7 Informatika-III

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Tekstiň parçalary bilen işlemek: nusgalamak, kesip almak , goýmak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara tekstiň parçalary bilen işlemek diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Bilimleri, başarnyklary we endikleri berkitmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

Sorag-jogap alyşmak:

1. Tekstiň parçasy näme?

2. Tekstiň parçasynyň üstünde nähili amallary ýerine ýetirip bolýar?

3. Siziň işleýän redaktoryňyzda tekstiň parçasy nähili tapawutlandyrylýar?

4. Aralyk ýat (alyş-çalyş buferi) näme?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Bölegi tapawutlandyrmak.Parçany dürli usullarda tapawutlandyrmak bolýar.

Kursor dolandyryjy klawişler arkaly tapawutlandyrmak.

1. Kursory tekstdäki tapawutlandyrmaly parçanyň çepinde ýa-da sagyndagoýmaly;

2. Shift klawişi basyp saklamaly;

3. Kursor dolandyryjy klawişleriň kömegi bilen teksti tapawutlandyrmaly (tutuş setir ↑ ýa-da ↓ klawişleriňkömegi bilen tapawutlandyrylýar).

Syçanyň kömegi bilen tapawutlandyrmak.

1. Syçanyň görkezijisini tapawutlandyrmaly parçanyň başynda gurnamaly;

2. Syçanyň çep gulagyna basmaly we saklamaly;

3. Syçanyň çep gulagyny basyp saklamak bilen, tekst boýunça tapawutlandyryp süýndürmeli. Syçanyň keseligine hereketi setiriň çägi boýunça, şol setirden bir bölegi belleýär, dikligine hereketi bolsa, setirleri belleýär;

4. Syçanyň çep gulagyny goýbermeli.

Parçany ýok etmek, nusgalamak, geçirmek we goýmak.

Parçany ýok etmek. Tekstiň parçasyny ýok etmek üçin, ←Backspace

ýa-da Delete klawişlerinden peýdalanmak bolar, ýöne bu ýagdaýda klawişi

basyp saklamaly bolýar.

Başgaça has amatly ýerine ýetirip hem bolar:

1. Tekstde ýok edilmeli parçany bellemeli;

2. Backspace ýa-da delete klawişi basmaly.

Parçany nusgalamak, geçirmek we goýmak – bu amallar kompýuteriň aralyk ýady – alyş-çalyş buferiň ulanylmagy bilen berk baglanyşyklydyr. Nusgalamak(копирование) buýrugy berenimizde, tekst redaktor parçanyň nusgasyny alyş-çalyş buferine ýerleşdirýär, parçanyň özi bolsa ekranda galýar. Kesmek (вырезать) buýrukda tekst redaktor parçany alyş-çalyş buferine ýerleşdirýär, parça ekrandan ýok bolýar. Goýmak buýrugy nusgalanan ýa-da kesilen parçany kursoryň duran ýerinde goýýar.

Tablisada nusgalamak, kesmekwegoýmak amallarynyň ýerine ýetirilişiniň birnäçe usullary görkezilendir.

Ýerine ýetirirmek usuly	Nusgalamak	Kesmek	Goýmak
Menýu buýrugy	Главная→Буфер обмена→Копировать	Главная→Буфер обмена→Вырезать	Главная→Буфер обмена→Вставить
Gurallar panelindäki nyşan
Klawişleriň utgaşmasy	Ctrl+Insert ýa-da Ctrl+C	Shift +Del ýa-da Ctrl+X	Shift+Insert ýa-da Ctrl+V
Kömekçi menýu (syçanyň sag gulagyna basmak arkaly çagyrylýar)	Копировать Buýrugy	Вырезать buýrugy	Вставить buýrugy

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Tekstiň parçasyny nähili nusgalamaly?

2. Tekstiň parçasyny nähili kesmeli? Kesilen tekstiň parçasy nirede saklanýar?

3. Tekstiň parçasyny aralyk ýatdan nähili edip goýmaly?

4. Kesmek buýrugynyň Nusgalamak buýrugyndan nähili tapawudy bar?

Gönükme 1. Şahyr Nury Baýramowyň «Mekdebim» goşgusynyň setirlerini dogry tertipde goýuň we olaryň san belgilerini ýok ediň.

Kitap berdiň goluma, (1)

Ýene öňe gitmäge, (3)

Aýdym berdiň dilime. (2)

Ýagty saçdyň ýoluma. (4)

Ylym daragtym-da sen. (8)

Adamzadyň geregi, (7)

Şöhratym, bagtym-da sen. (6)

Şatlykly wagtym-da sen, (5)

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.77,78.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Simwollary we abzaslary formatlaşdyrmak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara simwollary we abzaslary formatlaşdyrmak diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak: 1. Tekstiň parçasyny nähili nusgalamaly?

2. Tekstiň parçasyny nähili kesmeli? Kesilen tekstiň parçasy nirede saklanýar? 3. Tekstiň parçasyny aralyk ýatdan nähili edip goýmaly? 4. Kesmek buýrugynyň Nusgalamak buýrugyndan nähili tapawudy bar?

4. Täze temany düşündirmek: Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Tekst redaktorynda teksti bezemegiň görnüşleri

2. Formatirlemek (bezemek) barada düşünje

3. Belgiler formatirlemek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Tekst redaktorynyň kömegi bilen kompýuterde döredilen resminamada teksti bezemegiň dürli görnüşini ulanyp bolar. Tekstiň ýazylyş görnüşiniň üýtgemegine teksti formatirlemek (bezemek) diýilýär. Belgileri we abzaslary formatirlemek mümkindir. Teksti formatirlemek üçin nyşanjyklar gurallar panelinde ýerleşýär .

Word Pad redaktorynyň formatirleme paneli.

Word redaktorynyň formatirleme paneli.

Belgiler formatirlenende belginiň ekranda görnüşi üýtgeýär. Belgileri formatirlemeklige mysallar:

• ş rifti saýlamak: ;

• b elginiň ölçegini saýlamak: ;

• b elginiň çyzylyşyny saýlamak: ;

• belginiň reňkini saýlamak: (Word Pad redaktory üçin) (Word redaktory üçin).

Şol bir şriftiň belgileri dürli görnüşdäki çyzylyşa, ölçege we reňke eýe bolup bilerler. Ýazylyşy adaty (göni tekst), kursiw(ýapgyt tekst), ýarym ýogyn (ýognalan tekst) görnüşde bolup biler. Ondan başga-da tekstiň şekillendirilişi:

• ýarym ýogyn kursiw;

• aşagy çyzylan kursiw;

• ýarym ýogyn aşagy çyzylan;

• ýarym ýogyn aşagy çyzylan kursiw görnüşinde utgaşdyrylyp bilner.

Tekstiň belgileriniň formatirlenişini üýtgetmek üçin, ilki tekstiň bölegini tapawutlandyrmaly, soňra gerekli şrifti, ölçegi, reňki we belginiň şekillendirilişini (ýazylyşyny) saýlamalydyr.

5. Täze temany berkitmek:

1-nji mysal. Dürli şriftleri, ölçegleri, ýazylyşy we reňkleri ulanmak arkaly täze ýyl baýramçylygyna çakylyk hatyny taýýarlamaly.

Tekstiň mazmunyBezeg amallary

Monotype Corsiva şriftli, reňki gyzyl, ölçegi 16

Çakylyk haty

Times New Roman şriftli, ölçegi 12, aşagy çyzylan

(bir adam üçin)

Times New Roman şriftli, ölçegi 16, aşagy çyzylan, reňki gyzyl

Hormatly !

Sizi täze ýyl baýramyna

çagyrýarys.

Times New Roman şriftli, ölçegi 16, kursiw, reňki gök.

Baýramçylyk sagat10-dabaşlanýar.

Egin-eşikler baýramçylyk lybasynda

Arial şriftli, ölçegi 16, reňki ýaşyl

bolmaly.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Meseläniň tekstini ýazyň we formatlaşdyryň. Soňra a), b), ç) ýumuşlardan soň boş setir goýuň we jogabyny ýazyň. Jogap ýazylan abzas üçin sag gyrasy boýunça deňlemeli, Arial şriftinde ýazmaly, ölçegi 16, reňki gök bolmaly, ýazylyşyň kursiw ýagdaýyny ulanmaly.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.80-82.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Simwollary we abzaslary formatlaşdyrmak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara simwollary we abzaslary formatlaşdyrmak diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Bilimleri, başarnyklary we endikleri berkitmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

1. Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

2. Teksti formatlaşdyrmak diýlip nämä düşünilýär?

3. Belgileri formatlaşdyrmaklyga haýsy amallar degişli?

4. Abzasy formatlaşdyrmaklyga haýsy amallar degişli?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Abzasyň formatirlenişi. Abzas formatirlenende abzasyň sahypa görä ýerleşişi gurnalýar. Abzasy formatirlemeklige:

• gyralaryny deňlemegiň üýtgemegi: ;

• gyradan goýulýan boşluklary üýtgetmek degişlidir.

Çepden, sagdan we 1-nji setirden boşluklaryň üýtgemegini çyzgyçdaky markerleriň kömegi bilen sazlap bolar (4.10-njy surat).

4.10-njy surat

Tekstde sözbaşylary formatirlemek üçin, adatça merkezi boýunça deňlemek ulanylýar, esasy tekst üçin bolsa iki gyra boýunça deňlemek ulanylýar. Eger 1-nji setiriň boş ýer markeri çyzgyçda çepden boş ýer markerinden sagda duran bolsa, onda boş ýerli abzasy alarys.

Eger 1-nji setiriň boş ýer markeri çepden boş ýer markeriniň çepinde duran bolsa, onda çykyp duran abzasy alarys.

Abzasy ikä bölmek. Abzasy ikä bölmek üçin kursory tekstde bölünilmeli ýerde goýmaly we Enter ( ) klawişi basmaly. Goşgy ýazylanda onuň her setiri aýratyn abzas bolup gidýär, şonuň üçin her setir ýazylandan soň Enter klawişi basmak talap edilýär.

Iki abzasy bir abzasa birleşdirmek. Enter klawişi tötänden basylan ýagdaýynda ol çaklanylýan ýerinden başga ýere geçer. Iki abzasy bir abzasa birleşdirmek üçin, kursory birinji abzasyň soňuna eltmeli we Delete klawişany basmaly ýa-da kursory ikinji abzasyň başyna eltmeli we Backspace klawişe basmaly.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Teksti formatirlemek diýip nämä düşünilýär?

2. Belgileri formatirlemeklige haýsy amallar degişlidir?

3. Abzasy formatirlemeklige haýsy amallar degişlidir?

4. Tekstde galdyrylan belgini nähili goýmaly?

5. Tekstdäki nädogry belgi nähili düzedilýär?

Gönükme. Söz ýazyň we aşakdaky ýaly formatirlemegi ulanyň:

Şrifti Courier New, reňki-gök, ýazylyşy ýarym ýogyn bolmaly.

Artykmaç sözi gyzyl reňk bilen reňkläp, aşagyny çyzyň. Onuň näme üçin artykmaçdygyny düşündiriň:

a) leňňeç, balyk, akula, düýe;

b) çopantelpek, itburun, narpyz, gawun;

ç) süýt, gaýmak, şöhlat, gatyk;

d) gulak, burun, agyz, göz, ýüz.

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.83-85.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Tekste şekilleri we tablisalary goýmak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara tekste şekilleri we tablisalary goýmak diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek: Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak: 1. Teksti formatirlemek diýip nämä düşünilýär? 2. Belgileri formatirlemeklige haýsy amallar degişlidir? 3. Abzasy formatirlemeklige haýsy amallar degişlidir? 4. Tekstde galdyrylan belgini nähili goýmaly? 5. Tekstdäki nädogry belgi nähili düzedilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Tekst redaktorynda tablisalary ulanmak

2. Tablisalary bezemekde berjaý edilmeli düzgünler

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Birmeňzeş häsiýetler toplumyna eýe bolan obýektler hataryny beýan etmek üçin, adatça, sütünlerden we setirlerden ybarat tablisalar ulanylýar. Bize sapaklaryň tertibiniň tablisa görnüşin-de aňladylyşy, awtobuslaryň, uçarlaryň, otlularyň we ş. m. gatnaw tertibiniň tablisa görnüşde aňladylyşy mälimdir. Tablisada aňladylan maglumat görnükli, ykjam we ony kabul etmeklik aňsat bolýar. Tablisanyň aşakdaky ýaly gurluşy bolup biler.

Tablisalary bezemekde aşakdaky düzgünleri berjaý etmek zerurdyr:

1. Tablisanyň sözbaşysy onda saklanýan maglumatlar hakda düşünje bermeli.

2. Sütünleriň we setirleriň sözbaşylary gysga bolmaly, artyk sözleri we gysgaltmalary saklamaly däl.

3. Tablisada ölçeg birliklerini görkezilmeli. Eger olar tutuş tablisa üçin umumy bolsa, onda ýaýlara alyp ýa-da otur belgisinden soň tablisanyň sözbaşysynyň yzyndan görkezmeli. Eger ölçeg birlikleri tapawutly bolsa, onda degişli sütüniň ýa-da setiriň söz-başysyndan görkezmeli.

4. Mümkinçilige görä, tablisanyň ähli öýjükleri doldurylmaly. Zerurlyga görä, öýjüklere şeýle şertli belgiler girizilip bilner:

? – maglumatlar näbelli;

X – maglumatlar mümkin däl;

↓– maglumatlar aşaky öýjükden alynmaly.

Tablisanyň öýjüklerinde tekstler, sanlar, şekiller bolup biler. Şeýle tablisa aşakda görkezilen.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Ulanyjylar näme maksat bilen tekst resminamalara tablisa, grafiki şekilleri goýýarlar?

2. Nähili maglumatlar tablisa görnüşinde aňladylýar?

3. Tablisa görnüşde aňladylan maglumatlaryň näme artykmaçlygy bar?

4. Tablisa görnüşinde haýsy maglumatlary aňlatmak bolýar?

5. Tablisa döredilende haýsy düzgünleri berjaý etmeli?

Gönükme: Aşakdaky gurluşa eýe bolan tablisany dörediň. Döredilen tablisa şahsy papkaňyzdaky faýllar baradaky maglumatlary geçiriň.

Taýýarlan tablisaňyzy öz şahsy papkaňyzda Tablisa.rtf at bilen saklaň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.87-89.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Resminamany çap etmek.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara resminamany çap etmek diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak: 1. Ulanyjylar näme maksat bilen tekst resminamalara tablisa, grafiki şekilleri goýýarlar? 2. Nähili maglumatlar tablisa görnüşinde aňladylýar? 3. Tablisa görnüşde aňladylan maglumatlaryň näme artykmaçlygy bar? 4. Tablisa görnüşinde haýsy maglumatlary aňlatmak bolýar? 5. Tablisa döredilende haýsy düzgünleri berjaý etmeli?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Resminamany çap etmek.

2. Файл-Печать buýrugy

3. Printeri çap etmeklige sazlamak

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Resminamany çap etmek. Word tekst redaktorynda taýyarlanyp, ýatda saklanan resminamalary çap edip hem bolýar. Taýýarlan resminamaňy çap etmegi guramak redaktoryň iş penjiresindäki menýular setirinden Файл-Печать buýruk bilen ýerine ýetirilýär (90-njy surat).

Penjiräniň ýokarky sag bölegindäki çalt barmak panelindäki Быстрая печать belgi çap ediljek resminamany gönüden-göni çapa iberýär.

Файл-Печать yzygiderlik bilen (ýa-da çalt barmak panelinde Просмотр и печать belgijigi basmak bilen) çap etmezden ozal, çap etjek sahypaňy görmek, printeri saýlamak we beýleki sazlama işlerini geçirmek bolýar (90-njy surat).

Penjiräniň Принтер böleginde printeriň ady ýazylan zolagyň gyrasyndaky belligi basyp, kompýutere birikdirilen printerleriň haýsysynda çap etjek bolsaň, şonuň adyny görkezmeli. Bu iş kompýutere birnäçe printer birikdirilen ýagdaýynda amal edilýär.

Penjiräniň Настройка bölegi çap edilmeli resminamanyň anyk sahypalaryny görkezmek ücin niýetlenilendir.

Bu ýerde çap ediljek ähli sahypalary (Все страницы диапазона), jübüt sahypalary (Четные страницы) ýa-da täk sahypalary (Нечетные страницы) berip bolar.

Penjiräniň Копии böleginde çap edilmeli nusgalaryň sany görkezilýär.

Kompýutere birikdirilen printeri çap etmeklige sazlamak işini (90-njy surat) Свойства принтера düwmäni basanyňda açylýan täze penjirede ýerine ýetirip bolýar. Bu penjiräniň menýularynda çapyň hili we çap ediljek kagyzyň formaty berilýär.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Resminama haýsy gurallarda çap edilýär?

2. Resminama printerde çap edilende, printerleriň görnüşleri berilmelimi?

3. Printerde resminama çap edilende, sahypa haýsy parametrler berlip bilner?

Gönükmeler

1. Haýsy bolsa-da bir teksti taýýarlaň.

2. Taýýarlanan teksti «Meniň resminamalarym» atly papkada saklaň.

3. Taýýarlan tekstiňizi çapa taýýarlaň we printerde çap ediň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.91,92.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Algoritm barada düşünje.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara algoritm barada düşünje diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

1. Resminama haýsy gurallarda çap edilýär?

2. Resminama printerde çap edilende, printerleriň görnüşleri berilmelimi?

3. Printerde resminama çap edilende, sahypa haýsy parametrler berlip bilner?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Algoritm düşünjesi

2. “Algoritm” söziniň gelip çykyşy

3. Algoritmiň günümizde ulanylýan ýerleri

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Biz okuwda, gündelik durmuşymyzda birnäçe meseleleri çözmeli bolýarys. Olaryň has ýönekeýlerini pikirlenmän çözýäris. Meselem, “Mekdebe taýýarlyk görmek”, “Dükandan okuw esbaplaryny satyn almak” we ş.m. Şeýle hem “Informatika we informasiýa tehnologiýalary dersinden 5-lik almak”, “Baýramçylyk tortuny taýýarlamak” ýaly kynyrak meseleler hem gabat gelýär.

Islendik meseläni çözmek üçin, käbir amallaryň yzygiderligini ýerine ýetirmeli bolýar. Öňde goýlan meseläni çözmek üçin ýerine ýetirilmeli amallaryň yzygiderligine bu meseläniň çözülişiniň algoritmi diýilýär. Algoritm – meseläni çözmek üçin ýerine ýetirilmeli buýruklaryň gutarnykly yzygiderligidir.

“Algoritm” sözi (Algorithmus − latyn sözünden alnan) Gündogaryň meşhur matematigi Muhammet al-Horezminiň (doly ady Abu Abdylla Muhammet Ben Musa al-Horezmi) adyndan gelip çykypdyr. Muhammet al-Horezmi (787-850 ýý.) IX asyrda arifmetiki dört amalyň ýerine ýetiriliş yzygiderligini işläp taýýarlapdyr. Bu düzgünleri biz sanlary goşmakda, aýyrmakda, köpeltmekde we bölmekde ulanýarys.

Algoritmler diňe bir matematikada ulanylman, eýsem beýleki ugurlarda hem ulanylýar. Algoritmler gündelik durmuşda dürli görnüşli meseleleri çözmäge kömek edýärler.

1-nji mysal. Okuwy 8:30-da başlanýan okuwçynyň irki gün tertibiniň algoritmi:

1) 7:00 – ukudan oýanmak;

2) 7:05 – 7:15 – ýuwunmak;

3) 7:15 – 7:20 – ýorgan-düşegini tertiplemek;

4) 7:20 – 7:35 – ertirlik edinmek;

5) 7:35 – 7:45 – mekdep lybasyny geýmek;

6) 7:45 – 7:50 – okuw esbaplaryny jemläp almak;

7) 7:50 – öýden çykmak.

Bu algoritm 7 buýrukdan (amaldan) ybarat. Her buýrugy gysga hem belläp bolar: oýanmak, ýuwunmak, tertiplemek, naharlanmak, geýinmek, almak, çykmak.

2-nji mysal. “Toý paý” gatlamasynyň (buterbrodlarynyň) taýýarlanyş algoritmi:

1) baýramçylyga geljek myhmanlaryň atlaryny bilmek;

2) çöregi kiçi böleklere bölmek;

3) bölünen çöreklere mesge çalmak;

4) ýagly çörekleriň üstüne et, hyýar, şöhlat goýmak;

5) olaryň üstüni hem peýnirden, gaýnadylan käşirden, gyzyl süýji burçdan ýasalan harplar bilen bezemek. Bu harplar baýramçylyga geljek myhmanlaryň atlarynyň baş harplary bolmaly.

Bu algoritmde bäş buýrugy tapawutlandyryp bolar: bilmek, bölmek, çalmak, goýmak, bezemek.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Algoritm näme?

2. Algoritmiň buýrugy näme?

Gönükmeler

1. Gündelik durmuşdan algoritmlere mysallar getiriň:

a) haýsydyr bir içgini taýýarlamak (çaýyň, kakaonyň, miwe suwunyň we ş.m.);

b) ýörite geçelge boýunça ýoldan geçmek;

ç) dynç alyş güni gidiljek ýörişe taýýarlyk görmek.

2. Mekdep durmuşy bilen bagly algortimlere mysallar getiriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.93,94.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Algoritmleri ýerine ýetirijiler.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara algoritmleri ýerine ýetirijiler diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Leksiýa sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

1. Algoritm näme? 2. Algoritmiň buýrugy näme?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Algoritmi ýerine ýetiriji

2. Ýerine ýetirijiniň düşünýän we ýerine ýetirip bilýän buýruklary

3. Kompýuter – algoritmleri uniwersal ýerine ýetiriji

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Her bir algoritm adam ýa-da birnäçe adamlaryň topary tarapyndan döredilýär.

Algoritmi ýerine ýetiriji – algoritmiň buýruklaryna düşünýän we olary dogry ýerine ýetirmegi başarýan adam (birnäçe adamlaryň topary) ýa-da tehniki gurluş (robot, kompýuter) bolup biler.

Algoritmi diňe bir adam däl, eýsem robot, stanok, çaga oýnawajy, kir ýuwujy maşyn we ş. m. hem ýerine ýetirip biler. Buýruklara düşünýän we olary ýerine ýetirmegi başarýan haýwan hem algoritmi ýerine ýetiriji bolup biler (türgenleşdirilen it, bedew). Adamy birnäçe tehniki serişdeler gurşap alýar: telewizor, telefon, awtoulag, fotoapparat we ş. m.

Her bir tehniki serişdäniň öz ýerine ýetirýän funksiýalarynyň (buýruklarynyň) toplumy, niýetlenen ugry bardyr. Ýerine ýetirijiniň düşünýän we ýerine ýetirip bilýän buýruklary onuň buýruklar sistemasyny emele getirýär.

Islendik ýerine ýetirijiniň buýruklar sistemasy çäklidir. Ýerine ýetiriji algoritmdäki buýruklary belli bir yzygiderlikde, algoritmiň ýazylyş tertibine laýyklykda ýerine ýetirýär. Ýerine ýetiriji buýruklary formal ýerine ýetirýär, ýagny olaryň manysy hakda pikir ýöretmeýär, ýöne dogry ýerine ýetirýär. Hut şonuň üçin hem algoritmiň ýerine ýetiriliş prosesini awtomatlaşdyryp bolýar.

Kompýuter – algoritmleri uniwersal ýerine ýetirijidir.

Kompýuterde ýerine ýetirilýän algoritme programma diýilýär.

Operasion sistema, grafiki we tekst redaktorlar – kompýuter ýerine ýetirijileriň mysallarydyrlar.

Paint grafiki redaktorynda, meselem, göni çyzyklary we egri çyzyklary çekmek üçin we buýruklary ulanylýar. Paintiň ýerine ýetiriji buýruklarynyň sistemasy gurallar panelinde, palitrada, menýu setirinde berlendir.

Algoritmi ýerine ýetiriji kesgitli bir ýagdaýda ýerleşip, özüne düşnükli bolan buýruklary ýerine ýetirýär. Şeýle ýagdaý ýerine ýetirijiniň hereket edýän gurşawyny emele getirýär.

1-nji mysal. Altynjy synp okuwçysy - ýerine ýetirijä natural sanlar bilen bagly arifmetiki amallary ýerine ýetirmek teklip edilýär:

1) ýatdan natural san bellemeli; 2) ýatdan bellän sanyňy 2-ä köpeltmeli;

3) emele gelen sanyň üstüne 10-y goşmaly; 4) jemi 2-ä bölmeli;

5) paýdan ýatdan bellän sanyňy aýyrmaly; 6) jogabyny ýazmaly.

Çözülişi: Altynjy synp okuwçysy - ýerine ýetiriji şu buýruklar boýunça algoritmi ýerine ýetirmeli:

Buýrugyň belgisi	Buýruk	Buýrugyň ýerine ýetirilmeginiň netijesi
1	ýatdan natural san bellemeli	27
2	ýatdan bellän sanyňy 2-ä köpeltmeli	27·2=54
3	emele gelen sanyň üstüne 10-y goşmaly	54+10=64
4	jemi 2-ä bölmeli	64:2=32
5	paýdan ýatdan bellän sanyňy aýyrmaly	32-27=5
6	jogabyny ýazmaly	5

Algoritm ýerine ýetirilenden soň, her gezekde şol bir netije alynýar (matematiki fokus).

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Algoritmi ýerine ýetiriji diýip nämä düşünýärsiňiz?

2. Ýerine ýetirijiniň buýruklar sistemasy diýip nämä aýdylýar?

Gönükmeler

1. 7-nji synp okuwçysy – ýerine ýetirijä şu algoritmi ýerine ýetirmek teklip edilýär:

1) haýsydyr bir sany ýatda saklamaly; 2) ony 2-ä köpeltmeli;

3) köpeltmek hasylynyň üstüne 8-i goşmaly; 4) emele gelen jemi 2-ä bölmeli;

5) paýyň üstüne 13-i goşmaly; 6) jemden ýatda bellenen sany aýyrmaly;

7) jogabyny ýazmaly.

Her gezek dürli sanlary belläp, algoritmi birnäçe gezek ýerine ýetiriň. Alnan jogaplary deňeşdiriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.95,96.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Algoritmleri ýazmagyň usullary: söz arkaly teswirleme, blok-shema, programma.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara algoritmleri ýazmagyň usullary diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Leksiýa sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

1. Algoritmi ýerine ýetiriji diýip nämä düşünýärsiňiz?

2. Ýerine ýetirijiniň buýruklar sistemasy diýip nämä aýdylýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Algoritmleri ýazmagyň usullary

2. Söz arkaly teswirleme usuly

3. Blok-shema usuly

4. Programma usuly

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Algoritmleri ýazmagyň birnäçe usullary bardyr.

1. Söz arkaly teswirleme usuly – adam üçin öň öwrenşilen sözlemleriň we söz bölekleriniň (jümleleriň) kömegi bilen ýazylan algoritmiň ýazgysydyr.

Meselem, Калькулятор programmasyny işe goýbermegiň algoritmi:

a) Пуск düwmä basmaly; b) Все Программы bölümi saýlamaly;

ç) Стандартные bölümi saýlamaly;

d) kursory (görkezijini) Калькулятор bölüminde goýmaly we ony işjeňleşdirmeli.

2. Blok-shema usuly – algoritmleri grafiki görnüşinde şekillendirmekdir. Blok-shema geometriki figuralardan (bloklardan) düzülýär. Her blok haýsy hem bolsa bir buýrugy aňladýar. Bloklar bolsa buýruklaryň ýerine ýetiriliş yzygiderligini aňladýan ugrukdyryjy çyzyklar bilen birikdirilýär.

Esasy bloklaryň grafiki şekilleri

	Başlangyjy ýa-da Soňy aňladýan blok. Algoritmiň başlananlygyny ýa-da tamamlananlygyny bellemek işini ýerine ýetirýär.
	Giriş ýa-da Çykyş blogy. Algoritmiň başlangyç berlenlerini girizmek we alnan netijeleri çykarmak işini ýerine ýetirýär.
	Arifmetiki blok. Algoritmde bolup geçmeli amallary bellemek işini ýerine ýetirýär.
	Şert blogy. Algoritmde şerti barlamak işini ýerine ýetirýär.

3. Programma usuly – programmalaşdyrma dilinde ýazylan algoritmdir. Kompýutere düşnükli dil – programmalaşdyrma dili ýa-da algoritmiki dildir. Programmalaşdyrma dilleriniň birnäçe görnüşleri bardyr (Basic, Fortran, Pascal, C, Delfi, Java we ş. m.).

Meselem: a sany b sana goşmagyň algoritmini programma usulynda ýazmaly. Programmalaşdyrma dili hökmünde programmalaşdyrmagyň Pascal ABC dilini alalyň (Goşmaça seret).

Program Jem; {Programmanyň ady}

Var a, b, c : integer; {Üýtgeýän ululyklary beýan etmek}

Uses crt; { crt modulyň birikdirilmegi}

Begin {Başlamak}

Write ('a= '); {Ýazgyny ekrana çykarmak}

Readln (a); {Klawiaturadan üýtgeýän ululygyň bahasyny girizmek}

Write ('b= '); {Ýazgyny ekrana çykarmak}

Readln (b); {Klawiaturadan üýtgeýän ululygyň bahasyny girizmek}

c:=a+b; {Hasaplamanyň netijesini üýtgeýän ululygyň adyna geçirmek}

Writeln (a, '+', b, '=', c); {Ýazgyny ekrana çykarmak}

End. {Soňy}

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek. Sorag-jogap alyşmak: 1. Algoritmleri ýazmagyň näçe usuly bar?

2. Programmalaşdyrma dili näme?

Gönükmeler

1. Okuwçynyň sapaklaryna taýýarlyk görüşiniň algoritmini söz arkaly teswirleme usulynda ýazmaly.

2. Aman suwy gaýnatdy, käsä kiçijik haltajykdaky gury çaýy atdy, onuň üstüne gaýnag suwy guýdy, iki çemçe gant goşdy, çemçe bilen olary garyşdyrdy we çaýyny içdi. Amanyň hereketlerini blok-shema görnüşinde aňlatmaly.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.98,99.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmleri.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmleri diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Gaýtalamak sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilenleri sorag-jogap arkaly gaýtalap berkitmek:

Algotirmleriň birnäçe görnüşleri bardyr.

1. Çyzykly algoritmler – buýruklary ýazylyş tertibi boýunça biri-biriniň yzyndan yzygiderli ýerine ýetirilýän algortimlerdir.

2. Şahalanma algoritmleri – käbir şerte baglylykda haýsy hem bolsa bir yzygider amallary ýerine ýetirýän algoritmlerdir.

Şahalanma algoritminiň ýerine ýetirilişine mysal.

Söz arkaly teswirleme usulyndaky ýazgysy	Blok-shema görnüşindäki ýazgysy
Bedeniň temperaturasyny ölçemeli (t0) Eger t0 370 bolsa, onda öýde galmaly. Lukmana ýüz tutmaly bolmasa mekdebe gitmeli

Gaýtalanma algoritminiň ýerine ýetirilişine mysal.

Söz arkaly teswirleme usulyndaky ýazgysy	Blok-shema görnüşindäki ýazgysy
Gaýtalamaly Häzirlikçe çüý agaja doly urulmadyk bolsa, onda çüýi çekiç bilen urmaklygy dowam etmeli Tamamlamaly

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Algoritmleriň nähili görnüşlerini bilýärsiňiz?

2. Nähili algoritmlere şahalanma algoritmleri diýilýär?

3. Nähili algoritmlere gaýtalanma algoritmleri diýilýär?

Gönükmeler

1. Enesi Ogulnura bişen injirlerden bir sebet ýygmagy tabşyrdy. Gyzjagaz eline sebedi alyp, injir agajynyň ýanyna bardy. Ol bişen injirleri alyp, sebedine goýýardy. Ogulnur bu işi sebedi dolýança ýerine ýetirdi. Ogulnuruň hereketlerini blok-shema görnüşinde ýazyň.

2. Haýsydyr bir çyzykly algoritm düzüň we ony blok-shema görnüşinde ýazyň.

3. Rahym goşgy ýat tutýar. Ol bir gezek goşgyny okaýar-da, soňundan ony ýatdan aýdyp görýär. Ol bu işi goşgyny ýekeje ýalňyş goýbermän aýdýança dowam edýär. Rahymyň hereketlerini blok-shema görnüşinde ýazyň.

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.100,101.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: VII _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Programmalaşdyrma dili (Pascal ABC).
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Okuwçylara programmalaşdyrma dili diýen tema barada giňişleýin düşünje bermek, kompýuterde işläp bilmek ukybynyň zerurlygy barada umumy düşünje bermek. Okuwçylaryň gözýetimlerini giňeltmek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylarda watansöýüjiligi, zähmetsöýerligi, agzybirligi terbiýelemek,informatika dersine söýgi döretmek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Geçilenleri gaýtalamak

3. Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak .

1. Algoritmleriň nähili görnüşlerini bilýärsiňiz?

2. Nähili algoritmlere şahalanma algoritmleri diýilýär?

3. Nähili algoritmlere gaýtalanma algoritmleri diýilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Pascal ABC programmalaşdyrma dili

2. Redaktoryň esasy penjiresi

3. Programmanyň ýerine ýetirilişi

4. Programmalaryň saklanylyşy we işe goýberilişi

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

- iş stoluny sazlamagy;

- tekst redaktoryň niýetlenen işini.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Pascal ABC programmalaşdyrma sistemasyndaky esasy penjire. Pascal ABC programmalaşdyrma sistemasyny işe başlatmak üçin PascalABC.exe faýlyny işe goýbermeli.

Programma kompýuteriň operatiw ýadyna ýüklenenden soň onuň esasy penjiresiniň görnüşi aşakdaky suratda şekillendirilen. Syçanyň kömegi bilen (ýa-da klawiaturadan F10 we kursory dolandyryş klawişleriň) menýudaky zerur bölümiňizi açyp bolýar.

Redaktoryň penjiresi programmanyň tekstini döretmäge we redaktirlemäge (programmanyň tekstini girizmäge, belgileri we setirleri goýmaga we ýok etmäge, setirleri bölmäge we birikdirmäge, tekstiň bölekleri bilen bagly amallary ýerine ýetirmäge) niýetlenendir.

Kursory süýşürmek üçin, kursory dolandyryş Home, End, PageUp, PageDown klawişleri ulanylýar.

Häzirki pursatdaky setiri ýok etmek üçin, klawiaturadaky Ctrl+Y klawişleriň utgaşmasy ulanylýar.

Kursoryň çepindäki (sagyndaky) belgini ýok etmek üçin klawiaturadaky Backspace (Delete) klawişi ulanylýar.

Setirde boş orunlary goýup süýşmek üçin, klawiaturadaky Tab klawişi ulanylýar.

Tekstdäki soňky amaly yzyna gaýtarmak üçin, klawiaturadaky Alt+Backspace klawişleriň utgaşmasy ulanylýar.

Programmanyň ýerine ýetirilişi.

Pascal ABC programmalaşdyrma sistemasynda programma düzüjiniň hereketleriniň yzygiderligi aşakdaky ýalydyr:

1. PABC.exe faýlyny kompýuteriň operatiw ýadyna ýüklemeli;

2. öň taýýarlanylan programmanyň tekstini redaktoryň penjiresine ýazmaly;

3. programmanyň tekstini redaktirlemekde tekst redaktorlaryndaky ýaly usullary ulanmaly;

4. algoritmi (programmany) işe goýbermeli: Программа→Выполнить (F9 ýa-da gurallar panelindäki düwme).

Programmalaryň saklanylyşy we işe goýberilişi:

Сохранить

Redaktoryň penjiresine girizilen programmany hemişelik ýada ýazmak üçin Файл→Сохранить как… buýruklary ulanmaly, ýatda saklamak üçin faýla at dakmaly, düwmäni basmaly.

Открыт

Öň diskde bar bolan programmany faýldan kompýuteriň operatiw ýadyna ýüklemek üçin, Файл→Открыт buýruklary ýerine ýetirmeli, düwmäni basmaly.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorag-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Pascal ABC programmalaşdyrma sistemasyny işe nähili girizmeli? 2. Klawiaturadan haýsy klawişleriň kömegi bilen gerekli menýuny açyp bolýar? 3. Redaktoryň penjiresi näme üçin niýetlenen? 4. Programmany nähili işe goýbermeli? 5. Programmany hemişelik ýada nähili ýazmaly? 6. Öň diskde bar bolan programmany nähili açmaly?

Gönükme. x we y sanlaryň jemini tapmagyň algoritmini programma usulynda ýazyň.

Gönüburçlugyň taraplary berlende, onuň perimetrini we meýdanyny tapmagyň algoritmini programma usulynda ýazyň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak, sah.102-104.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________