?та) к?птеген ойын т?рлерін ?олданамын.          Ойын «Кім тез?» ай аттарын д?рыс жаз.

Б?л ойынды жеке, топ бойынша ?ткізуге болады. Б?л ойын о?ушыларды? буын?а д?рыс б?ліп о?у да?дысын дамытады. О?ушыларды? ?ызы?ып ойнайтын ойыны «Адас?ан айлар».

Т?рт ?орап дайындайсыз. ?р ?орап сыртында жыл мезгіліне сай сурет болады, ай аттарын ауыстырып саласыз, о?ушы ?р айды жыл мезгіліне сай тауып салады. Б?л ойынды уа?ытпен ойнату?а болады. Ойын о?ушыны? тез о?у, ?имылдау да?дысын ?алыптастырады. М??алім о?ушыны? ай аттарын, жыл мезгілін есінде ?алай са?та?анын ба?алайды. «Сымсыз телефон» ойыны. Лексикалы? ба?ылауды ауызша ж?ргізілгенде ?олданамыз. Мысалы та?ырыбы : «?алада. ?алада?ы м?дени орындар». О?ушы телефон т?т?асын алады да с?зді айтады. Бізді? ?ала – аудармасын 2 – ші  о?ушы. Ары ?арай жал?аса береді. С?здік  диктант ?немі ж?рсе баланы жалы?тырады, сонды?тан б?л ойынды о?ушылар ?ызы?а ойнайды. Осы ойын ар?ылы ша?ын диалогты ойнату?а болады.Б?л ойын о?ушыны д?рыс м?дениетті с?йлеуге ?йретеді, с?здік ?орын ба?алау?а м?мкіндік береді. ?лкен  бір модульді ая?та?ан кезде н?тиже саба?та «?оржынды кім тез шешеді?» деген ойын ойнаймыз. ?ш ?атар болса (немесе 3 топ) ?ш ?оржын дайындайсыз. ?р ?оржында аударма ж?мысы, с?з тіркесін ??ру, буын?а б?лу, модул?а с?йкес грамматикалы? тапсырма, м?нерлеп о?у, диалог болады. ?ай топ тез дайындалып, д?рыс айтып шы?ады (7-10 минут). Б?л ойынды м??алім белгілі бір модуль бойынша о?ушыны? ?андай де?гейде ме?гергенін тексере алады.?аза?ты? ?лтты? ойындарыны? бір ?ыдыруы асы? ойынынан т?рады. Асы?ты «Сен айт»,  М?тінді жал?астыр ойындарында ?олдану?а болады. Б?л ойындар асы? ла?тыру ар?ылы ж?реді де, баланы шапшанды??а, тез ойлау?а да?дыландырады. Саба?та ?лтты? ойын элементтерін ?олдану барысында м??алім с?здермен таныстырады, д?рыс айту?а ?йретеді, салт-д?ст?рді с?юге т?рбиелейді. О?ушылар к?бінесе саба?та ойын т?рлеріні? жиі болуына  жа?сы да?дыланады.Мысалы : жануарлар атауларын жа?сы естерінде са?тап ?алулары ?шін мынандай ойын т?рін ж?ргіземін «Адас?ан малдар» ойыны.Т?рт т?лік  малды? с?реттері  та?тада ілулі т?рады ж?не суреттерді? ?асында жануарларды? ?з балалары с?реттелмеген.  Сонымен  балалар т?рт т?лік малды?  ?озысын, ботасын, б?зауын, ??лынын тауып та?та?а шы?ып жазады. Б?л ойын балаларды? тез ойлану, д?рыс жазу да?дыларын ?алыптастырады. Саба?тарда ?олданатын ойын элементтері о?ушыларды? белсенділігін арттырып, оларды ынталандырады, теориялы? білімдерін практикада ?олдану?а ?йретеді. Кез келген ойын элементі саба?та екі т?рлі ма?сат?а ба?ытталады. Оны? біріншісі – о?ушыны? саба??а  ?ызы?ушылы?ын, ынтасын арттыру, тілін дамыту, екіншісі – о?ушыларды тап?ырлы??а баулып, зейініне, ойлау ?абілетін арттыру.

Ойын элементтерін тиімді ?олдану 1-4 сыныптарда ?те тиімді деп ойлаймын, себебі тез жазу, о?у, ма?м?ндау да?дылары ?алыптаспа?ан о?ушыларды біры??ай жатты?у ж?мысы жалы?тырады, ал ойын технологиясы керісінше п?нді с?юге, ?ызы?у?а ы?пал жасайды.