Америка Кошмо Штаттары (АКШ) 19 к. экинчи жарымындагы -20 к. башында

ДҮЙНӨ ТАРЫХЫ. 11-КЛАСС ТЕМА: АМЕРИКА КОШМО ШТАТТАРЫ XIX к экинчи жарымында ХХ к башынд а

Сабакка колдонулган медиа материалдар

САБАКТА КАРАЛУУЧУ МАСЕЛЕЛЕР:

• 1.АКШдагы жарандык согуш 1861-1865жж.Реконструкция.
• 2.Экономиканын жогорулашы.
• 3.Ички саясат.
• 4.Тышкы саясаттагы негизги багыттар.
• 5.Маданий өнүгүү.

1860-ж болгон президенттик шайлоо Жарандык согуштун чыгышына себепкер болгон.

Авраам Линкольн (1809-1865)

Авраам Линкольн.(1809-1865-жж)

• Линкольн фермердин үй - бүлөсүндө туулган. Мектептен окуганга мүмкүнчүлүгү болбогондуктан, өз алдынча билим алып, сабатсыздыгын жойгон.

• Жөнөкөй, токтоо, сейрек учурай турган интеллекти жана билимдүүлүгү менен айырмаланып турган.
• Америкалыктар үчүн ал саясий лидердин эталону эле.

Жарандык согуштун этаптары:

1- ЭТАП 2-ЭТАП

1-этап: 2-этап:

1861-1862-жж

1863-1865-жж

-

ЖАРАНДЫК СОГУШ.

1-ЭТАП. (1861-1865-жж.)

- ТҮНДҮК АРТЫКЧЫЛЫККА ЭЭ БОЛГОН -ЛИНКОЛЬН ИНСАНГА КОЛ ТИЙБЕСТИК ЖӨНҮНДӨГҮ МЫЙЗАМДЫ АЛЫП ТАШТАГАН. -АРМИЯГА МОБИЛИЗАЦИЯЛОО ТАРТИБИ ЖӨНГӨ САЛЫНГАН. -1862-ж.МАЙ АЙЫНДА КОНГРЕССТЕ ГОМСТЕДДЕР (ЖЕР ҮЛҮШҮ) ЖӨНҮНДӨ МЫЙЗАМ КАБЫЛ АЛЫНГАН. -10 ДОЛЛАР ТӨЛӨП, 160 акр ЖЕРГЕ ЭЭ БОЛГОН.

ЖАРАНДЫК СОГУШ. 2-ЭТАП.(1863-1865-жж)

• -ТҮНДҮК ЖЕҢИШКЕ ЭЭ БОЛО БАШТАГАН

• -КУЛЧУЛУКТУН ЖОЮЛУШУ САЯСИЙ ЖАНА СОЦИАЛДЫК ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ЧЕЧЕ АЛГАН ЭМЕС

• -1864-ж КҮЗҮНДӨ ТҮШТҮККӨ КЕТҮҮЧҮ ЭҢ МААНИЛҮҮ ТЕМИР ЖОЛДУ ЖААП САЛГАНДАН КИЙИН СОГУШТУН САЛМАГЫ ТҮНДҮККӨ ООГАН .

1865-ж 18-декабрда АКШда кулчулук жоюлган.

1. Өлкөдөгү бийлик Түндүктүн буржуазиясынын колуна өткөн; 2. АКШнын Түштүктөгү кулчулугу жоюлган; 3. 1877-ж. Реконструкция жүргүзүлгөн. 4. Негрлер жер албай калышкан, түштүк штаттарда кулчулук плантатордук чарба сакталган; 5. Түндүктүн жеңип чыгышынын натыйжасында АКШнын эгемендүү дөөлөт катары биримдиги сакталган.

1865-ЖЫЛЫ,14-АПРЕЛДЕ ЖАРАНДЫК СОГУШ АЯКТАДЫ .

ЖЫЙЫНТЫКТАРЫ:

-ТУНДҮКТҮН ЖЕҢИП ЧЫГЫШЫНЫН НАТЫЙЖАСЫНДА АМЕРИКАНЫН ЭГЕМЕНДҮҮЛҮГҮ САКТАЛЫП КАЛГАН.

-САЯСИЙ БИЙЛИК ТҮНДҮКТҮН БУРЖУАЗИЯСЫНЫН КОЛУНА ӨТКӨН.

-АЙЫЛ ЧАРБАСЫ КАПИТАЛИЗМДИН ФЕРМЕРДИК ЖОЛУНА ӨТКӨН.

- СОГУШ УЧУРУНДАГЫ МИЛДЕТТЕРДИН БАРДЫГЫ ЧЕЧИЛГЕН ЭМЕС -НЕГРЛЕР ЖЕР АЛБАЙ КАЛЫШКАН, САЯСИЙ УКУКТАРГА ЭЭ БОЛУШКАН ЭМЕС.

ЭКОНОМИКАЛЫК ӨНҮГҮҮСҮ :

• ӨНӨР ЖАЙ ӨНДҮРҮШҮНҮН КӨЛӨМҮ, ӨСҮШ ТЕМПТЕРИ БОЮНЧА ДҮЙНӨДӨ БИРИНЧИ ОРУНГА ЧЫККАН
• -КӨМҮР, ЧОЮН, БОЛОТ ӨНДҮРҮҮ, МЕТАЛЛУРГИЯ ЖАНА МАШИНА КУРУУ ӨНӨР ЖАЙЫ ТЕЗ ӨНҮГӨ БАШТАГАН
• -КЕН-БАЙЛЫКТАРЫ КӨП, КЛИМАТЫ ДЫЙКАНЧЫЛЫККА ЫҢГАЙЛУУ, ДҮЙНӨЛҮК ОКЕАНГА ЧЫГУУГА МҮМКҮНДҮГҮ МЫКТЫ БОЛГОН
• -ЖАҢЫ ШТАТТАР ПАЙДА БОЛУП, ИЧКИ РЫНОК КАЛЫПТАНГАН, АЙДОО АЯНТТАРЫ КӨБӨЮП, АЙЫЛ ЧАРБА МАШИНАЛАРЫ ЖАНА ЖЕР СЕМИРТКИЧТЕР КОЛДОНУЛА БАШТАГАН

- ДҮЙНӨЛҮК РЫНОКТО НЕГИЗГИ ЭКСПОРТТООЧУГА АЙЛАНДЫ.

-ЖУМУШЧУ КҮЧҮНӨ МУКТАЖ БОЛГОН ЭМЕС. МИГРАНТТАРДЫН КЕЛИП ТУРУШУ ИЧКИ РЫНОКТУН МУМКҮНЧҮЛҮКТӨРҮН КЕҢЕЙТКЕН.

-ХХ к. БАШЫНДА ӨНДҮРҮШТҮН ЖАНА КАПИТАЛДЫН НЕГИЗИНЕН ТРЕСТТЕР ТҮРҮНДӨГҮ ТОПТОЛУУ ЖАНА БОРБОРДОШТУРУЛУУ ПРОЦЕССИ ТЕЗДЕГЕН.

ИЧКИ САЯСАТ

РЕСПУБЛИКАЛЫК ПАРТИЯ:

ӨЛКӨНҮН ТҮНДҮК-ЧЫГЫШЫНДАГЫ ИРИ ӨНӨР ЖАЙ ЭЭЛЕРИНЕ ЖАНА ФИНАНСИСТТЕРГЕ ТАЯНГАН

ДЕМОКРАТИЯЛЫК ПАРТИЯ:

АКШНЫН ТҮШТҮГҮНДӨГҮ ЖАНА БАТЫШЫНДАГЫ ИРИ ЖЕР ЭЭЛЕРИНИН, ФЕРМЕРЛЕРДИН, ӨНӨР ЖАЙ ЭЭЛЕРИНИН ТАЛАМДАРЫН ЖАКТАГАН

Жумушчулардын абалы кандай болгон?

Жумушчулардын укуктары сакталганбы?

• АЯЛДАР ,ЭМИГРАНТТАР, СЕЗОНДУК ЖУМУШЧУЛАР САЯСИЙ УКУКТАРГА ЭЭ БОЛУШКАН ЭМЕС. ТҮШТҮК ШТАТТАРДА ШАЙЛОО САЛЫГЫ БОЛГОНДУКТАН, МИЛЛИОНДОГОН КЕДЕЙЛЕР ШАЙЛООГО КАТЫША АЛГАН ЭМЕС.

• ИНДЕЙЛЕРДИ КУУГУНТУКТАШЫП, ЧӨЛДҮҮ АЙМАКТАРДАГЫ РЕЗЕРВАЦИЯЛАРГА КУУП САЛЫШКАН. ДИСКРИМИНАЦИЯ САКТАЛЫП КАЛА БЕРГЕН. МЕКТЕПТЕР, ЧИРКӨӨЛӨР , РЕСТОРАНДАР ЖАНА ТРАНСПОРТТОРДО НЕГРЛЕР ҮЧҮН ӨЗҮНЧӨ ОРУНДАР БОЛГОН. АКТАР МЕНЕН КАРАЛАРДЫН ОРТОСУНДАГЫ НИКЕГЕ ТЫЮУ САЛЫНГАН.
• 70-90-жж ҮЧ ТОЛКУН МЕНЕН (ГРЕЙНЖЕРЛЕР, ГРИНБЕККЕРЛЕР, ПОПУЛИСТТЕР) БОЛУП ӨТКӨН ФЕРМЕРДИК КЫЙМЫЛ АКШНЫН КОҢШУ ӨЛКӨЛӨРГӨ ЖАСАГАН ЭКСПАНСИЯЛАРЫНА КАРШЫ БАГЫТТАЛГАН АНТИИМПЕРИАЛИСТТИК КЫЙМЫЛДАР БОЛГОН.

ТЫШКЫ САЯСАТТАГЫ БАГЫТТАР:

• XIX к.СОҢУНА ЧЕЙИН «ОБОЧОЛОНУУ САЯСАТЫН» ЖҮРГҮЗГӨН.
• РУЗВЕЛЬТТИН САЯСАТТАГЫ ОРДУ ӨЗГӨЧӨ КҮЧТҮҮ БОЛУП, АКЫРЫНДЫК МЕНЕН БУЛ САЯСАТТАН БАШ ТАРТЫП, АНГЛИЯ МЕНЕН ЖАКЫНДАША БАШТАГАН.
• 1898-ж ИСПАН-АМЕРИКА СОГУШУ БОЛУП, АМЕРИКАЛЫКТАР ЖЕҢИШКЕ ЖЕТИШҮҮ МЕНЕН ПУЭРТО-РИКАГА, КАРИБ БАССЕЙНИНДЕГИ БИР КАНЧА АРАЛДАРГА ЭЭ БОЛГОН ЖАНА КУБАГА КӨЗӨМӨЛДҮГҮН ОРНОТКОН. ТЫНЧ ОКЕАНДА ГАВАЙ АРАЛДАРЫН, ГУАМ АРАЛДАРЫН БАСЫП АЛЫП, ФИЛИППИНДИ КУЛГА АЙЛАНДЫРГАН, САМОА АРХИПЕЛАГЫНЫН ЖАРЫМЫН ЭЭЛЕП АЛГАН. БУЛ АГА КЫТАЙДЫ КӨЗДӨЙ ЖОЛ АЧКАН. ЯПОНИЯ КЫТАЙГА КИРҮҮГӨ ТОСКООЛДУК КЫЛГАНДА АМЕРИКА КЫТАЙГА БАРДЫК МАМЛЕКЕТТЕРДИН КИРҮҮСҮН ТАЛАП КЫЛЫП, «АЧЫК ЭШИКТЕР ДОКТРИНАСЫН» ИШТЕП ЧЫККАН.
• ДОЛЛАРЛАРДЫ ЖАНА ТОВАРДЫ КИРГИЗҮҮ МЕНЕН АКШ ЛАТЫН АМЕРИКАСЫНА ДА КУРАЛДУУ КҮЧТӨРҮН КИРГИЗИП ТУРГАН. БУЛ БАГЫТ «ЧОҢ ЧОКМОР САЯСАТЫ» ДЕГЕН АТКА КОНГОН.

МАДАНИЙ ӨНҮГҮҮ.АДАБИЯТ.

• XIX к.АМЕРИКАЛЫК АДАБИЯТТА РОМАНТИЗМ ЖАНРЫ КЕҢИРИ ТАРАГАН.
• ГАРРИЕТ БИЧЕР СТОУН «ТОМ БАЙКЕНИН КЕПЕСИ» РОМАНЫ
• У.УИТМЕН «ЖАЛБЫРАКТАР» ЖАНА»КОРООДОГУ СИРЕНЬ ГУЛДӨГӨН КЕЗДЕ»ПОЭМАСЫ
• С.КРЕЙН «МЭГГИ –КӨЧӨ КЫЗЫ» РОМАНЫ
• Ф.НОРРИС «СПРУТ»,»АЙЛАМПА» РОМАНДАРЫ
• М.ТВЕН.»ТОМ СОЙЕРДИН ЖОРУКТАРЫ».»ГЕКЛЬБЕРРИ ФИННДИН ЖОРУКТАРЫ».
• ЖЕК ЛОНДОН.»ИРИМДЕГИ АДАМДАР»,»ТЕМИР СОГОНЧОК»,»МАРТИН ИДЕН
• ТЕОДОР ДРАЙЗЕР.»КЕРРИ»,»ЖЕННИ ГЕРХАРДТ»,Ж.Б ЧЫГАРМАЛАРЫ

ЖИВОПИСЬ:

• БУЛ БАГЫТТА ДА РОМАНТИЗМДИН ТААСИРИ СЕЗИЛГЕН .

• Т. САЛЛИ, Т. КОУЛЛ, Ж. УИСТЛЕР, М. КАССАТ, У. ХОМЕР, Т. ЭЙКИНС

• Л. САЛЛИВЕН ЖАНА Ф. РАЙТ

АРХИТЕКТОРЛОР:

Үй тапшырмасы үчүн суроолор:

• АКШнын экономикалык жактан жарандык согуштан кийин жогорулашына эмне себеп болду?
• Жарандык согуш качан жана эмне себептен башталган?
• Жарандык согуштун жыйынтыктары кандай болду?
• АКШ «обочолонуу саясатынан» эмне себептен баш тартты?
• Романтизм жанрында адабияттын алтын фондусуна кирген америкалык жазуучу ким болгон жана кандай чыгармаларын билесиңер ?

Көңүл бурганыңыздар үчүн рахмат!

Түзгөн мугалим: Ажыбаева Нурила