Элди рухий кулга айландырууну көздөгөн арабдар өтө жөнөкөй жолду тандап алышкан

Чыңгыз АЙТМАТОВ: Бир эле кыргыз жана казак элдеринин маданиятына каршы акыркы 12-13-кылым бою төрт жолу чабуул жасалган. Аларды санап көрөлүк: биздин замандын 634-жылынан 710-жылга чейин араб халифатынын аскерлеринин Сирия менен Иранды, Иерусалим жана Афганстан, Орто Азия жана Византия, Армения жана Египетти жана Батыш Европанын бир бөлүгүн басып алышкан да ошол ээлеп алган жерлерине ислам динин, араб жазуусун жайылта баштаган. 715-жылы Түркестан аймагы да арабдарга баш ийип калат. Өзүнүн "Бухара тарыхы" деген китебинде тарыхчы Нархаши арабдардын аскер башысы Кутайбанын катаал мүнөзү жөнүндө мындай деп жазат: "Ал аскер кызматына жарай тургандардын баарын өлтүрүп, тирүү калгандарын туткунга алды. Кутайба мечиттерди куруп, отко сыйынышкан бу капырлардын китептерин өрттөдү". Тарыхчы бул жерде кайра эч табылгыс, орду толгус маданий, адабий мурастар жок кылынганын жазып жатпайбы. Улуу Бируни арабдар жер бетинен үч жүздөн ашуун шаарларды жана эл жашаган аймактарды тыптыйпыл талкалаганын, Амударыяны бойлоп кеткен бул аймакта шаарлар менен кошо эсепсиз байлыктар, адамдар жок кылынганын, алар менен кошо тил, дин, жазуу, каада-салттар да жок болгонун өкүнүч, кыжырлануу, өтө кайгыруу менен жазат.