4000 illik Şumer quraqlıqla mübarizə “aparatı”

4000 illik Şumer quraqlıqla mübarizə “aparatı”

Körpünün rəqəmsal yenidən qurulmuş şəkli

1920-ci illərdə İraqın Girsu şəhərində qazıntılar zamanı “sirli tikinti” aşkar edildi, sonra bu, qeyri-adi formalı məbəd kimi şərh edildi (arxeoloqlar üçün anlaşılmaz hər şeydə məbədləri görmək səciyyəvidir). Bir müddət əvvəl, dronlardan istifadə edən kartoqraflar eyni ərazidə 19 km uzunluğunda bir kanal kəşf etdilər. İraqın cənubundakı müasir Nasiriyyə şəhərinin yaxınlığında yerləşən qədim Girsu şəhərində eradan əvvəl III minillikdən Şumer sivilizasiyası məskunlaşdır. Müharibə və əkinçilik tanrısı Ningirsuya həsr olunmuş ərazidə tapılan abidələr erkən Mesopotamiya cəmiyyətinin həm dini, həm də siyasi tarixini əks etdirir. İndi isə Girsu muzeyi layihəsinin üzvləri elan ediblər ki, “sirli tikinti” əslində 4 min il yaşı olan “sivilizasiyanı xilas etmək üçün quraqlıqla mübarizə maşın”dır.

Öz dövrünə görə yeganə olan “quraqlığa qarşı mübarizə maşını”

Britaniya Muzeyi qədim tikilini kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün ucqar ərazilərə su aparmaq üçün istifadə edilən “kanal” kimi təsvir edir. İraqdakı Britaniya Muzeyində arxeoloqlarla işləyən memar və mühafizəçi Ebru Torun, “Tarixdə bu günə qədər belə bir nümunə yoxdur. Bu, tamamilə bir yenilikdir”. Torunun sözlərinə görə, bu tapıntının ən təəccüblü cəhəti odur ki, indiyə qədər arxeoloqlar belə texnologiyaların yalnız eranın XVIII əsrində meydana çıxdığına inanırdılar. Ancaq göründüyü kimi, qədim şumerlər əkin sahələrini quraqlıqdan qorumaq üçün kanallar çəkməklə “quraqlıq maşınını” ilk dəfə icad etmişlər.

Dağılmanın qarşısını alan körpü

Qədim Şumer dünyanın ilk sivilizasiyasının və yazısının yaranması ilə güclü şəkildə bağlıdırlar. Sivilizasiya inkişaf etdikcə, daha çox insan öz dolanışıq vasitələrini saxlamaq üçün suya ehtiyac duyur. Buna Dəclə və Fərat çaylarının suyunun Şumer məskənlərinin quyularını və su anbarlarını qidalandıran kanallara yönləndirilməsi ilə nail olunmuşdur. İraqda arxeoloq və layihə rəhbəri olan doktor Sebastien Rey “Teleqraf” qəzetində dərc olunan məqaləsində insanların “kanalların bir-birinin ardınca quruduğunu, lilləndiyini” izah edir. O əlavə edib ki, “onlar təkcə körpü tikməyiblər, o, quraqlığa, sürüşməyə qarşı bir maşındır”. Bundan əlavə, yazıları olan bütün gil kitabələrdə “su böhranı və qaçmaq üçün son ümidsiz cəhd” haqında yazılara rast gəlinir deyə - Rey əlavə edir.

Tanrıların qalxıb getdiyi gün

Qədim Şumer yazılarında məhsuldarlıq və su tanrılarının şərəfinə yerinə yetirilən mürəkkəb qurban və libas mərasimləri təsvir edilir. Qurbanlar ilahi yardım almaq üçün heyvanların qurban kəsilməsini, içkilər isə qidalanmanın simvolik jesti kimi su və ya pivə kimi mayelərin tökülməsini nəzərdə tuturdu. Gündəlik məbəd rejiminin və böyük bayramların tərkib hissəsi olan bu ayinlər tanrıların rəğbətini qorumağa və şumerlərlə onların tanrıları arasında ahəngdar münasibət qurmağa yönəlmişdi. Bununla belə, təxminən e.ə. 2000-ci ildə tanrılar şumerlərin ənənəvi rituallarına “cavab verməyi dayandırdılar”. Kanallarının və quyularının quruduğunu görən girsulular bu “ qurğunu” layihələndirdilər və sonra iki simmetrik çiy kərpic tikili tikdilər. Uzunluğu 40 m, eni 10 m və divar hündürlüyü 3,3 m olan konstruksiyalar bir-birinə zidd olan, çölə baxan iki əyri kanala malikdir.

Dünyanın ən qədim körpüsünün qazıntısı

Alimlər qrupu Britaniya Muzeyinin Girsu layihəsi çərçivəsində Nəsr kəndi üzərində pilotsuz uçan aparatlarla uçuşlar aparıb və müəyyən ediblər ki, “həyatı xilasedən maşın” 19 km uzunluğunda kanalda yerləşir. Cihaz su yolu üzərindən keçdiyi üçün onu “dünyanın ən qədim körpüsü” adlandırırlar. İndiyədək dünyanın ən qədim körpüsünün adı təxminən e.ə. 850-ci ildə tikilmiş Türkiyənin qədim Edessa şəhərində (müasir Urfa) Cisr əl-Həcər Hacirə və ya Karvan körpüsünə məxsus idi. Şumer xilasetmə strukturu ayrıca bir ərazidə kanalı 5 m-ə qədər daraltmaqla Venturi effektini yaradır. Bu effekt zamanı borunun daralmış hissəsindən maye və ya qaz axını axanda təzyiq düşmür. Bu effekt XVIII əsrin sonlarında, yəni şumerlərdən bir neçə min il sonra kəşf edən italyan fiziki Covanninin şərəfinə adlandırılıb.

Girsu su kanalı kənd təsərrüfatı fəlakətinin qarşısını almaq üçün son cəhdlə aşağı axarda yerləşən ucqar kənd təsərrüfatı ərazilərinə, o cümlədən inzibati paytaxt Laqaşa çatdırmağa çalışan Girsunun sonuncu sakinləri tərəfindən tikilmişdir. Lakin e.ə. II minillikdə iqlim dəyişikliyi ətrafında yaşayış məskənlərinin çiçəkləndiyi Mesopotamiya çaylarının ənənəvi məcrasını dəyişdi. Özlərini tanrılar tərəfindən tərk edilmiş hiss edən şumerlər ixtiraçılıq nümayiş etdirdilər və bu kəşf hidravlik texnologiyanın yeni nəslinin meydana gəlməsinə bir işarədir.

Mənbə: https://etm-club.site/shumerskoe-ustrojstvo-dlya-borby-s-zasuhoj-vozr/

Rus dilindən tərcümə etdi:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).