Dünýäde Ýer şarynyň günini bellenişi

Dünýäde Ýer şarynyň günini bellenişi

Baýram, 1971-nji ýylyň mart aýynda BMG-nyň Baş sekretary tarapyndan yglan edildi, BMG-a agza ähli döwletleri, halkara we hökümete degişli bolmadyk guramalary "Halkara Ene Ýer günini" bellemäge çagyrdy.

Däp bolşy ýaly, baýramçylyk wagtynda Parahatçylyk jaňy ýaňlanýar.

Ondan öň köp ýurt 22-nji aprelde Ýer gününi bellediler. Käbir ýurtlarda, mysal üçin ABŞ-da aprel aýynda bellemegi dowam etdirýärler we agaç ekmek däbi bilen baglanyşykly.

Russiýada Ýer baýramçylygy resmi taýdan 1988-nji ýyldan bäri bellenilip geçilýär.

Bütindünýä Ýer Gününiň maksady, dünýäniň ähli hökümdarlarynyň, hökümetleriniň we ýönekeý halkynyň ünsüni, ägirt uly göwrümli we tükeniksiz görünýän ýaly görünse-de, aslynda Werselemiň ülňüleri boýunça kiçijik we näzik jandardygyna ünsi çekmek. Ýeriň ekosistemalary gaty gowşak. Diňe adamlar, agzybir adamlar planetany daşky gurşaw betbagtçylygyndan we ölümden halas edip bilerler.

Kosmosda bolan adamlar, ýeriň görnüşiniň ajaýyp we özüne çekiji bolandygyny, bulutlaryň arasyndaky boşluklardan materikleriň görünýändigini aýdýarlar. Landeriň köp bölegi esasan okeanlar, deňizler bilen suwuň üstünde ýerleşýär. Süýji suw üpjünçiligi gaty çäklidir.

Ýer Gün sistemasynyň üçünji planetasydyr we diametri, massasy, toprak toparlarynyň planetalaryndan, ýagny gaty ýerüsti bolan iň uly hasaplanýar. Ýeriň iň uly agyrlyk güýji we iň güýçli magnit meýdany bar. Planetamyz 4,54 milliard ýyl ozal tozan, gaz we meteoritleriň böleklerinden emele gelipdir.

Ilki bilen, häzirki zaman alymlarynyň pikiriçe, üznüksiz eredilen massa bolan daşky gatlak bardy. Graduallyöne ýuwaş-ýuwaşdan atmosferada suw ýygnanyp başlady, Ýeriň üstü ýuwaş-ýuwaşdan sowap başlady we ahyrsoňy gaty boldy.

Ýeriň eýýäm gaty gatlagy milliardlarça ýyllap üýtgemegini dowam etdirdi - materikler gömüldi, ýykyldy, gaýtadan ýüze çykdy we superkontinental emele geldi.

Takmynan 700 million ýyl ozal Ýer ýüzünde buz eýýamynyň bardygy we buz bilen doly örtülendigi barada çaklama bar.

Ýeriň atmosferasy we biosferasy, ozon gatlagy emele gelýänçä, ýüzlerçe we müňlerçe ýyl bäri üýtgeýär, Ýeriň magnit meýdany bilen bilelikde gün radiasiýasyny gowşadyp, ýaşaýyş planetasynda görünmäge mümkinçilik berdi.

Ýer, Gün ulgamynda ýaşaýşyň bar bolan ýeke-täk planetasydyr. Alymlar planetamyzdaky ýaşaýşyň takmynan 3,5 milliard ýyl ozal ýüze çykandygyny çaklaýarlar. Kimdir biri munuň has ýokary güýçleriň islegi bilen bolup geçendigine ynanýar, kimdir biri kosmosdan ýaşaýşyň Ýere getirilendigini çaklaýar, ýöne häzirki zaman alymlarynyň köpüsi ilkinji adamlar peýda bolan ewolýusiýa teoriýasyna eýerýärler. Ösüşiň belli bir tapgyryndan geçensoň, adamlar gadymy siwilizasiýalary döretdiler.

Adamlaryň Ýer baradaky pikirleri köpden bäri üýtgäp gelýär. Diňe düýşünde görmedik zatlary. Günorta Amerikanyň ýerli ilaty ýeriň tekiz we pilleriň arkasynda, pilleriň bolsa pyşbaganyň üstünde durandygyna ynanýardylar. Orta asyr Ýewropada-da edil şonuň ýaly zat aýdylýar. Grek alymy we akyldary Pifagor eýýäm Ýeriň top görnüşine eýe bolandygyny öňe sürdi. Biziň eramyzdan öň 4-nji asyrda ýaşap geçen gadymy grek alymy Aristotel hem şeýle edipdir. Aristotel teoriýasynyň subutnamasy hökmünde Ýer tegelek bolmasa, Gün tutulanda Ýeriň Aýyň üstüne düşýän kölegesi tegelegiň arkasy bilen çäklenmejekdigini aýdypdyr.. Gadymy halklaryň köpüsi, Ýeri Günüň we planetalaryň daşyndan aýlanýandygyna ynanýardylar. IV asyryň ahyrynda - III asyryň birinji ýarymynda ýaşap geçe,. Samosyň gadymy grek astronomy Aristarh Gün, planetalar bilen bilelikde Ýeriň däl-de, Ýeriň beýleki planetalar bilen bilelikde Günüň daşyndan aýlanýandygy baradaky çaklamany öňe sürdi.

Ýer togalagynyň ululygynyň ilkinji takyk ölçegi gadymy döwürlerde hem edilipdi. Miladydan öňki II asyrda ýaşap geçen Kireniň gadymy grek matematigi, astronom we geograf Eratostenes tarapyndan ýasalypdyr.

Eratostenes soňra gadymy dünýä ýykyldy we ähli ýurtlar diýen ýaly düşnüksizlige düşdi. Orta asyrlarda islendik aç-açan pikir üçin inkwizisiýanyň oduna ýakdylar. 1600-nji ýylda Ýeriň Günüň daşyndan aýlanýandygyny öňe sürmek üçin Giordano Bruno papalyk derňewiniň aşagynda ýakyldy. XVII asyrda Galileo Galileý Ýeriň Günüň daşyndan aýlanmagyny goramak üçin synanyşyk etdi. Soňra oda gitmek howpuna çydap bilmedik alym, Ýeriň aýlanmagy baradaky sözleri ret etdi.

Ýeriň “henizem aýlanýandygyny” beýik polýak alymy Kopernik subut etdi.

Arheologiki gazuw-agtaryş işlerine seretseň, ilki adamlar diňe planetanyň ýumşak, yssy howasynyň ýaşamagyna kömek eden böleginde ýaşaýardylar. Soňra azyk gözlemek üçin adamlar has az ýaşaýyş ýerlerini ösdürmeli boldular. Häzirki wagtda adamlar hemme ýerde - daglarda, çöllerde, ummanlardaky kiçijik sadalarda, tropiki tokaýlarda ýaşaýarlar we, ähtimal, ýakyn wagtda Demirgazyk polýusda we Antarktidada ýaşarlar.

Alymlar başda ýer ýüzünde gaty az adamyň bardygyny çaklaýarlar. Paleolit ​​döwründe, mysal üçin, 2-3 million adamdan köp däl, eýsem miladydan öňki 2 müň ýyldan gowrak adam. azyndan 50 million bardy. Döwrümiziň başynda Ýer ýüzünde 200 milliondan gowrak adam bardy we XIX asyra çenli dünýä ilaty 1,5 milliarddan geçdi. 21-nji asyrda Ýer ýüzünde takmynan 7 milliard adam ýaşaýar.

Bu döwürde adamlar azyk, territoriýa, baýlyk we güýç ugrunda göreşdiler. Diňe biri-birini ýok etmän, Ýeriň özüni hem ýok edip, şu güne çenli edýän zatlaryny dowam etdirýärler. Elbetde, köpler adamyň esassyz işjeňliginiň, ýadawsyz açgözlüginiň planetanyň baýlyklaryny tükenendigini, ekologiýasyny zaýalandygyna düşündiler. Mundan başga-da, tebigy betbagtçylyklar her ýyl ýüze çykýar we olaryň sany yzygiderli artýar. Bular tupan, sunami, siklon, ýer titremesi. Kim bilýär, olar Ýeriň adam işjeňligine, töweregindäki dünýä biperwaý garaýşyna dälmi?

BMG-nyň ilkinji daşky gurşaw konferensiýasy 1972-nji ýylda Stokgolmda geçirildi. Syýasatçylar we alymlar jedellerini dowam etdirýärler. Şeýle-de bolsa, dünýäde atmosferanyň we gidrosferanyň hapalanmagy, tokaýlaryň weýran bolmagy, Ýeri çöle öwürmek adamzadyň geljeginden mahrum ediljekdigine düşünýär.

Bütindünýä yer Gününiň maksady, ilkinji nobatda kiçi diýilýän adamlary umumy öýümiziň - Ýeriň meselelerine çekmek. Hiç kim bizden üstünlikleri, pida etmegi we beýleki global üstünlikleri talap etmeýär. Ýene her birimiz planetanyň we öz şäherimiziň howasyny gowulaşdyryp, has amatly, has owadan edip bileris, iň bolmanda bir agaç, gyrymsy agaç ekseňiz, balkonyňyza iň bolmanda kiçijik guty goýsaňyz we tomus agaçlaryny ekseňiz. Kän wagt talap etmeýär, nagt çykdajylary talap etmeýär, ýöne uly peýdalar getirer. Şonuň üçin Ýerimizi tygşytlaň we bezäň, sebäbi ene ýaly ýekeje we ýekeje Ýerimiz bar.