СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Амины для 10го класса на узбекском языке

Категория: Химия

Нажмите, чтобы узнать подробности

Амины для 10го класса на узбекском языке

Просмотр содержимого документа
«Амины для 10го класса на узбекском языке»

АМИНОБИРИКМАЛАР  Маъруза режаси: Аминларнинг ўзига хос синфланиши, номланиши Аминларнинг олиниши ва физикавий хоссалари Алкил (арил) аминларнинг кимёвий хоссалари. Айрим вакиллари ва аҳамияти Диаминлар  Аминобирикмалар – аммиак молекуласидаги водород атомларини углеводород радикалларига алмашинишидан ҳосил бўлган бирикмалар.

АМИНОБИРИКМАЛАР

Маъруза режаси:

  • Аминларнинг ўзига хос синфланиши, номланиши
  • Аминларнинг олиниши ва физикавий хоссалари
  • Алкил (арил) аминларнинг кимёвий хоссалари.
  • Айрим вакиллари ва аҳамияти
  • Диаминлар

Аминобирикмалар аммиак молекуласидаги водород атомларини углеводород радикалларига алмашинишидан ҳосил бўлган бирикмалар.

Аммиакдаги битта водород радикалга алмашса бирламчи, Иккита водород алмашса иккиламчи ,  Учта водород алмашса учламчи амин ҳосил бўлади:  НОМЛАНИШИ ВА ИЗОМЕРИЯСИ 1 . Эмпирик номенклатура – радикал  номи охирига амин сўзи қўшиб ўқилади. 2. Систематик номенклатура – тўйинган углеводород номи олдига «амино» сўзи қўшиб ўқилади ва аминогуруҳнинг ҳолати рақамлар билан кўрсатилади.

Аммиакдаги битта водород радикалга алмашса бирламчи,

Иккита водород алмашса иккиламчи ,

Учта водород алмашса учламчи амин ҳосил бўлади:

НОМЛАНИШИ ВА ИЗОМЕРИЯСИ

1 . Эмпирик номенклатура – радикал номи охирига амин сўзи қўшиб ўқилади.

2. Систематик номенклатура – тўйинган углеводород номи олдига «амино» сўзи қўшиб ўқилади ва аминогуруҳнинг ҳолати рақамлар билан кўрсатилади.

ОЛИНИШ УСУЛЛАРИ  1. Спиртларга юқори ҳароратда катализатор иштирокида аммиак билан таъсири:  2. Галоидалкилларга аммиак таъсир эттириш:  3. 1842 йилда рус кимёгари Н.Н. Зинин реакцияси:

ОЛИНИШ УСУЛЛАРИ

1. Спиртларга юқори ҳароратда катализатор иштирокида аммиак билан таъсири:

2. Галоидалкилларга аммиак таъсир эттириш:

3. 1842 йилда рус кимёгари Н.Н. Зинин реакцияси:

4. Аминобирикмаларни кислота амидларини парчалаб (Гофман реакцияси) ҳосил қилиш мумкин:  5. Нитриллар қайтарилганда аминлар ҳосил бўлади:

4. Аминобирикмаларни кислота амидларини парчалаб (Гофман реакцияси) ҳосил қилиш мумкин:

5. Нитриллар қайтарилганда аминлар ҳосил бўлади:

ФИЗИК ХОССАЛАРИ  1 . Метиламин, диметиламин, триметиламин – оддий шароитда газ. Сувда яхши эрийди, аммиак хидига эга. 2. Қолган аминлар аммиак хидига эга бўлган суюқликлардир; 3. Юқори аминлар ёқимсиз хидга эга бўлган суюқ ёки қаттиқ моддалардир. 4. Тенг углерод атоми сақлаган иккиламчи аминлар бирламчи аминларга қараганда паст ҳароратда қайнайди. Масалан: диэтиламин 56 0 Сда н-бутиламин 75 0 С да қайнайди. 5. Оддий аминлар аммиакдан фарқ қилиб ҳавода ёнади.

ФИЗИК ХОССАЛАРИ

1 . Метиламин, диметиламин, триметиламин – оддий шароитда газ. Сувда яхши эрийди, аммиак хидига эга.

2. Қолган аминлар аммиак хидига эга бўлган суюқликлардир;

3. Юқори аминлар ёқимсиз хидга эга бўлган суюқ ёки қаттиқ моддалардир.

4. Тенг углерод атоми сақлаган иккиламчи аминлар бирламчи аминларга қараганда паст ҳароратда қайнайди.

Масалан: диэтиламин 56 0 Сда н-бутиламин 75 0 С да қайнайди.

5. Оддий аминлар аммиакдан фарқ қилиб ҳавода ёнади.

КИМЁВИЙ ХОССАЛАРИ  1. Аминларни сувдаги эритмалари асос хоссасига эга. 2. Аминлар минерал кислоталар билан туз ҳосил қилади

КИМЁВИЙ ХОССАЛАРИ

1. Аминларни сувдаги эритмалари асос хоссасига эга.

2. Аминлар минерал кислоталар билан туз ҳосил қилади

Аминларнинг асослик хоссаси қуйидаги тартибда ортади  NH 3 3. Аминлар алкилланиш ҳусусиятига эга. Буни биз аминларни олиш усулларида кўриб чиққан эдик.  4. Аминлар ациллаш реакцияларига кириша оладилар.  5. Нитрит кислота бирламчи ва иккиламчи аминларга турлича таъсир этади, учламчи аминлар нитрит кислота билан реакцияга киришмайди:

Аминларнинг асослик хоссаси қуйидаги тартибда ортади

NH 3

3. Аминлар алкилланиш ҳусусиятига эга. Буни биз аминларни олиш усулларида кўриб чиққан эдик.

4. Аминлар ациллаш реакцияларига кириша оладилар.

5. Нитрит кислота бирламчи ва иккиламчи аминларга турлича таъсир этади, учламчи аминлар нитрит кислота билан реакцияга киришмайди:

Ишлатилиши: аминлар органик асослар сифатида, дори-дармонлар, эритувчилар, пестицидлар сифатида ишлатилади.  Диаминлар хақида тушунча

Ишлатилиши: аминлар органик асослар сифатида, дори-дармонлар, эритувчилар, пестицидлар сифатида ишлатилади.

Диаминлар хақида тушунча

Диаминлар аминларни олишдаги барча усуллар билан олиниши мумкин.  Гексаметилендиамин (ГМДА) саноатда адипин кислотадан қуйидагича олинади:

Диаминлар аминларни олишдаги барча усуллар билан олиниши мумкин.

Гексаметилендиамин (ГМДА) саноатда адипин кислотадан қуйидагича олинади:

ГМДА найлон толаси олишда ишлатилади. Найлон толаси ГМДА билан адипин кислотани ўзаро поликонденсатлаб олинади:  Диаминлар органик кимёда полимерлар олиш, дори-дармонлар ишлаб чиқаришда ишлатилади.

ГМДА найлон толаси олишда ишлатилади. Найлон толаси ГМДА билан адипин кислотани ўзаро поликонденсатлаб олинади:

Диаминлар органик кимёда полимерлар олиш, дори-дармонлар ишлаб чиқаришда ишлатилади.

АРОМАТИК АМИНОБИРИКМАЛАР Ароматик аминобирикмалар ҳам аммиакнинг ҳосилалари ҳисобланади. Тоза ароматик аминобирикмаларда аминогуруҳ бензол ҳалқасидаги углерод атоми билан бевосита боғланган бўлади. Масалан:

АРОМАТИК АМИНОБИРИКМАЛАР

Ароматик аминобирикмалар ҳам аммиакнинг ҳосилалари ҳисобланади. Тоза ароматик аминобирикмаларда аминогуруҳ бензол ҳалқасидаги углерод атоми билан бевосита боғланган бўлади.

Масалан:

1. Ароматик нитробирикмаларни қайтариб ароматик аминобирикмалар ҳосил қилиш (Н.Н.Зинин):  2. Ароматик аминларни ароматик галогенли бирикмаларга аммиак таъсир эттириб олиниши мумкин:

1. Ароматик нитробирикмаларни қайтариб ароматик аминобирикмалар ҳосил қилиш (Н.Н.Зинин):

2. Ароматик аминларни ароматик галогенли бирикмаларга аммиак таъсир эттириб олиниши мумкин:

3. Тоза ароматик бирламчи аминларни кислота амидларидан Гофман реакцияси ёрдамида олиш мумкин:  Иккиламчи аминлар ва уларнинг олиниш усуллари Тоза ароматик иккиламчи аминлар Аг–NН–Аг; Алкил ароматик иккиламчи аминлар Аг–NН–А lk C 6 H 5 –NH–C 6 H 5 – дифениламин; CH 3 –NH–C 6 H 5 – метилфениламин (метиланилин).

3. Тоза ароматик бирламчи аминларни кислота амидларидан Гофман реакцияси ёрдамида олиш мумкин:

Иккиламчи аминлар ва уларнинг олиниш усуллари

Тоза ароматик иккиламчи аминлар Аг–NН–Аг;

Алкил ароматик иккиламчи аминлар Аг–NН–А lk

C 6 H 5 –NH–C 6 H 5 – дифениламин; CH 3 –NH–C 6 H 5 – метилфениламин (метиланилин).

1. Иккиламчи алкилароматик аминлар бирламчи ароматик аминларни галогеналканлар ёки спиртлар билан алкиллаш ёрдамида олинади

1. Иккиламчи алкилароматик аминлар бирламчи ароматик аминларни галогеналканлар ёки спиртлар билан алкиллаш ёрдамида олинади

2. Иккиламчи алкил ароматик аминлар азометиллар (инфра асослари)ни гидрогенлаб олиниши мумкин:  3. Тоза ароматик этиланилин бирламчи аминларни иккиламчи аминлар тузлари билан қиздириб олинади:  УЧЛАМЧИ АМИНЛАР  Трифенил амин (С 6 Н 5 ) 3 N; Дифенил – метиламин (С 6 Н 5 ) 2 N-CН 3 ; Диметиланилин С 6 Н 5 N(СН 3 ) 2

2. Иккиламчи алкил ароматик аминлар азометиллар (инфра асослари)ни гидрогенлаб олиниши мумкин:

3. Тоза ароматик этиланилин бирламчи аминларни иккиламчи аминлар тузлари билан қиздириб олинади:

УЧЛАМЧИ АМИНЛАР

Трифенил амин (С 6 Н 5 ) 3 N;

Дифенил – метиламин (С 6 Н 5 ) 2 N-CН 3 ;

Диметиланилин С 6 Н 5 N(СН 3 ) 2

Учламчи аминлар бирламчи аминларни алкиллаб ёки ариллаб олинади: ФИЗИК ВА  КИМЁВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ  Ароматик аминлар – суюқ ёки қаттиқ моддалар бўлиб, ёқимсиз хидга эга. Сувда кам эрийди, заҳарли. Ароматик аминларнинг асослик хоссалари ёғ қатор аминларникига нисбатан кучсиз ифодаланган.

Учламчи аминлар бирламчи аминларни алкиллаб ёки ариллаб олинади:

ФИЗИК ВА КИМЁВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Ароматик аминлар – суюқ ёки қаттиқ моддалар бўлиб, ёқимсиз хидга эга. Сувда кам эрийди, заҳарли.

Ароматик аминларнинг асослик хоссалари ёғ қатор аминларникига нисбатан кучсиз ифодаланган.

Алкилароматик аминларнинг асосли хоссалари бирламчи аминларникига қараганда катта  С 6 Н 5 – NH – CH 3 ;    C 6 H 5 – N(CH 3 ) 2  K = 7,1 . 10 -10    K = 1,1 . 10 -9 2. Бирламчи ва иккиламчи аминларга ацилловчи агентлар билан таъсир этилганда

Алкилароматик аминларнинг асосли хоссалари бирламчи аминларникига қараганда катта

С 6 Н 5 – NH – CH 3 ; C 6 H 5 – N(CH 3 ) 2

K = 7,1 . 10 -10 K = 1,1 . 10 -9

2. Бирламчи ва иккиламчи аминларга ацилловчи агентлар билан таъсир этилганда

Учламчи аминларга нитрит кислота билан таъсир этилганда, улар нитроза гуруҳини п-ҳолатга йўналтиради:

Учламчи аминларга нитрит кислота билан таъсир этилганда, улар нитроза гуруҳини п-ҳолатга йўналтиради:

Ароматик аминларни сульфоланганда ҳам п-изомер ҳосил бўлади:

Ароматик аминларни сульфоланганда ҳам п-изомер ҳосил бўлади:

АЛОҲИДА ВАКИЛЛАРИ  Анилин – 6 0 С да суюқланадиган, 182 0 С да қайнайдиган рангсиз суюқлик, сувда ёмон эрийди. Сақлаш вақтида қорайиб кетади, заҳарли. Биринчи маротаба 1826 йилда индигони охак билан хайдаш натижасида ҳосил қилинган. 1842 йилда анилинни Н.Н.Зинин нитробензолни қайтариб ҳосил қилган.  Диметиланилин – 193 0 С да қайнайдиган суюқлик, бўёқлар, портловчи моддалар олишда ишлатилади. Дифениламин – 54 0 С да суюқланадиган кристалл модда. Бўёқлар тайёрлашда, порохни барқарорлаштиришда ишлатилади.

АЛОҲИДА ВАКИЛЛАРИ

Анилин – 6 0 С да суюқланадиган, 182 0 С да қайнайдиган рангсиз суюқлик, сувда ёмон эрийди. Сақлаш вақтида қорайиб кетади, заҳарли. Биринчи маротаба 1826 йилда индигони охак билан хайдаш натижасида ҳосил қилинган. 1842 йилда анилинни Н.Н.Зинин нитробензолни қайтариб ҳосил қилган.

Диметиланилин – 193 0 С да қайнайдиган суюқлик, бўёқлар, портловчи моддалар олишда ишлатилади. Дифениламин – 54 0 С да суюқланадиган кристалл модда. Бўёқлар тайёрлашда, порохни барқарорлаштиришда ишлатилади.

Толуидинлар – тегишли нитротолуолларни қайтариш орқали олинадилар. Бўёқлар ишлаб чиқаришда ишлатилади

Толуидинлар – тегишли нитротолуолларни қайтариш орқали олинадилар. Бўёқлар ишлаб чиқаришда ишлатилади


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!