Тоолор, түздүктөр жана океандар

Талас областы Талас району

Р. Айдаралиев орто мектеби

Табият таануу 5-класс

Мугалим: Солдатбек кызы Махабат

Сабактын темасы: Тоолор, түздүктөр жана океандар.

Жердин бети идеалдуу формаларга ээ эмес. Адырлар менен ойдуңдар, тоолор менен түздүктөр бар...

Дептерибизге жазабыз:

Жер бетинин бардык туура эместиктеринин жыйындысы рельеф деп аталат

• Биздин планетанын рельефинин пайда болушуна Жердин кандай күчтөрү таасир этет?

• Эмне үчүн тоолор түздүктөргө айланат?

Рельефге жердин таасир

этүүчү күчтөрү

Ички

Сырткы

Дептерибизге жазабыз:

Рельеф түзүү процесстери

Ички күчтөр

Сырткы күчтөр

• Литосфералык плиталардын кыймылдары
• Жер титирөөлөр
• Вулкан

• Аба ырайы
• Аккан суулардын агышы
• Шамалдын болушу
• Жер астындагы суунун агышы
• Мөңгүлөрдүн эриши
• Тирүү организмдердин активдүүлүгү
• Адамдын ишмердүүлүгү

Дептерибизге жазабыз:

Түздүктөр Жердин тышкы күчтөрүнүн ишинин натыйжасында пайда болот.

Дептерибизге жазабыз:

Түздүктөр – салыштырмалуу бийиктиктери болжол менен 200 мге чейин өзгөрүп турган жер бетинин кеңири тегиз аймактары.

Түздүктөрдүн бийиктиги боюнча классификациясы

Түздүктөр

Адырлар

(200 ден 500м чейин )

Түшүүлөр

(0 м төмөн)

Жалпак тоолор

(500мден 800 м чейин)

Ойдуң жерлер

(0 дон 200 м чейин)

Дептерибизге жазабыз:

Тоолор Жердин ички күчтөрүнүн ишинин натыйжасында пайда болот

Тоо тизмеги – биринин артынан бири катар жайгашкан тоолор

Тоо кыркаларынын чоң тобу дайыма өзүнүн аталышына ээ болгон тоо системасын (өлкөсүн) түзөт (мисалы, Теңир-Тоо)

Дептерибизге жазабыз:

Тоолор – түздүктөрдөн бийик көтөрүлгөн, бийиктиги боюнча чоң айырмачылыктарга ээ болгон кенен, узун кургак жерлер же дүйнөлүк океандын түбү.

Бийиктиги боюнча тоолордун классификациясы

Тоолор

Бийик

Орто

Төмөн

2000мден жогору

1000-2000м

1000м чейин

Географиялык карталарда рельеф ар кандай түстө көрсөтүлгөн. Бул үчүн картанын легендасына бийиктиктердин жана тереңдиктердин масштабы жайгаштырылат.

Географиялык карталарда тоолор агыш жана күрөң түстө тартылган. Канчалык караңгыраак түстө болсо, тоолор ошончолук бийик.

Географиялык карталарда түздүктөр жашыл түстө чагылдырылган . Түсү канчалык караңгыраак болсо, түздүктүн абсолюттук бийиктиги ошончолук төмөн болот

Дүйнөлүк океан - планетанын бардык деңиздери жана океандары.

Жер бетинин 2/3 бөлүгүн океандар, 1/3 гана кургактыктар ээлейт. Материктер Дүйнөлүк океанды 4 океанга бөлөт.

Атлантика океаны

Дүйнөлүк океан

Түндүк муз океаны

Тынч океан

Инди

океаны

01/19/2024

5

http://aida.ucoz.ru

Тынч океан

Аянты эң чоң. Ал Дүйнөлүк океандын жарымын жана жер шарынын үчтөн бир бөлүгүн ээлейт. Ошондуктан аны Улуу деп аташат. Ал 20 деңизге жана

10 000ден ашык аралдарга ээ. Магеллан муну тынч деп атаган, анткени анын океандын аркы өйүзүндөгү узак сапарында бир да бороон болгон эмес.

Тынч океандын органикалык дүйнөсү башка океандарга салыштырмалуу бир топ ар түрдүү. Бул жерде түрдүү балыктар, моллюскалар, бадырлар кездешет, жылуу сууларда маржандар көп. Тынч океан дүйнөдөгү балык өндүрүшүнүн жарымын түзөт.

Атлантика океаны

Өлчөмү боюнча экинчи. Түндүктөн түштүккө карай океандын түбүн орто океан кыркалары кесип өтөт.

Атлантика океанынын органикалык дүйнөсү жашыл өсүмдүктөрдүн жана планктондордун байлыгы менен айырмаланат.

Инди океаны

Чоңдугу боюнча үчүнчү. Ал негизинен түштүк жарым шарда жайгашкан. Инди океанындагы суунун температурасы Антарктиданын жээгинен -1°Сден экваторго жакын жерде +30°Сге чейин, суунун орточо температурасы +18°С.

Түндүк муз океаны

• Өлчөмү боюнча төрт океандын эң кичинеси. Ал жер шарынын түндүк бөлүгүндө жайгашкан. Түндүк Муз океанынын көпчүлүк бөлүгүн калың муз каптап турат — кышында океандын бетинин дээрлик 90%.
• Жээкке жакын жерде гана муз кургактыкка тоңот, ал эми муздун көбү жылып кетет. Океан толугу менен түндүк кеңдиктерде жайгашкан жана муздак климатка ээ.

5

Суунун температурасы төмөн болгондуктан Түндүк Муз океанынын флорасы жана фаунасы салыштырмалуу начар. Башка океандарга салыштырмалуу бул жерде тюлендер, морждар, итбалыктар, киттер кеңири таралган. Бул жерде дагы көптөгөн канаттуулар бар, алардын негизги тамагы майда балыктар.

Океандар Жердин жашоосунда зор роль ойнойт. Деңиздер жана океандар жашоого толгон. Океандар менен кургактыктын ортосунда үзгүлтүксүз өз ара байланыш бар. Алар жылуулук, аба, суу алмашышат.

Көңүл бурганыңыздарга рахмат!!!!