СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Алдегиды и кетоны

Категория: Химия

Нажмите, чтобы узнать подробности

Алдегиды и кетоны для 10го класса на узбекском языке

Просмотр содержимого документа
«Алдегиды и кетоны»

Альдегид ва кетонлар  Маъруза режаси: Тузилиши, номланиши, олиниш усуллари Физик ва кимёвий хоссалари Ароматик аьлдегид ва кетонлар Муҳим вакиллари

Альдегид ва кетонлар

Маъруза режаси:

  • Тузилиши, номланиши, олиниш усуллари
  • Физик ва кимёвий хоссалари
  • Ароматик аьлдегид ва кетонлар
  • Муҳим вакиллари
Тузилишида карбонил гуруҳи иштирок этадиган бирикмаларга альдегид ва кетонлар дейилади.  Альдег и длар  Кетон лар Бу ерда R – радикал, -СН 3 ; -С 2 Н 5 ; -С 3 Н 7 ва бошқалар.

Тузилишида карбонил гуруҳи иштирок этадиган бирикмаларга альдегид ва кетонлар дейилади.

Альдег и длар

Кетон лар

Бу ерда R – радикал, -СН 3 ; -С 2 Н 5 ; -С 3 Н 7 ва бошқалар.

Тўйинган альдегид ва кетонлар  У мумий формуласи С n H 2n O Эмпирик номенклатура –  тегишли кислота номидан олинади. Систематик номенклатура  – тегишли алкан номига – аль қўшимчаси қўшиб ҳосил қилинади. Рационал  номенклатура  – сирка альдегиди асос қилиб олинади, қолган альдегидлар унинг ҳосиласи деб қаралади.

Тўйинган альдегид ва кетонлар

У мумий формуласи С n H 2n O

Эмпирик номенклатура тегишли кислота номидан олинади.

Систематик номенклатура тегишли алкан номига – аль қўшимчаси қўшиб ҳосил қилинади.

Рационал номенклатура сирка альдегиди асос қилиб олинади, қолган альдегидлар унинг ҳосиласи деб қаралади.

Кетонларни эмпирик номенклатура бўйича номлашда уларнинг номи карбонил гуруҳи билан боғланган радикаллар номига кетон сўзи қўшиб ўқилади. Систематик номенклатура бўйича эса тегишли алкан номи охирига – он қўшимчаси қўшилади.

Кетонларни эмпирик номенклатура бўйича номлашда уларнинг номи карбонил гуруҳи билан боғланган радикаллар номига кетон сўзи қўшиб ўқилади. Систематик номенклатура бўйича эса тегишли алкан номи охирига – он қўшимчаси қўшилади.

Олиниш усуллари.  1. Оксидлаш реакциялари. OH O R CH 2 C CH 3 [O] CH 3 C CH 3 + R C - H 2 H O CH 3

Олиниш усуллари.

1. Оксидлаш реакциялари.

OH

O

R CH 2 C CH 3

[O]

CH 3

C

CH 3

+

R

C

- H 2

H

O

CH 3

2. Ацетиленга сув бирикиши  3. Альдегид ва кетонлар кислоталар ва улар аралашмасини 400-450 0 С ва ThO 2 , MnO 2 , CuO, ZnO иштирокида пиролизга учратиб олиниши мумкин.

2. Ацетиленга сув бирикиши

3. Альдегид ва кетонлар кислоталар ва улар аралашмасини 400-450 0 С ва ThO 2 , MnO 2 , CuO, ZnO иштирокида пиролизга учратиб олиниши мумкин.

4. Техникада альдегидлар этилен углеводородларига СО ва Н 2 бириктириб (оксосинтез) олинади.

4. Техникада альдегидлар этилен углеводородларига СО ва Н 2 бириктириб (оксосинтез) олинади.

Физик ва кимёвий хоссалари. Чумоли альдегиди ўткир хидли газ, -21 0 С да қайнайди. Бошқа альдегдлар суюқ, сувда яхши эрийди. Кетонлар суюқлик бўлиб, улардан ёқимли хид келади. Кетонлар альдегидларга қараганда юқори ҳароратда қайнайди. Тўғри занжир ҳосил қилиб тузилган альдегид ва кетонлар изомерларига қараганда юқори ҳароратда қайнайди. Альдегид ва кетонлар тегишли спиртларга нисбатан паст ҳароратда қайнайдилар, чунки улар водород боғланиш ҳосил қилиб тузилган уларнинг дипол моментлари 2,7 D дан юқори.

Физик ва кимёвий хоссалари. Чумоли альдегиди ўткир хидли газ, -21 0 С да қайнайди. Бошқа альдегдлар суюқ, сувда яхши эрийди. Кетонлар суюқлик бўлиб, улардан ёқимли хид келади.

Кетонлар альдегидларга қараганда юқори ҳароратда қайнайди. Тўғри занжир ҳосил қилиб тузилган альдегид ва кетонлар изомерларига қараганда юқори ҳароратда қайнайди. Альдегид ва кетонлар тегишли спиртларга нисбатан паст ҳароратда қайнайдилар, чунки улар водород боғланиш ҳосил қилиб тузилган уларнинг дипол моментлари 2,7 D дан юқори.

КИМЁВИЙ ХОССАЛАРИ  Нуклефил бирикиш реакцияларига осон киришади 1. Натрий  гидросульфи т нинг бирикиш жараёнини.

КИМЁВИЙ ХОССАЛАРИ

Нуклефил бирикиш реакцияларига осон киришади

1. Натрий гидросульфи т нинг бирикиш жараёнини.

2. Водород бирикиши . Альдегидлар  катализаторлар (Ni, Co, Cu, Pd, Ph) иштирокида бирламчи, кетонлар иккиламчи спиртлар ҳосил қилади.  Бунда гликоллар ҳам ҳосил бўлади

2. Водород бирикиши . Альдегидлар катализаторлар (Ni, Co, Cu, Pd, Ph) иштирокида бирламчи, кетонлар иккиламчи спиртлар ҳосил қилади.

Бунда гликоллар ҳам ҳосил бўлади

3. Цианид кислотанинг бирикиши 4. Аммиак билан осон бирикиб альдеминларни ҳосил қилади  : Кетонлар аммиак билан бундай бирикма ҳосил қилмайди

3. Цианид кислотанинг бирикиши

4. Аммиак билан осон бирикиб альдеминларни ҳосил қилади :

Кетонлар аммиак билан бундай бирикма ҳосил қилмайди

5. Маг н ий органик бирикмаларнинг бирикиш жараёнидан фойдаланиб бирламчи, иккиламчи ва учламчи спиртларни олиш мумкин:

5. Маг н ий органик бирикмаларнинг бирикиш жараёнидан фойдаланиб бирламчи, иккиламчи ва учламчи спиртларни олиш мумкин:

6. Гидроксиамин билан реакцияга киришиб оксимларни ҳосил қилади.  Альдегидлар – альдоксим Кетонлар – кетоксим деб аталади  Бу реакция альдегид ва кетонларни сифат ва миқдор жиҳатдан аниқлашда ишлатилади.

6. Гидроксиамин билан реакцияга киришиб

оксимларни ҳосил қилади.

Альдегидлар альдоксим

Кетонлар кетоксим деб аталади

Бу реакция альдегид ва кетонларни сифат ва

миқдор жиҳатдан аниқлашда ишлатилади.

7. Гидразин ва унинг ҳосилалари билан реакцияга киришиб гидразонларни ҳосил қилади

7. Гидразин ва унинг ҳосилалари билан реакцияга

киришиб гидразонларни ҳосил қилади

8. Спиртлар билан ярим ацетал ва ацеталларни ҳосил қиладилар

8. Спиртлар билан ярим ацетал ва

ацеталларни ҳосил қиладилар

9. PCl 5 таъсирида кислород атомини иккита хлор атомига алмаштиради

9. PCl 5 таъсирида кислород атомини иккита

хлор атомига алмаштиради

10. Оксидланиш реакциялари  Альдегидлар кумуш оксидини аммиакдаги эритмаси билан қўшиб қиздирилса, кумуш идиш деворида «кўзгу» ҳосил қилади. Бу реакция «кумуш кўзгу» реакцияси номи билан машхур ва альдегидларни сифат жиҳатдан аниқлашда ишлатилади.

10. Оксидланиш реакциялари

Альдегидлар кумуш оксидини аммиакдаги эритмаси билан қўшиб қиздирилса, кумуш идиш деворида «кўзгу» ҳосил қилади. Бу реакция «кумуш кўзгу» реакцияси номи билан машхур ва альдегидларни сифат жиҳатдан аниқлашда ишлатилади.

Кетонлар қийин оксидланади  11. Полимерланиш реакцияси.

Кетонлар қийин оксидланади

11. Полимерланиш реакцияси.

12. Галогенлаш  Альдегид ва кетонлар бром ва йод билан галогенлаш реакциясига кириша оладилар. Галогенлаш кислота ёки ишқорлар катализаторлигида боради. Бунда карбонил бирикма дастлаб енол шаклга ўтади ва сўнгра галогeнланади.  13. Конденсатланиш реакциялари

12. Галогенлаш

Альдегид ва кетонлар бром ва йод билан галогенлаш реакциясига кириша оладилар. Галогенлаш кислота ёки ишқорлар катализаторлигида боради. Бунда карбонил бирикма дастлаб енол шаклга ўтади ва сўнгра галогeнланади.

13. Конденсатланиш реакциялари

Альдол кучсиз қиздирилганда бир молекула сувни йўқотиб, тўйинмаган альдегид – кротон альдегидини ҳосил қилади. Бу реакцияни кротон конденсатланиш деб аталади:

Альдол кучсиз қиздирилганда бир молекула сувни йўқотиб, тўйинмаган альдегид – кротон альдегидини ҳосил қилади. Бу реакцияни кротон конденсатланиш деб аталади:

ТЎЙИНМАГАН АЛЬДЕГИД ВА КЕТОНЛАР  Буларнинг тузилишида карбонил гурухи билан биргаликда қўшбоғ ҳам бўлади. Тўйинмаган альдегидларнинг олиниш усуллари ва хоссаларини акролеин ва кротон альдегиди мисолида кўриб чиқамиз. Акролеин (пропеналь)ни саноатда бир неча усуллар билан олинади.  1. Сирка ва чумоли альдегидларидан альдол ва кротон конденсатланиш ёрдамида олиш мумкин:

ТЎЙИНМАГАН АЛЬДЕГИД ВА КЕТОНЛАР

Буларнинг тузилишида карбонил гурухи билан биргаликда қўшбоғ ҳам бўлади. Тўйинмаган альдегидларнинг олиниш усуллари ва хоссаларини акролеин ва кротон альдегиди мисолида кўриб чиқамиз.

Акролеин (пропеналь)ни саноатда бир неча усуллар билан олинади.

1. Сирка ва чумоли альдегидларидан альдол ва кротон конденсатланиш ёрдамида олиш мумкин:

2. Пропиленни каталитик оксидлаб олиш мумкин:  3. Глицеринни дегидратлаб акролеин олиш мумкин. Бу реакцияни биз уч атомли спиртлар мавзусида кўриб чиққан эдик.  Акролеин – 52,5 0 С да қайнайдиган, ўткир хидли суюқлик, заҳарли. Акролеин альдегидлар ва этилен углеводородларининг хоссаларини такрорлайди. У туташ боғ ҳосил қилиб тузилган, яъни

2. Пропиленни каталитик оксидлаб олиш мумкин:

3. Глицеринни дегидратлаб акролеин олиш мумкин. Бу реакцияни биз уч атомли спиртлар мавзусида кўриб чиққан эдик.

Акролеин – 52,5 0 С да қайнайдиган, ўткир хидли суюқлик, заҳарли. Акролеин альдегидлар ва этилен углеводородларининг хоссаларини такрорлайди. У туташ боғ ҳосил қилиб тузилган, яъни

Акролеин цианид кислотани карбонил гуруҳи бўйича бириктириб олади:  Натрий бисульфит  бирикиши  Акролеин осон полимерланади. У махсус ҳусусиятли полимерлар, органик шиша ва бошқаларни олишда ишлатилади.

Акролеин цианид кислотани карбонил

гуруҳи бўйича бириктириб олади:

Натрий бисульфит бирикиши

Акролеин осон полимерланади. У махсус ҳусусиятли полимерлар, органик шиша ва бошқаларни олишда ишлатилади.

Кротон альдегид СН 3 –СН=СН–СНО ( 2-бутеналь ) – 105 0 С да қайнайдиган, ўткир хидли суюқлик. Сирка альдегидидан олинади. Мой альдегид, бутанол, мой кислота, малеин ангидридлари олишда ишлатилади.   Метилвинилкетон -     ( 2-бутенон ) саноатда винил-ацетиленга сув бириктириб олинади:

Кротон альдегид СН 3 –СН=СН–СНО ( 2-бутеналь ) – 105 0 С да қайнайдиган, ўткир хидли суюқлик. Сирка альдегидидан олинади. Мой альдегид, бутанол, мой кислота, малеин ангидридлари олишда ишлатилади.

Метилвинилкетон - ( 2-бутенон ) саноатда винил-ацетиленга сув бириктириб олинади:

Уни ацетон ва чумоли альдегидидан ҳам олиш мумкин:  Метилвинилкетон 91 0 С да қайнайдиган суюқлик. У акролеиндан фарқ қилиб, НСN ни қўшбоғ ҳисобига бириктириб олади:  Метилвинилкетон осон полимерланади. У пластмассалар ишлаб чиқаришда ишлатилади.

Уни ацетон ва чумоли альдегидидан ҳам олиш мумкин:

Метилвинилкетон 91 0 С да қайнайдиган суюқлик. У акролеиндан фарқ қилиб, НСN ни қўшбоғ ҳисобига бириктириб олади:

Метилвинилкетон осон полимерланади. У пластмассалар ишлаб чиқаришда ишлатилади.

АРОМАТИК АЛЬДЕГИД ВА КЕТОНЛАР  Ароматик альдегид ва кетонларнинг тузилишида ароматик ҳалқада карбонил С=О гуруҳи мавжуд бўлади. Карбонил гуруҳи ароматик ҳалқа билан бевосита ёки ён занжирда бўлиши мумкин.  Карбонил гуруҳи ароматик ҳалқа билан бевосита боғланган бўлса тегишли ароматик кислота номидан, ён занжирда бўлса ёғ қатор альдегидларнинг ҳосилалари деб қаралади, масалан:

АРОМАТИК АЛЬДЕГИД ВА КЕТОНЛАР

Ароматик альдегид ва кетонларнинг тузилишида ароматик ҳалқада карбонил С=О гуруҳи мавжуд бўлади. Карбонил гуруҳи ароматик ҳалқа билан бевосита ёки ён занжирда бўлиши мумкин.

Карбонил гуруҳи ароматик ҳалқа билан бевосита боғланган бўлса тегишли ароматик кислота номидан, ён занжирда бўлса ёғ қатор альдегидларнинг ҳосилалари деб қаралади, масалан:

Ароматик кетонлар иккига – соф ароматик ва алкил – ароматик кетонларга бўлинадилар.

Ароматик кетонлар иккига – соф ароматик ва алкил – ароматик кетонларга бўлинадилар.

Ароматик альдегидлар олиниши.  1. Углеводородларнинг оксидланиши. Бензолнинг гомологлари, масалан, толуол ҳаво кислороди билан катализаторлар иштирокида оксидланганда бензальдегидни ҳосил қилади:

Ароматик альдегидлар олиниши.

1. Углеводородларнинг оксидланиши. Бензолнинг гомологлари, масалан, толуол ҳаво кислороди билан катализаторлар иштирокида оксидланганда бензальдегидни ҳосил қилади:

2. Ароматик ҳалқага альдегид гуруҳини киритиш.  3. Ароматик кислоталарнинг галоид ангидридларини қайтариш  Ароматик альдегидларни ён занжирида геминаль галогенли ҳосилаларидан, ароматик спиртлардан, ароматик ва чумоли кислотанинг аралаш кальцийли тузидан ва бошқалардан олиш мумкин.

2. Ароматик ҳалқага альдегид гуруҳини киритиш.

3. Ароматик кислоталарнинг галоид

ангидридларини қайтариш

Ароматик альдегидларни ён занжирида геминаль галогенли ҳосилаларидан, ароматик спиртлардан, ароматик ва чумоли кислотанинг аралаш кальцийли тузидан ва бошқалардан олиш мумкин.

Физикавий хоссалари . Ароматик альдегидларнинг аксарияти аччиқ данак хидига эга бўлган, сувда эримайдиган суюқликлардир.  Кимёвий ҳусусиятлари . Ароматик альдегидлар ёғ қатор альдегидлари учун хос бўлган жараёнларнинг кўпчилигига кириша оладилар.  1. Оксидланиши.

Физикавий хоссалари . Ароматик альдегидларнинг аксарияти аччиқ данак хидига эга бўлган, сувда эримайдиган суюқликлардир.

Кимёвий ҳусусиятлари . Ароматик альдегидлар ёғ қатор альдегидлари учун хос бўлган жараёнларнинг кўпчилигига кириша оладилар.

1. Оксидланиши.

2. Аммиакнинг бирикиши.  3. Ароматик альдегидлар ёғ қатор альдегидларига қараганда қийин полимерланадилар.  4. Ароматик альдегидлар КОН спиртдаги ёки сувдаги эритмаси иштирокида ароматик спирт ва ароматик кислота тузини ҳосил қилади (Каниццаро реакцияси):

2. Аммиакнинг бирикиши.

3. Ароматик альдегидлар ёғ қатор альдегидларига қараганда қийин полимерланадилар.

4. Ароматик альдегидлар КОН спиртдаги ёки сувдаги эритмаси иштирокида ароматик спирт ва ароматик кислота тузини ҳосил қилади (Каниццаро реакцияси):

5. Ароматик альдегидлар ёғ қатор альдегид ва кетонлар, кислота ангидридлари билан осон реакцияга кириша олади.

5. Ароматик альдегидлар ёғ қатор альдегид ва кетонлар, кислота ангидридлари билан осон реакцияга кириша олади.

6. Ароматик альдегидлар феноллар билан таъсирлашади. 7. Ароматик альдегидлар бирламчи ароматик аминлар билан азометинлар (Шиффа асослари) ни ҳосил қилади:

6. Ароматик альдегидлар феноллар билан таъсирлашади.

7. Ароматик альдегидлар бирламчи ароматик аминлар билан азометинлар (Шиффа асослари) ни ҳосил қилади:

8. Ароматик альдегидлар бензоин конденсатланишига кириша олади. Бу жараённи рус олими Н.Н. Зинин кашф этган. 9. Бензол альдегидга хлор ва нитрат кислота билан таъсир этади:

8. Ароматик альдегидлар бензоин конденсатланишига кириша олади. Бу жараённи рус олими Н.Н. Зинин кашф этган.

9. Бензол альдегидга хлор ва нитрат кислота билан таъсир этади:

АРОМАТИК КЕТОНЛАР  Ароматик кетонларни ёғ қатор кетонларни олишдаги усуллардан фойдаланиб олиш мумкин.  1. Ароматик углеводородларга ацилловчи агентлар билан таъсир этилган ароматик кетонлар ҳосил бўлади (Фридель-Крафтс реакцияси):

АРОМАТИК КЕТОНЛАР

Ароматик кетонларни ёғ қатор кетонларни олишдаги усуллардан фойдаланиб олиш мумкин.

1. Ароматик углеводородларга ацилловчи агентлар билан таъсир этилган ароматик кетонлар ҳосил бўлади (Фридель-Крафтс реакцияси):

2. Тўйинмаган кетонлар ароматик альдегидларнинг ёғ қатор кетонлари билан ўзаро таъсири натижасида олиниши мумкин:  3. Ароматик оксикетонлар Фриз реакцияси ёрдамида ҳосил қилинишлари мумкин:

2. Тўйинмаган кетонлар ароматик альдегидларнинг ёғ қатор кетонлари билан ўзаро таъсири натижасида олиниши мумкин:

3. Ароматик оксикетонлар Фриз реакцияси ёрдамида ҳосил қилинишлари мумкин:

Ацетофенон – 20 0 С да суюқланади, 202 0 С да қайнайди. Гул хидига эга. Тошкўмир смоласи таркибида учрайди. Ацетофенон хозирги вақтда саноат миқёсида этилбензолни катталитик оксидлаб олинмоқда:  Парфюмерия саноатида ишлатилади.

Ацетофенон – 20 0 С да суюқланади, 202 0 С да қайнайди.

Гул хидига эга. Тошкўмир смоласи таркибида учрайди.

Ацетофенон хозирги вақтда саноат миқёсида этилбензолни катталитик оксидлаб олинмоқда:

Парфюмерия саноатида ишлатилади.


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!