Тарых ачык сабак Исхак

Агартуучулук доору 18 к.

Англиядагы агартуучулук.

1)Иммануил Кант 2)Джон Локк

Немец философу Иммануил Кант (1724-1804)

Иммануил Кант (1724—1804) — бардык мезгилдердеги философиялык ойдун титаны. Ал көп учурда Платон менен Аристотелден кийинки эң ири философ катарында эсептелет.

Ал Пруссияда Кенигсбергде туулган. Анын атасы кол өнөрчү (кайыш шаймандарын жасоочу уста) болгон жана уулуна билим берүү жөнүндө камкордук көрүп, ал келечекте дин кызматкери болсо деп эңсеген. Мектепти бүткөндөн кийин, Кант Кенигсберг университетине кирет. Аны бүткөндөн кийин пруссиялык үй-бүлөлөрдө

жекече сабак берип, эмгек акы таап, бирок өз алдынча билим алуусун уланта берет. Диссертацияны ийгиликтүү коргоп, приват-доцент болот да, Кенигсберг университетинде ар түрдүү курстардан дарс окуйт. 1770-жылы ушул университеттин логика жана метафизика боюнча профессору болот,

Канттын эмгектери

«Таза акыл эсти сынга алуу»

«Ой жугуртуу жондомдуу

Лугун сынга алуу»

« Практикалык акыл

Эсти сынга алуу»

« Адам жаратылышындагы

Тубаса жамандыктар»

4

Канттын чыгармачылыгында этика проблемасын иштеп чыгуу өзгөчө орунду ээлейт. Буга бир нече эмгек арналган, алар төмөнкүлөр: «Адеп-ахлак метафизикасынын негиздери» (1785), «Практикалык акыл-эсти сынга алуу» (1788), «Нравалардын метафизикасы» (1797), «Адам жаратылышындагы тубаса жамандыктар» (1792), «Бул теорияда гана туура болушу мүмкүн, бирок практика үчүн жараксыз» деген лакап кеп жөнүндө» (1793), «Акыл-эстин гана чектеринде турган дин» (1793 ).

Кант Агартуучулуктун идеологдору тарабынан көтөрүлгөн адамзаттын тарыхый өнүгүшүндөгү прогресс идеясына таянат. Ал тарых белгилүү бир план боюнча өнүгөт деп эсептеп, бул профессти багыттап тура турган мыйзамченемдүүлүктүн маңызын ачып берүүгө аракеттенген. Ушуну менен бирге Кант бул профессти жаратууда адамдардын өз ишмердигине чечүүчү маани берген.

Канттын сиңирген эмгеги анын коомдук прогресстеги карама-каршылыктар проблемасын койгондугунда, бул карама-каршылыктардын булагы өзүмчүлдүк, мансапкорлук, дүйнөкорлук, атак-даңкты жакшы көрүүчүлүктөн улам адамдардын ортосунда пайда болуучу чыр-чатактар болуп саналат, бирок Кант бул кумар-ышкылыктарды нукура натуралисттик тургудан түшүндүргөн

Канттын мамлекетти башкаруудагы идеясы

• Ал адамзаттын башкы проблемасы укуктук граждандык коомду куруу деп эсептеген. Республикалык түзүлүштү болсо мамлекеттик түзүлүштүн идеалы дейт, бирок, бул республикалык түзүлүштү философтор иштеп чыккан граждандардын жалпы эркин жетекчиликке алган монарх башкарса баарынан жакшы болот деп ойлойт. Республикалык түзүлүш «аткаруучу бийликти (өкмөттү) мыйзам чыгаруучу бийликтен бөлүүнүн мамлекеттик принциби болуп саналат» [Чыгарм. 6-т. 269-6.]. Философтор, Кант үчүн, мамлекеттик бийликтин алдындагы элдин чыныгы өкүлдөрү болгон. Канттын тарых философиясынын концепциясы феодализмге жана абсолютизмге каршы багытталган.

Акыл эсти сынга алуудагы коз карашы

Биздин жан дүйнөбүздү дайыма эки

нерсе толуктап турат,

биз алар жөнүндө канчалык узак жана

улам-улам ой жүгүртсөк биздин

жан дүйнөбүз дайыма ошончолук

жаңы жана күчтүү таң калуу жана

кастарлоо сезимине толо берет,

Ал дайыма эки нерседен турат деген

«Бүткүл жалпы тарых идеясы...»

Мамлекеттер арасында тынчтык

Тузулушу керек деген.

,

Тынчтык болбосо цивлизациянын

Жетишкендиктерин согуш жок кылып

Салышы мункун деген ойду айткан

Бул идеянын негизинде мамлекетке

Керектуу ишти оййлоп чыккан

Тынчтык доолборуу

Доказательство антитезиса первой антиномии

Тынчтык долбоору

Бир да малекет башка малек

Еттин саясий тузулушуно

Куч менен кийлигишпосу керек

Бир да мамлекет башка мамл

Екеттин муроскоорлоруна

Кол салбаш керек

Бир да мамлекет оз ара

Ишенимге зыян келтируу

Чу душмандык иш аракетке

Барбоо керек.

Белгилуу бир убакта

Туруктуу армия жок

Болушу керек.

… .. Ал «бир адамдын башка адамдардын

укугуна тийиштүү болгон жорук-жосуну эгерде

Алардын максималары ачыктык менен

Сыйлашпай турган болсо ал адилет

Сиздик,ошону менен бирге «ачыктыка

Муктаж болгон баардык максималар

Менен мыйзамга да ,законго да

Ылайык келет деген. ………………

Адепсиз саясаттын негизки жоболору

И. Кант. «Критика практического разума».

Постулаты практического разума

Саясаттын негизки 3-жообосу

Кылмышка тиешеси

Бар экенин таануу

Болуп ал да,

Бийлей бер

Башка элдин жер

Лерин басып

алуу

Две вещи наполняют душу всегда новым и всё более сильным удивлением и благоговением, чем чаще и продолжительнее мы размышляем о них, – это звёздное небо надо мной и моральный закон во мне.

Джон Локк

Жон Локк (1632—1704) — англиялык философ, адвокаттын үй-бүлөсүндө туулган. Медицинаны окуган, Реставрация мезгилинин көрүнүктүү коомдук ишмери — граф Шефтсбергдин үй врачы болгон. Граф менен чет өлкөдө эмиграцияга (1683-ж) кетет, 1688—89-жылдардагы революциядан кийин гана Англияга кайтып келет. Ал өмүрүн негизинен экинчи, даңктуу Англиялык революциянын доорунда жана андан кийинки мезгилде жашап өтөт. Локк философ, экономист, коомдук ишмер катарында жүрүп жаткан саясый жана идеологиялык күрөшкө активдүү катышат, өзүнүн чыгармаларында англиялык коомдун үстөмдүк кылып турган эки табынын ортосундагы компромисстин мыйзамдуулугун негиздөөгө умтулган.

Хронология жизни Локка

• «Мамлекеттик башкаруу жөнүндө эки трактат» (1690) деген эмгегинде Локк өзүнүн мамлекет жөнүндөгү окуусун баяндайт. Гоббс сыяктуу эле Локк адамдарды табийгый абалында «эркин, тең укуктуу жана көз каранды эмес» [Танд. чыгарм. II т. 56-6.] адам катарында карайт. Ал индивиддин өзүн өзү сактоо үчүн күрөшүү идеясынан келип чыгат. Бирок Гоббстан айырмаланып, Локк жеке менчик жана эмгек темасын иштеп чыккан, буларды ал табийгый адамдын ажырагыс атрибуттары катарында карайт. Табийгый адам үчүн жеке менчикке ээ болуу ар качан мүнөздүү болуп келген, бул болсо ага жаратылыш берген анын эгоисттик кызыкчылыгы менен аныкталган деп эсептейт Локк. Жеке менчик болбосо, Локктун пикири боюнча, адамдын башкы керектөөлөрүн канаттандыруу мүмкүн эмес. Жаратылыш жеке бирөөнүн энчиси болгондо гана көбүрөөк пайда алып келет. Өз кезегинде жеке менчик эмгек менен тыкыс байланышкан. Эмгек жана эмгекти сүйүү — бааны түзүүнүн башкы булактары.

• .

Жон Локктун идеясы

• Адамдарды табийгый абалдан мамлекетке өтүүгө, Локктун пикирине ылайык, табийгый абалдагы укуктун ишенимсиз болгондугу мажбурлайт. Бирок, эркиндик жана менчик мамлекеттин шартында да сакталууга тийиш, анткени мамлекет дал ушул үчүн пайда болот. Ошону менен бирге жогорку мамлекеттик бийлик чексиз жана зордукчул болууга тийиш эмес

Локк — чиркөөнү мамлекеттен бөлүүнүн тарапкери болгон, ошондой эле билимдин теңирлик аянга баш ийүүсүнө да каршы, ал «табийгый динди» жактаган. Локк башынан өткөргөн саясый дүрбөлөңдөр аны ошол учурда жаңы идеяны — башка диндерге жол коюу идеясын көтөрүп чыгууга түрткөн. Бул идея граждандык жана диний чөйрөлөрдү бөлүүнүн зарылдыгын талап кылат: граждандык бийлик диний чөйрөдө өз мыйзамдарын орнотууга тийиш эмес. Ал эми дин жөнүндө келсек, дин граждандык мамлекет менен элдин ортосундагы коомдук келишимдин негизинде ишке ашырылып жаткан граждандык бийликтин иш-аракеттерине кийлигишпөөгө тийиш.

Труды Джона Локка :

• «Натуралдык философиянын элементтери»,
• «Мамлекетти башкаруунун эки трактаты»,
• «Адамзат акыл-эси жөнүндө тажрыйба» ,
• «Тарбия жөнүндө кээ бир ойлор» (1693).
• «Ар кандай динге жол коюу»

Жогорку бийликти бөлүүнү биринчи жолу Локк негиздеген

Аткаруу

Мыйзам чыгаруу

федеративдик бийлик

Конул бурганынарга чон рахмат.