АНА ТИЛ БАЙРАМНЫ ЮРЮЛЮШЮ.
/ Доскагъа шу сёзлер языла/
Ана тил азса, халкъ азар.
Къумукъ халкъым!
Оьзден халкъым!
Оьз халкъым!
Оьзенинг бар оьзденликден алынгъан
Къулагъымда аннам айтгъан къакъакъдай,
Къурч йырларынг къулагъыма чалынгъан.
Ана тилин сыйлагъан уялмас
Ана тилин билмейген
Ата юртун танымас.
1 вед: Яшлар, сиз билеген кюйде бары да школаларда Ана тил дарсланы айлыгъы юрюлюп тура, неге тюгюл де ЮНЕСКОну указы булан савлай дюньяда 21 февраль Ана тиллени халкъара гюню этип белгиленген.
2 вед. Шу бугюнгю ёлугъувубузну да биз багъышлайбыз бизин асил, сабур агъымлы, гёзел ана тилибизге – къумукъ тилге.
1 вед. Имам Шамилге къайсы тиллени билесен деп сорагъанда – Арап тилден къайры уьч тилни билемен: авар, къумукъ, мычыгъыш.
Авар тилде давгъа бараман, къумукъ тилде тиштайпалар булан сейлеймен, мычыгъыш тилде де масхара этемен- деп жаваплангъан дейлер.
2 вед. Мычыгъыш Республикада Борагъан юртдан Абас Мамаев къумукъ тилге булай багьа берген:
-Гертиден де, къумукъ тил йымышакъ, къулакъда асил чалынагъан, гёзел макъамдай сабур агъагъан сюзюк, ачыкъ кёкню тюсюндеги суву булангъы генг ва терен оьзен дей, гёзюнгню де, юрегингни де къувандырагъан аламат, тамаша гьал.
1 вед. Таза къумукъ тилде язылгъан асарны охуй бусанг, сагьнада сейлейген артистлеге тынглай бусанг, юрегинде уллу шатлыкъ ва сююнч тувулуна – табиат оьзюню лап асил тилин къумукълагъа савгъат этип бергенге сююнесен.
2 вед. Яш инг башлап асил ва гёзел тилни анасындан эшите. Къайсы ана да оьзюню баласына аямай, асламдан гёзелликни де, асилликни де, сабурлукъну да, гьакъылны да бермеге сюе.
Шо саялы да айтадыр тилге «ана тил» деп де.
1 вед. Ана тил булан яш биринчилей сейлемеге башлай. «Ана»-деген сезден башлана ана тил. Ана тил – бизин дюньяда бар байлыгъыбыз. Ону унутуп сонг эсге алма ярамас. Тилин тас этген миллетни де болмас абуру.
2 вед. Кёп тюрлю къумукъ шаирлерибиз, оьзюню ана тилин макътап аявлап, арив гёрюп, оьктем кюйде кёп асарлар йырлар язгъан.
Мисал учун, бизин белгили къумукъ шаирлерибизден бири Агьмат Жачаев, ана тилибизге багъышлап булай яза.
1. Башлап сагъа тынглагъанман бешикде
Башлап сени эшитгенмен анамдан,
Ана тилин анасыдай сюймеген
Ана элин сюер десе инанман.
Халкъыбызгъа, элибизге
Юрек салып, шону бил.
Адам болмакъ учун бизге
Тарыкъ азиз ана тил.
Вёре сакъ! Вёре сакъ!
Къопмасын балагь-
Къумукъ атыбызны
Язмасын ташгъа
Бугюн бетибизге телмирген бала,
Ана тилибизде сейлейик яшгъа.
Увуз тилим, сют ийисли ана тил,
Анам магъа этген йимик аманат,
Къысгъычлагъа салып мени къысса да,
Бир де сагъа болмажакъман хыянат.
Ана тил
Ана тил
Асил тил!
Эрсенмей,
Анангдай
Тилинг сюй!
Атангдай
Абур эт!
Тилинге
Чечилмес
Юрек дерт.
Сен тилинг
Унутсанг
Не дерсен
Не тилни къоярсан
Ана тил орнуна.
1 вед. Алимлер, шаирлер, сизге аллагь рази болсун! Арымай- талмай, бизин ана тилибизни гьайын этип язагъан саялы, ону гьакъында теренден бизге англав берген саялы.
/шиъру охула/
Къумукъ тил.
Огь, къумукъ тил, къумукъ тил,
Бары тилден арив тил.
О тилни билген адам
Насиплидир, шону бил.
Ону хадирин билсенг,
Кёп тиллеге ана тил
Къумукъ тюзлеге гелсенг
Сен о тилни тез-тез бил
Турция, Иран булан
Азербайджанны айлан,
Къумукъ тилге ошашлы
Кёп тиллер бар бир гьайран.
Къарачайда, Балкъарда
Герекмен тилмач сагъа
Къумукъ тилде сейлейген
Кеплер ёлукъгъан магъа.
Кёп халкъны къардаш этген
Тамаша бир асил тил
Халкъ булан дослукъ сюйсенг,
Бу тилни сен таза бил
Къумукъча билме къара,
Къумукъ тюзге гелгенде,
Къумукъ тилден бал тама,
Къумукълар сейлейгенде.
Ана тил.
Дюньяланы ачагъан
Алтын ачгъыч – ана тил,
Адам болмагъа сюйсенг,
Башлап ана тилни бил.
Ана тилим арив тил
Ана тилим –яхшы тил
Яхшы яш бусанг вёре
Ана тилинг яхшы бил.
Халкъыбызгъа, элибизге
Юрек салып, шону бил.
Адам болмакъ учун бизге
Тарыкъ азиз ана тил.
Ярлы дейлер къумукъ сёз
Ондан тийсин магъа гёз
Эгиз маъналы сёзлер
Ачар, оьзлени оьзлер.
Ана тил.
Ана тил булан
Кёп затгъа етдим
Анам айтгъанны
Барын да этдим.
Анам сюемен
Сени тилингни
Ана тил булан
Алдым билимни.
Баракалла кёп
Ана тил сагъа
Сени булан биз
Гелдик дюньягъа.
2 вед. Бизге ана тилден дарс береген муаллим айтагъан кюйде, биз ана тилибизни сююп, аяп ва ону булан оьктем кюйде турмагъа герекбиз.
Ана тилибизни уллулугъун, агьамиятлыгъын сингдирип билме тарыкъбыз. Ким гелип байлыгъыбызны, топурагъыбызны, сувубузну алса да, ана тилибизни алмас.
Шо саялы да мен ана тилимни бек сюемен, ва ону булан гьар заманда да оьктем болажакъман!!
1 вед. Ана тилим –сют булан санларыма синген ана берген тил, ана тил, ана тилим бешикде ятагъанда анам къакъакъ йырлар йырлайгъан тил, ана тилим- биринчи сёзюмню айтгъан – тилим, ана тилим- биринчилей макътапгъа абат басгъанда, гёк жылтына «Къумукъ тил» деп язылгъан китабым.
2 вед. Ана тилин сюймейген адам ёкъдур. Ана тилинден уялагъан, ону ярлы ва эрши гереген адамлар да бар деп айтгъанлагъа инанып да битмеймен. Мени ана тилим – къумукъ тил. Бизин муаллимлер айтагъан кюйде, къумукъ тил –тюрк тилени бириси. Хасиятларына гёре, огъуз тиллеге де, къыпчакъ тиллеге де ошай. Олай болгъанда, мени ана тилим, кёп тиллеге ювукъ ва къардаш тил. Биз ана тилибизни билсек, гюнтувушдан тутуп, гюнбатышгъа ерли яшайгъан халкълар булан аралыкъ юрютме де сёйлеме де болажакъбыз. Болажакъбыз эгер де оьз тилибизни абурлап, сыйлап, ону бизге бек тарыгъын англап, геч болгъунча эсибиз жыйсакъ.
Фольклерну гьакъында сез.
Оьзюню анадаш халкъны чебер сёз байлыгъын сюймейген адам ёкъдур.
Фольклор, демек халкъ йырлары, сарынлары, ёмакълары, айтывлары, хабарлары ва башгъалары бизге оьр даражада леззет бере.
Биринчи абатын алып да битгинче ананы къакъаларындан лайлайларындан, башлап, адамны савлай оьмюрюн бийлейген ва кюйлейген жаназыгъы- къатыгъы болуп халкъны сёз хазнасы токътай.
/къакъакълар, оюнлар/
Къакъакъ – къакъакъ къаргъалар,
Къанаты сынса ёргъалар,
Тирмен башда чоргъалар,
Тирмен тюпде балыкъ бар.
О кимни балыгъыдыр?
Биякъайны балыгъы
Туралиде йылкъы бар.
О кимни йылкъысыдыр?
Биякъайны йылкъысы.
Биякъай, къайда барасан?
Бал ялама бараман.
Ондан къачан къайтасан?
Къыш чыкъгъанда къайтаман.
Къыш чыкъгъанда яз болур,
Бала къазлар къаз болур,
Биякъайгъа ойнама
Арив- арив къаз болур,
Бабищлери бакъыллар,
Къанавлары къакъыллар.
Къумукъ тюзде- тюз халкъым
Тюзлюгюнг – ана тилде
Ана тилге арт берсенг
Тюзелмессен гьеч бир де.
Тилинг сени асил тил,
Къыркъ тамурлу аслам тил,
Къыркъ къуюлгъан ой къура-
Къумукъ тилинг аяп бил!
Гёзел тилинг – къумукъ тил,
Къумукъ тилинг – къылыкъ тил
Къумукъ тилге арт бермек
Къумукълагъа илыкъ, бил.
Тилинг чомарт юрекде
Юз ренкли йырын тапгъан,
Бугюн таптала буса,
Талигьинг талав хапгъан
Йымышакъ агъымлы тилинг
Илиякълы этген юзюнг,
Шолай тилге тюкюрсенг,
Сокъур этерсен оьзюнг.
Къумукъ тил аямайлы
Берген къылыкъны асил
Тилингден айрылгъандокъ,
Гёмюп охусун яссин.
Къумукъ тилин оьсдюрген
Къоркъмаслар , Айгъазилер,
Тил тас этсенг, кёп болур
«Кукай» деме гьазирлер.
1 вед. 19-нчу йылларда бютюн халкъгъа белгили болгъан шаир Йырчы Къазакъ аты унутулмай тарихде къалгъан.
Биз гьали токъаташдырып айтмагъа болабыз: къумукъ языв адабияты Йырчы Къазакъдан башлана. Къумукъ чебер адабиятны кюрчюсюн салгъанланы бири Йырчы Къазакъ- анадаш халкъыбызны оьктемлиги.
/Йырчы Къазакъны шиърусун охуй/.
Бир иш этип гетген эдик хошлукъдан
Онглу – терсли гьакъыллагъа бошлукъдан.
Айтман – айтман гюл, ай артар гюн кемир,
Кюр юреклер къатгъан – талав, таш темир,
Сагъыш булан гетсе де къыйын, зая оьмюр,
Язгъа къачан чыгъарбыз деп къышлыкъдан
Асхарланы къыйын –тынчы тенгир деп
Атоллу ат юреги генгдир деп.
2 вед. 19-20-нчы юз йылланы ичинде къумукъ адабиятгъа аслам къошум этгенлени арасында Абусупьян Акаевни яратывчулугъун кёп абурлу ерни тута. Ол халкъыбызны ярыкъландырывчу уланларыны бири, 40-дан да артыкъ басмадан чыкъгъан китапланы автору.
Ана тилинден балагъа.
Ананг сююнгюр, балам,
Ал чы къолугъа къалам.
Сукълансын сагъа алам-
Мактапгъа бар, мактапгъа.
Макътапгъа сал юрегинг
Илму болсун герегинг,
Нюрленсин кёкюрегинг-
Макътапгъа бар, макътапгъа.
Шатлыкъ этейим мен де
Сен макътапдан гелгенде,
Миллетни гёзю сенде –
Макътапгъа бар, макътапгъа.
Миллетинг къарай сагъа,
Кёп затлар ёрай сагъа,
Макътапдан сорай сагъа –
Макътапгъа бар, макътапгъа.
Эт чи миллетни гьайын,
Оьрленсин гьар гюн сайын,
Эшит Ватан гьарайын
Макътапгъа бар, макътапгъа.
Ватан дертине къара:
«Языкъман», -деп ялбара,
Макътапдан излей чара-
Макътапгъа бар, макътапгъа.
Бизин адабиятыбызны гючю яшав булан тыгъыс байлавчукъда. Шо байлавчукъ нечакъы гючленсе ва тюрленсе, теренлешсе, адабият да шончакъы чалт оьсежек, янгы тизим асарлар булан бай болажакъ.
1 вед. Къумукъ халкъны кёп арив сарынлары бар. Гелигиз «Къызардашлар, къызардашлар» деген сарынгъа тынглайыкъ.
/сарын йырлай/
Бизин школада кёп артист пагьмулу яшлар охуй. 4 «Б» класда шолай пагьмулу яшлар кёп. Бугюн олар бизге «Майлы къалач» деген ёмакъны бир гесегин герсетме сюе.
1 вед. Яш да, уллу да сюеген жыйын - той. Бугюн бизин школаны охувчу къызлары алдынгъы къумукъ тойларда гиевню къызардашлары айтагъан сарынланы сизге айтма сюе.
2 вед. Къумукъланы бир байрамы да оланы татывлу, татли ашысыз оьтгерилмей. Бизин охувчу яшларыбыз да бугюн къумукъланы асыл ашларын онгаргъан.
1 вед. Аявлу къумукъ халкъым! Гьюрметли ва сыйлы къонакълар! Бугюн бизин ана тилибизни байрамы.
Ана тилни халкъара гюню – дейген шатлыкъ байрамыбызны узатабыз.
2 вед. Ана тилге багъышлангъан ахшамын битдире туруп, яшлар биз сизге айтма сюебиз, сиз ана тилигизге бир заманда да хыянат болмагъыз.
Ибрагьим Керимовну «Ана тилин билмейген, ата юртун танымас» дейген сезлерин бирде унутмагъыз. Къайда болсагъыз да, ана тилигизни гёзюгюзню бебейи йимик аявлап сакълагъыз. Сизин хас атларыгъызгъа «не понимаю», « не знаю», «бабушка» дейген кличкалар тагъылмасын.
1 вед. Аявлу, азиз, къумукъ халкъым!
Бугюн байрам булан барыгъызны да гьакъ юрекден къутлай туруп, сизге дюньяны бары да яхшылыкълар, насип ва савлукъ булан оьмюр ёрайбыз.
910
54 336 
