8-класстар учун атайын жазылган информатика сабагынан тесттер жыйнагы

1.1-тема: Компьютер адамдын жашоосунда Айлана-чөйрөнү карагылачы, бизди курчап тургандардын бардыгы: класстагы проектор, үйдөгү муздаткыч, көчөдөгү жол чырак, заманбап мультфильмдер жана онлайн оюндардан тартып атомдук станциялар жана Айдагы роботторго чейин компьютерлердин жардамында түзүлгөн жана башкарылат. Маалыматтык технологиялар (МТ) биздин күндөлүк жашообузга сиңип бара жатат. Алар турмушубузду ыңгайлуу жана коопсуз кылып, эң негизгиси кандай гана маселе болбосун аларды тез арада чечкенге жардам берет. Азыр биз көз ирмемде керектүү маалыматты онлайн энциклопедиялардан таап же болбосо башка өлкөдөгү досубузга билдирүү жөнөтө алабыз. Учурда жасалма интеллект, виртуалдуу жана толукталган реалдуулук, жасалма органдарды өндүрүү үчүн биотехнологиялар сыяктуу фантастиканын чегиндеги технологиялар кеңири колдонула баштады. Мындан бир канча жыл мурда принтерде үч өлчөмдүү басып чыгаруу деген фантастика эле, азыр болсо бүтүндөй үйдү басып чыгаруучу принтерлер жасалып чыкты. Ошол эле учурда глобалдуу компьютерлештирүү заманында компьютердин адамдын дене-бой жана психикалык ден соолугуна тийгизген таасири жөнүндө да суроо жаралат. Компьютерде көп олтуруу адамдын нервдик, эндокриндик, иммундук системаларынын өзгөрүүсүнө алып келип, анын сөөк-булчуң аппараттарына жана көзүнө терс таасирин тийгизет. Компьютер жана башка электрондук түзүлүштөр менен иштөөдө адамга тийгизген зыяндуу факторлор: нерв системасына күч келүү гиподинамия электр-магниттик нурлануу манжаларга күч келүү көзгө ашыкча күч келүү Гиподинамия — бул организмдин кыймыл активдүүлүгүнүн аздыгы, жалпы дене-бой активдүүлүгүнүн азайышы. АНЫКТАМА: 7 https://new.bizdin.kg/ КОМПЬЮТЕР АДАМДЫН ЖАШООСУНДА 11 Технологиялардын өнүгүүсүнүн жакшы жактарына мисалдар: ачык электрондук энциклопедияларга эркин кирүү; маалыматтарды дароо жиберүү; интернетти такси чакырууга, билеттерге заказ берүүгө пайдалануу; онлайн дүкөндөрдөн буюмдарды сатып алуу; болжолдоо үчүн жасалма интеллектти пайдалануу; реалдуу объекттерди 3Dда басып чыгаруу. Компьютерде иштөөдө өзүңөрдүн ден соолугуңарга зыян келтирбеш үчүн төмөнкү эрежелерди сактоо керек: • компьютерде үзгүлтүксүз иштөө режими 20 мүнөттөн ашпашы керек; • тыныгууларда жеңил көнүгүүлөрдү жасап туруу керек; • көзүңөр ачышса, көрүүңөр кескин начарласа, колуңардын манжаларында ооруксунууну сезсеңер же жүрөгүңөрдүн тез-тез согушун байкасаңар тез арада иш ордуңарды таштап, мугалимге билдиргиле; • көздөн экранга чейинки аралык — 50-70 см (сунулган колдун аралыгындай болуш керек); • моюн кичине ийилген абалда; • экран көздүн деңгээлинен кичине төмөнүрөөк жайгашышы керек; • дене түз, ийиндер түшкөн жана эркин абалда болушу керек; • тизелер жана чыканактар тик бурч боюнча жайгашышы керек; • стулдун чети тизенин артына тийбей турушу керек; • буттар түз турушу жана бири-бирине учкаштырылбашы керек. СУРООЛОР ЖАНА ТАПШЫРМАЛАР: 1) Компьютердин адамдын жашоосуна тийгизген оң жана терс таасирлери боюнча таблицаны толуктагыла: Баарлашуунун жеткиликтүүлүгү Компьютердик көз карандылык Керексиз маалыматтар менен “мээни толтуруу” Экрандан окуу татаалдыгы Спам, фрагменттүү окуу Реалдуулукту виртуалдуу дүйнө менен алмаштыруу 1 2 3 4 ОҢ ТААСИРИ ТЕРС ТААССИРИ Каалагандай маалыматтын жеткиликтүүлүгү Жумуштарды автоматташтыруу Жекече окуу мүмкүнчүлүгү 5 Көрсөтмөлүүлүк презентацияларды түзүү мүмкүнчүлүгү 1 2 3 4 5 6 https://new.bizdin.kg/ 12 ИНФОРМАТИКА ЖАНА МААЛЫМАТ 1.2-тема: Маалыматтык процесстер жана маалыматты сактоо Адам маалымат дүйнөсүндө жашайт. Ар бир адам маалыматты өзүнүн эс тутумунда, андан тышкары ар түрдүү сырткы алып жүрүүчүлөрдө: кагазда, магниттик, оптикалык дисктерде жазуу түрүндө сактайт. Маалыматты алуу, сактоо, иштетүү жана берүү менен байланышкан процесстер маалыматтык процесстер деп аталат. Качан гана айлана-чөйрөнү сезүү органдарыбыздын жардамы менен сезүүдө — биз маалыматты кабыл алган болобуз. Башка адамдар менен баарлашуу процессинде бир убакта биз маалыматты алабыз жана беребиз. Дүйнөдө туура багыт алуу үчүн алынган маалыматтарды эстеп калабыз, б.а. маалыматты сактайбыз. Кайсы бир максаттарга жетүү үчүн жана туура чечим кабыл алуу үчүн биз маалыматты иштетебиз. Маалыматтын көлөмүн өлчөө Сактоо формасы боюнча маалыматты аналогдук жана санариптик деп экиге бөлүшөт. Эки форманын айырмасы – бул аналогдук маалымат үзгүлтүксүз, ал эми санариптик болсо – дискреттүү. Маалыматты сактоо үчүн адатта анын көлөмүн өлчөө керек. Информатикада маалыматты өлчөө үчүн эки негизги ыкма колдонулат: Мазмундук ыкма Алфавиттик ыкма МААЛЫМАТТЫК ПРОЦЕССТЕР Маалыматты чечим чыгаруу үчүн колдонуу Иштетүү Берүү Сактоо (булак-канал-кабыл алуучу) Издөө жана тандоо Жаңы маалыматты алуу Структурага келтирүү Коддоо Жайгаштыруу (топтоо) Оңдоо-түзөө Уруксат 1 2 7 https://new.bizdin.kg/ МААЛЫМАТТЫК ПРОЦЕССТЕР 13 Мазмундук ыкма Мындай ыкмада маалыматтын көлөмү алынган билдирүүнүн маалымат берүүчүлүгүнө жараша болот. Эгерде билдирүү маалымат бере албаса (билдирүүнү кабыл алуучу үчүн белгилүү маанини бербесе), анда маалыматтын көлөмү нөлгө барабар. Мындай учурда билдирүүнүн маалымат берүүчүлүгү андагы пайдалуу маалыматтын көлөмүнө көз каранды болот. Андай маалымат кайсы бир кырдаалдагы белгисиздикти толугу менен жоёт же аны азайтат. Мисалы, адамдын кийинки аялдамадан чыгышы жөнүндөгү маалыматтагы белгисиздик «Ооба» же «Жок» деген жооптун эки вариантынын бирин тандоо менен аныкталат. Ыктымалдыгы барабар болгон окуялардагы маалыматтын көлөмүн (i) аныктоо үчүн N=2i формуласы колдонулат. Мында N – бул мүмкүн болгон окуялардын саны. 1-маселе. Жүргүнчүдөн сурашты: «Сиз кийинки аялдамадан чыгасызбы?» –«Ооба», — деп жооп берди ал. Жооп канча маалыматты камтыйт? Чыгаруу: N = 2i N=2, («Ооба» же «Жок» деген жооптун варианттарынын мүмкүн болгон саны). Анда: 2=2i i=1 Жооп: 1 бит. 1-мисал. Китеп жогорку же төмөнкү текченин биринде турат. Китеп төмөнкү текчеде турат деген билдирүү белгисиздикти туптуура эки эсеге азайтат жана 1 бит маалыматты камтыйт. 2-мисал. Информатика боюнча олимпиадага 4 окуучу катышат. 2-катышуучу эң көп балл алды деген билдирүү, баштапкы белгисиздикти туура 4 эсе (эки жолу экиден) азайтат жана 2 бит информацияны камтыйт. Алфавиттик ыкма Мындай ыкмада маалыматтын көлөмү каалагандай тилдеги (табигый же формалдуу) текстте колдонулган символдордун маалыматтык салмагына көз каранды болот. Алфавиттик ыкмада алфавиттеги цифраларды жана тыныш белгилерди кошкондогу символдордун толук санын билдирген алфавиттин кубаттуулугу түшүнүгүн колдонушат.