Алар коргонууну суранышат республикалык экологиялык сырттан өткөрүлгөн олимпияда үчүн

2

“Экология” – деген сөз – грек тилинен алынып “ үй тиричилик” деген “табиятты үйрөнөм” маанини билдирет. Демек экология

• Үй-турак жайыбыз

• Жан-жаныбарларыбыз

• Өсүмдүктөрүбүз

• Айлана-чөйрөбүз

Бир сөз менен айтканда бизди курчап турган ааламыбыз.

Биз аны биология, география , физика сыяктуу жана башка ар тараптүү сабактардан илимий негизинде окуп үйрөнөбүз. Сабактарда окуп билгенибизди турмуш шартыбызда колдоно билишибиз абзел. Сабакта айлана-чөйрөнү тазалоо, жаратылыш ресурстарынан сарамжалдуу пайдалануу жөнүндө сөз болсо эркин пикирибизди билдиргенибиздей турмушубузда аткарышыбыз керек. Жер энебиздин кадырын билишибиз керек.

“Жер”-бул адамдар (биз) жашап жаткан планета. Ал планеталар арасында жашыл планета сыяктуу көзгө илинет. Анда суу да , топурак да, жандык жана өсүмдүк да бар.

Биз адам балдары эң кооз, бардык шарт бар Жерде жашайбыз. Мында эң кооз ролду жаратылыш ойнойт. Себеби бардык нерсе андан алынат, жасалат жана колдонулат.

А. Герцен “Жаратылыш баарын бекер берет” деп туура баа берген. Карап көрсөк жаратылыштагы айланыштар аркылуу бизге кам көрөт. Бизда жаратылышка аяр мамиле кылуубуз керек. Биз жаратылыштан баарын бекер алабыз

• Күндун энергиясы

• Аба

• Агын суу

• Топурак

• Флора

• Фауна

• Кен байлыктар

Биз буларды жаратканыбыз жок, жарата албайбыз дагы. Болгону сарамжалдуу пайдалана билүү.

Адам өзү да жаратылыштын бир бөлүгү эмеспи? Адам жаратылышка көз каранды, жаратылыш адамга эмес. Эгер биз бүгүн жаратылышты булгасак , бузсак, жок кылсак, келечекте сөзсүз кылган каталарыбыз үчүн жооп беребиз.

Глобалдуу маселе эмне?

Глобалдуу маселе бүт Жер планетасына тиешелүү болгон маселе же көйгөй. Мисалы: Азия континентиндеги өткөн кылымда актуалдуулугу менен Арал деңизи. Анын кургашынын натыйжасында шамал эрозиясы, суу эрозиясы жана топурак эрозиясы. Өсүмдүктөр жана жаныбарлар гана эмес адамдардын айдоо аянттары ....

Африка материгинин Сахара чөлүндө жүрүп жаткан Сахель трагедиясы - чөл аянтынын кеңейүүсү натыйжасында жергиликтүү калктын жабыркашы, кыйналышы...

Деңиз сууларынын булганышы жана андагы балыктардын кырылышы. Океан сууларында таштандылардын сүзүп жүрүшү. Озон тешиги...

Жер планетасында дагы канчалаган глобалдуу, актуалдуу көйгөйлөр , маселелер бар.

Мен үчүн глобалдуу маселелер: таштандылар, чаң көтөрүлүшү, агын суулардын булганышы жана ысыырап болушу. Ибн Сина “Эгер чаң болбогондо адам жүз жыл жашамак” деп айткан.

Таштандылар-

• Айлана-чөйрөнүн көркүн бузат;

• Айлана-чөйрөгө жаман жыт чыгарат;

• Ар түрдүү жугуштуу ооруларды келтирип чыгарат;

• Агын суулардын булганышына себеп болот;

Биз маани бербеген батарейкалар таштандылар арасынан убагы келип жай алат. Батарейкалар жер бетинде же көмүлүп кетсе да өзүнүн зор таасирин берет. Кандайынча? Жерде күндүн энергиясы, жаан-чачындар батарейканын кислоталары аралашып уулу затка айланат. Суу сиңгет бирок жанакы уулу зат суу издеп 300 метрге чейин барат. Ошол аралыкта агын сууларга болсо кошулуп, аралашып агат. Эми сууда ууланды. Аны иштеткен адамларда жылдар бою имммунитети түшөт, көп ооруйт, ар түрдүү оорууларга чалыгат, жада калса келечек муундарга ооруулар мураска да өтөт . Эң эле коркунучтуусу келечек муундарда тубаса майып балдар дүйнөгө келиши. Биз адамдар ноосфера өкүлү – акыл- эсибиз менен өйлөнушубуз керек. Техниканын кылымында жашап жатып, техникадан кеңири пайдаланып жатабыз. Тамак-ашыбызды да табигий - тарыхый очоктордо эмес, духовка, микровалновкада ысытып, бышырабыз. Рак оорууларынын көбөйүүсун, абада көтөрүлгөн туберкулез таякчаларынан өпкө ооруулары, булганган суулардан гипатит ооруулары (боор жабыркашы) себебин дагы изденип коёбуз

Биз жаратылышка , жаратылыш бизге байланыштуубуз жана байланганбыз. Жаратылышты булгоо- өзүбүздүн келечегибизди начарлатат. Абанын булганышы - заводдордон , техникалардан (авто унаа). Кономиканы көтөрүү үчүн канча көп каржыланса , экологияны коргоо үчүн эки эсе көп каржыланат.

Экономиканы өндүрүү максатында кендер казылышы натыйжасында канчалаган чаң жана уулу заттар айлана-чөйрөгө, абага тарайт. Андан адам, жаныбарлар, өсүмдүктөр дем алат. Агын сууларга абаадагы уулу заттар түшөт, аралашат. Ушул курамынды уулу зат аралашкан суудан - адам, жаныбарлар, өсүмдүктөр ичишет, азыктанышат. Ошол эле себеп заводдор, кендер калктуу пункуттардан канча алыс болбосун барибар өз таасирин берет. Жаратылышта ооруулардын өрчүшү өсүмдүк жана жаныбарлардын кырылуусуна себеп болбоо үчүн , өндүрүү үчүн иш аракетти ар тараптан ойлонуу керек.

Демек биз дүйнөлүк глобалдуу маселелерден алдын регионалдуу маселелерге биринчи көңүл буруубуз керек.

Президентибиз “Региондорду өнүктүрүү жылы ” деп жарыялады, район акимибиз бул жыл аталышынын ишке ашырууда алгач тазалыкка көңүл буруп, “Жашылдандыруу”, “Көрктөндүрүү” сыяктуу иш чараларды уюштурду жана ишке ашырды.

Анткени экология-бул жашоо. Бул жашоодо адам баласы үчүн таза сууда керек, таза абада керек.

ПЛАН:

1. Экология жана биз.

2. Адам – жаратылыштын бир бөлугү.

3. Адамга таза аба да, таза сууда керек.