2-лекция. Презентация

Тема 2: Психикалык өнүгүү жана окутуу

План: 1. Психикалык өнүгүүнүн негизги факторлору. 2. Баланын психикалык өнүгүүсүндөгү кыймылдаткыч күчтөр жана шарттар. 3. Курактык өнүгүүнү мезгилдерге бөлүү. 4. Психикалык өнүгүү жана окутуу түшүнүктөрүнүн ортосундагы байланыш жана айырмачылыктар. 5. Акселерация проблемасынын физиологиялык, психологиялык себептери.

Психикалык өнүгүү проблемасы курак жана педагогикалык психология -илиминин борбордук проблемасы болуп саналат. Илимдин адамды өнүктүргөн тармактары өнүгө баштагандан тартып, алсыз, эч нерсеге күчү жетпеген бала өзүнүн иш-аракетинде тышкы чөйрө менен андагы адамдарга кантип таасир этет, дүйнөнү өзгөртүүгө күчү жете турган личностко кантип айланат деген суроо өзгөчө кызыктырып келген. Баланы мындай бййик тепкичке көтөрүүдө тукум куучулук, чөйрө, жаратылыш-коом, жетилүү, окуу жана тарбия факторлорунун кайсынысы негиздүү, кайсынысы жардамчы деген проблемалар курак психология илиминин негизги маселелери. Бул маселени туура чечүү окуу тарбия иштерин алдыгажылдыруугачоң түрткү берет. Мындай көп кырдуу маселени чечүүгө далалаттанган бир канча илимий божомолдоолор, агымдарбар:

1. Преформизм (алгач пайда болуу) агымы психикалык өнүгүү алгач урукта, түйүлдүктө топтолгон, тукум куучулук, шык менен мурунтан камсыздалган күл азыкка көз каранды болуп өнүгөт де­ген ойду жакташат .

2.Сенсуалисттик 1 агымы баланын «таза тактага» окшоп төрөлөрүн анын андан аркы психикалык өнүгүүсүтышкы чөйрөнүн таасиринен, окутуунун, тарбиянын жардамына көз каранды деген ойду биринчи орунга коюшат. Демек, сенсуалисттер баланын чөйрөнүн таасиринде гана, өнүгө турганын жакташып, анын ички активдүүлүгүнө эч маани беришпейт.

3.Конвергенциялык теория-бул теориянын автору немец психологу В.Штерн. Баланын өнүгүүсүнө эки фактор (тукум куучулук, чөйрө) бири-бирине жарыш, тен, таасир этет деген ойду жактайт. Ал тукум куучулукту баланын өнүгүүсүнүн негизги каражаты деп эсептеп,) чөйрөнү болсо жардамчы фактор катары гана карайт .

Баланын психикалык өнүгүүсүнүн кыймылдаткыч күчтөрүн чечмелеген жогорудагы көрсөтүлгөн илимий майда агымдарды шарттуу түрдө эки топко: идеалисттер жана материалисттер деп бөлүүгө болот. Бул карама-каршы эки топтогу окумуштуулар негизинен, баланын өнүгүүсүнө тукум куучулук менен чөйрөнүн таасир этерин танышпайт. Бирок эки фактордун баланын психикалык өнүгүүсүнө тийгизген таасирин түрдүүчө түшүндүрөшөт. Пси­хикалык өнүгүүнө түшүндүрүүчү эки фактордун маанисименен. Сенсуализм —Психикалык турмуш таануунун бирден бир булагы болгон сөзүү,сезим кошулмасынан турат деген окуу мазмунунун туура чечилишижашжеткинчектерди тарбиялоочу келечектеги мугалимдерге чоң жардамберет. Ошондуктанбул эки фактордун психикалык өнүгүүдөгү ролун так ажырата билүү зарыл .

Психикалык өнүгүүгө чөйрөнүн таасири. Чөйрө - жаратылыш жана социалдык кубулуштардын тобунан турат. Жаратылыш жана социалдык чөйрөлөр өз таасирлерин адамдын өнүгүүсүнө түрдүүчө тийгизет. Прогрессивдүү англис психологу В. Уиьямс «тукум куучулук бизге чөйрө иштей турган чийки материалды гана таштайт» - деп жазган.

Баланын өнүгүүсүндөгү кыймылдаткыч күчтөр жана шарттар. Баланын психикалык өнүгүүсүндө тукум куучулук, чөйрө не­гизги орунду ээлейт, бирок булар өнүгүүнүн негизги чечүүчү күчү эмес. Баланын жашоосунда анын бир тепкичтен экинчи тепкичке көтөрүлүшүнө мүмкүндүк берүүчү ичкикыймылдаткыч күчжа­шайт. Бул жаңы менен эскинин ортосундагы карама-каршылык болуп саналат, Эски—баланын тигил же бул жаш курагынын бир этабында керектөөсүн канааттандырууга мүмкүндүк берген айлана чөйрөдөн алган ык машыгуулары. Бул ык, машыгуулар бала өнүгүүнүн жаңы тепкичине «өткөндө анын иш аракетине тоскоолдук кылышы да мүмкүн.

Жаңы - баланын өнүгүүнүн кийинки тепкичине көтөрүлүшү менен пайда болгон жаңы иш-аракеттерди аткарууга мүмкүндүк берүүчү ык, машыгууларга ээ болуусу. Ошентип – баланын өнүгүүсүндө кыямылдаткыч күч болуп, эски ык, машыгуулар менен жаңы ык, машыгуулардын ортосундагы карама-каршылык саналат. Карама-каршылык баланын тышкы чөйрө менен болгон карым-катышынан пайда болот.

Мындай карама-каршылык иш аракеттердин түрдүү сферасынан келип чыгат .

1. Окуучунун жаңы, татаал маселени чечүүгө жасаган аракети менен анын үйрөнгөн эски ык, машыгуулары аркылуу чечүүгө жасаганаракетинин ортосундакарама-каршылыкпайда болот. Бул каршылыкты жеңүү окуучуга жаңымаселени чечүүгө мүмүкүндүк берет.

2. Окуучунун сабакта тартипти сактоого жасаган аракетиме­нен, анын мурда калыптанган жүрүш-турушунун ортосунда кара­ма-каршылык келип чыгат. Бул карама-каршылыкты жаңы талапка жараша чечүү баланын тартипке үйрөнүүсүнө түрткү берет.

Мындай өз ара таасир этүүлөр, карама-каршылыктар турмуштун түрдүү жагдайында көздешет: - Физиологиялык (курсагы ачкандык, чарчоо, эңсөө) карама-каршылык. Бул адамдын физиологиялык (курсакты тойгузуу) керектөөсү менен аныканааттандыруу мүмкүнчүлүгүнүн ортосундагы күрөш. - Когнитивдик (таануу, маалымат) карама-каршылык маселелерди чыгарууда керек болуучу маалыматтардын, ык-машыгуулардын формаларынын өзгөрүүсүнөн пайда болот. - Эрктик карама-каршылык мотивдердин (милдет, каалоо) күрөшү. -Социалдык-психологиялык карама-каршылык мүнөздүн белгилеринде ( эгоизм, боорукердик ) орун алат.

Жаштык өнүгүүнү мезгилдерге бөлүү Курак психологиясында борбордук, актуалдуу проблемалардын бирине курак проблемасы кирет. Илимде курак проблемасынын илимий негизинин табылышы тарбия системасын түзүүгө жардам берет. Бул проблеманын табиятын түшүндүрүүдө чет өлкөлүк жана советтик окумуштуулардын арасында төмөндөгүдөйилимий агымдарбар:

Курактык тепкичтердин абсолюттугун, өзгөрбөгөндүгүн толук түрдө биологиялык законго баш ие тургандыгын жакташкан агым. - Курак түшүнүгүн толук танышкан агым. - Адамдын өнүгүүсүн үзгүлтүксүз процесс катары эсептешип морфологиялык, биохимиялык белгилерине карап, баланын өнүгүүсүн мезгилдерге,этаптарга бөлүүгө аракеттенишкен агым .

Педиатрия илими психикалык өнүгүүнүн төмөндөгүдөй этаптарын сунуш кылат:

Жаны төрөлгөн мөзгил

Эмчек менен азыктандыруу мезгили

Эненин ичиндеги мөзгил

Сүт тиш мезгили

Өспүрүмдүк мөзгил жана жыныстык жактан жетилүү мезгили .

бөбөк курак туулгандан бир жашка чейин ;

.

эрте жаш курак бир жылдан үч жашка чейин;

эрте жигиттик курак 14—15 жаштан 17—18 жашка чейин

Педагогикалык бай тажрыйба, психологиялык байкоолор өнүгүүнүн төмөндөгүдөй жаштык этаптарын сунуш кылат:

өспүрүм курак 11—12 жаштан 14—15 жашка чейин;

мектепке чейинки курак 3 жаштан жети жашкан чейин;

кенже жаш курак 7 жаштан 11—12 жашка чейин;

Акселерация проблемасынын физиологиялык психологиялык себептери . Педагогикалык зарыл. Билдин Акселерация түшүнүгүн кыргызчалаганда «тездетүү», «тездөө» деген маанини берет. Алгач акселерация кубулушунун курак жана психолргия илиминде үйрөнүлүш себебин билүү оюбузча, анын себеби төмөндөгүдөй: Көптөгөн тарбиячылар, мугалимдер өздөрү жетектеген балдардын реалдуу социалдык деңгээлин «(илимий информацияларды мугалимден көп билген, кругозору ксң, салмактуу, бойлуу, жыныстык, паспорттук жаштан озуп кеткен өзгөчөлүгүн) эсепке албай, окуучуларга паспорттук жаштын деңгээлинде гана мамиле жасоого аракеттенишет.

Акселерация биологиялык жана социалдык акселерация болуп экиге бөлүнөт: Биологиялык акселерация - азыркы жаңы төрөлгөн балдардын бойлуу жана салмактуу экендигин белгилейт. Мындай процесс мектеп жашындагы балдарда да көздешет. Чындыгында, балдардын салмактарынын эки эселениши 6 айда эмес, 4 айында байкалат. Тиши бир топ эрте чыгат. Жыныстык жетилүү 16—17 жашта эмес, 11 —12 жашта байкалат. Эркек жигиттердин бойлорунун туруктуулугу 25—26 жаштарда эмес, 18—19 жаштарда, ал эми кыздарда 16—17 жаштарда эле туруктуу абалга өтөт. 13—15 жаштагы баланын бою 20-жылдарда жашаган балдардын боюна караганда, 12—14 смге узун. Ал эми салмагы 10—12 кг га оор. Азыркы 16—17 жаштагы баланын жыныстык жетилүүсү 1960-жылдагы 19—20 жаштагы баланын жыныстык жетилүүсүнө дал келет .

Демек, балдар биринчи класска социалдык жактан бир топ жеткиликтүү өнүккөнакыл мененкелишет.Балдардынайрым топтору өз классташтарына караганда чоң социалдык мүмкүнчүлүктөр менен келишип, мугалимдерден өзгөчө окутуунуденгээлдерин талап кылышат. Мындай балдарды өз учурунда аныктап, анын деңгээлине туура келе турган окуу информацияларын берүү психикалыкжактан туура калыптануусуна шарт түзөт. Окуу процессинде акселерациянын төмөндөгүдөй түрлөрү дешет:Класстанкласска аттап өтүү, тездетилген программаменен окутула турган класстарды түзүү, айрым сабак же сабактардын топторун тездетип окутуу, жогорку окуу жайында окулуучу айрым илимдин тармагын мектеп шартында окутуу. Мындай туу акселерациялары чет мамлекеттерде (А.К.Ш.) кеңири таралган Советтик мектептерде окуу акселерациясы көз жаздымда калган эмес, бирок жеткиликтүү колго алынбаган .

Социалдык акселерация – балдардын коом, жаратылыш закондору боюнча информативдүүлүгүн, кругозорлорунун) кенендигин белгилейт. Мындай абалдын болушу ата-энелердин жалпы билимдеринин жогорулашына радио, телевидение, театр жана баш массалык информациялардын көбөйүшү менен түшүндүрүлөт. Чынында да, 40-50 жыл мурун төрөлгөн балдарга салыштырганда, азыркы балдардын кругозору кең, жаратылыштын, коомдук закондоруна өз деңгээлдерине жараша -эркин ой жүгүртө алышат. Ошентип, адам жашаган региондун потенциалдык деңгээли жаратылыштын кен байлыктары, цивилизация, миграциялануу мүмкүнчүлүгү адамдардын организмине католизатордук таасирди тийгизет. Акселерация кубулушунун пайда болуусуна шарт түзөт.