5 сынып, "Ғұндар"

Ғұн тайпаларының бірігуі

Жазба деректер сыр шертеді

Ғұндар (Б.з.б. 4 ғ. - б.з. 3 ғ.

Б.з.б. 1 мыңжылдықта Моңғолияның оңтүстігінен Каспий өңіріне дейін әр түрлі тайпалар мекендеген.

Б.з.б. 4 - 3 ғғ. - ғұн тайпалар бірлестігі құрылды.

Аумағы: Қытайдың солтүстігі, Байкал, Ордос аралығы.

Б.з.б. 3 ғ. соңы - қытай деректерінде ғұн атауы пайда болған.

Жазба деректер сыр шертеді

Ғұндар (хуннулар) Еуразия тарихында маңызды орын алады. Орталық Азиядан шыққан жауынгер көшпелілер шығыс пен батыс өркениеттеріне бірдей әсер еткен ірі өзгерістердің себепшісі болды. Ғұндар туралы ең көп мәліметтер қытай авторларының еңбектерінде кездеседі. Себебі ғұндар бірнеше ғасыр бойы Қытаймен шегаралас өмір сүрді. Қытай деректерінде ғұндардың қоғамдық құрылысымен қатар, шаруашылығы да сипатталады.

Қытай жазба деректері

“ Ғұндар Қытайдың солтүстігін мекендейді. Су мен шөптің жағдайына байланысты бір жайылымнан екінші жайылымға көшеді. Үй малынан жылқы, ірі қара, қой-ешкі, кейбірі түйе, есек өсіреді… Олар малдың етімен тамақтанып, терісі мен жүнін киім қылады, аң терісін жамылады…”.

“ Олар бейбіт кезде мал бағып, аң-құс аулайды. Балалар қойға мініп, садақ тарта алады және құстар мен тышқандарды ата біледі. Ал біраз өскен соң түлкілер мен қояндарды атады…”.

Қытай жазба деректері

Жылқы ғұндардың тұрмыс-тіршілігінде ерекше рөл атқарды.

“ Солтүстік жерлерде суық ерте түсіп, тары себуге қолайсыз болса да, ғұндардың жерінде тары егіледі…”.

Ғұндардың өмір салты туралы еуропалық авторлар да жазған

Рим тарихшысы Аммиан Марцеллин ғұндарды: “Олар ертелі-кеш ат үстінен түспейді. Маңызды істер туралы кеңесетін болса, кеңесті де ат үстінде отырып өткізеді”.

Ал тағыда бір Рим тарихшысы Приск: “Олар соғыс болмаған кезде тынығады әрі қамсыз тіршілік етеді, әркім қолында барына қанағат етеді”.

Ғұндар туралы мәліметтерді археологиялық қазбалар нәтижесінде табылған заттай деректер де береді. Қазба жұмыс нәтижелері ғұндардың қола мен темірді өңдегенін, дөңгелекті арбаны пайдаланғанын дәлелдейді. Ғұн обаларынан археологиялық қазбалар нәтижесінде мынадай заттар табылды:

1) жылқы, қой, ірі қара сүйектері;

2) тары дәндері, темір орақ, тас дәнүккіштер, астық сақтайтын ұралар;

3) киік, қабан, құлан, елік, қоян, түлкі сүйектері;

4) құмыралар, көзелер, саптаяқтар;

5) аңдар бейнеленген кілемдер, қыш, ағаш ыдыстар, ат әбзелдері, әшекей бұйымдар;

6) жібек маталар, айналар, нефриттен жамалған бұйымдар;

Заттай деректер

Ғұн обаларынан табылған жәдігерлер;

“ Ғұн” ер-тоқымы

Ер-тоқымға қашалған аңдардың бейнелері

Реконструкцияланған ер-тоқым

Үй жұмысы: Кескін картамен жұмыс

Кескін картада ғұндардың бастапқы аумағын көрсетіңдер. Қандай елдермен көрші орналасқанын атаңдар.