5-сыныф. Кочюрильме лаф джумлелер акъкъында умумий малюмат.

5-сыныф

Мевзу:  Кочюрильме лаф джумлелер акъкъында умумий малюмат.

Макъсад: Джумле акъкъында бильгилерини арттырмакъ; Кочюрильме лаф акъкъында умумий малюмат бермек; амелиятта кочюрильме лаф айырмагъа огретюв, языда догъру къулланмагъа огретмек; тилимизнинъ инджеликлерини терендже анълатув; талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек.

1. Огретюв макъсады: инсан омюринде бильги алувнынъ эмиетини анълатув; талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ.

2. Тербиевий макъсады: окъувгъа, бильги алмагъа севги, урьмет беслев; талебелерге тувгъан тилининъ къыйметини анълатмакъ, ватанперверлик дуйгъуларыны уяттырмакъ; ана тилине севги ашламакъ.

3. Инкишафий макъсады: талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв.

Планлаштырылгъан нетиджелер (планируемые результаты):

Фен боюнджа: кочюрильме ве къыя лафлы джумлелернинъ тизим хусусиетлери; кочюрильме ве къыя лаф, диалогда токътав ишаретлерини къоюв къаиделери;кочюрильме лаф ерине къыя лафны къулланувы ве языда токътав ишаретлерини догъру къоюлувы; талебелернинъ нутукъ инкишафы.

Бильмек: Кочюрильме лаф не олгъаныны, джумледе токътав ишаретлерни къоюлувы, (ожидаемый результат) догъру талиль этювини ве озь фикирлерини тасдыкъламакъ.

Япа бильмек: инсан аятында ана тилимизнинъ туткъан ерини. Джумледе беджерген вазифелерини къайд этмек ве догъру бельгилемек.

Шахсий: ана тилининъ ерини биринджи ерге котерюв; озь тувгъан тилимининъ эмиетини анъламакъ ве бильмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, лаф этмек кереклигини дуймакъ.

Фенлер ара: лугъат китаплары иле чалышув ве къулланув, чешит окъув джерьяларнен файдаланып бильгини арттырмакъ; окъулгъаныны анълап, суаллерге догъру джевап бермек; озь фикирлерини толу ве тавфсилятлы джевап бермек.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув

Дерснинъ донатылувы: дерслик, дефтер, презентация, карточкалар.

Дерснинъ кетишаты: Тешкилий дакъкъа

     Селям алейкум, балалар.

Талабелер:  Хош кельдинъиз, оджам.

Невбетчинен субет.

1. Къыскъаджа талебелерни дерске мотивлештирюв.

Эр бир джевапны: «Мен биллем»- деп, башлаймыз.

1. Джумле бу недир? (Джумле тильнинъ къанунлары эсасында грамматика джеэттен шекилленген ве там фикир ифаделеген нутукъ парчасыдыр.)

2. Макъсадына коре джумлелер насыл чешитлерге болюне? (Мен биллем макъсадына коре джумлелер икяе, эмир, суаль ве нида чешилерине болюне).

3. Адий ве муреккеп джумлелер фаркъыны анълатынъыз? (Мен биллем адий джумле бир грамматик негизден, муреккеп джумле исе эки яда экиден зияде грамматик негизден ибарет).

4. Насыл джумлеге кениш джумле деймиз? (Мен биллем баш азалардан гъайры, экинджи дередже азалары да олгъан джумлелерге кениш олгъан джумлелер деймиз). Эсас джумле акъкъында сиз бильги алдынъыз.

1. Янъы мевзу анълатув.

Презентация вастасынен янъы мевзу анълатув.

«Вазифени беджердим,- деди Асан,- бакъынъыз.»

Джумледе нени корьдинъиз, башкъа джумлелерден ненен фаркълана?

(башкъа джумлелерден токътав ишаретлер къоюлувынен фаркълана).

Демек, токътав ишаретлери бу джумленинъ теркибинде муим ер алалар.

Бугуньки мевзумыз : Биринджиден кочюрильме лафта сёйлейджи биревнинъ нутукъуны денъиштирмезден, айны озюни айта биле. Демек кочюрильме лаф эки къысымдан ибарет: Бир къысмы кочюрильме лаф, дигери исе муэллифнинъ сёлери. Оларны айырмакъ ичюн токътав ишаретлери къулланыла.

Кочюрильме лаф ве анда токътав ишаретлери.

Муэллифнинъ сезлери кочюрильме лафтан эвель кельсе, ондан сонъ эки нокъта къоюлыр, кочюрильме лаф исе буюк арифнен язылыр, тырнакълар ичине алыныр, сонъ токътав ишарети къоюлыр.

М.С.: «К.Л.»

• Кочюрильме лаф муэллифнинъ сезлеринден эвель кельсе, тырнакълар ичине алынып, виргюль ве тире къоюлыр. Муэллифнинъ сезю кичик арифнен язылыр.

«К.Л.», - М.С.

• Муэллифнинъ сезлери кочюрильме лафнынъ ортасында кельгенде, бутюн джумле тырнакълар ичине алыныр. Муэллифнинъ сезлери эки тарафтан виргюль ве тиренен айырылыр.

«К.Л., - М.С., - К.С.»

• Кочюрильме лаф муэллифнинъ сезлери ортасында къалса, ондан эвель эки нокъта къоюлыр, тырнакълар ичине алынып, ондан сонъ виргюль ве тире къоюлыр.

М.С.: «К.Л.», - М.С.

1. Джедвельге бакъып, кочюрильме лаф ве муэллифнинъ сезлерининъ ерини бельгиленъиз. 

(Балалар озьлери бирер-бирер джумлелерни окъуп, эр бир джумлеге къаиде чыкъаралар, схемаларны язалар).

1. 110- иш, 111- иш. (агъзавий)

2. Раатлыкъ дакъкъасы.

3. Нутукъ инкишафы.

Талебелерге вазифелер бериле.

• «Къырымтатар тили дерсинде» (муэллиф сезлери иле) деген мевзусында диалог тизмек. ( бир талебе – оджа, экинджиси –талебе, учюнджиси – муэллифнинъ сезлерини айта.)

1. Пекитюв

Эр бир ралеге 2 карточка бериле.

Вазифе: берильген джумлелерден, муэллифнинъ сезлерини къошып, кочюрильме лафлы джумлелер уйдырып язынъыз. Токътав ишаретлерини догъру къоюнъыз.

1. Нетидже

Мен не биле эдим? Мен не бильдим? - деген суаллерге талебелерден сорав.

1. Баалав

9. Эв вазифе

1) с.47-48 саифедеки къаиделерни окъуп, эзберлемек.

2) 112- ишни беджермек.