Презентация тема урока "Абылай хан"

§14. Қазақ-жоңғар соғысы.

Қазақстанның Ресейге бодан болуы.

Қазақстанның Ресейге қосылу себептері

сыртқы және ішкі жағдайдағы шиеленіс

жоңғар шапқыншылығының зардабы

қалмақтар мен башқұрттардың зор қаупі

өз ішінде ауызбіршіліктің болмауы

Әбілқайыр

(1693-1748 ж.ж.)

Кесте толтыру.

Қазақ батырлары

Батырлар

Туған жылы, туған жері.

Бөгенбай батыр

Қабанбай батыр

Наурызбай батыр

Баян батыр

Шын есімі немесе берілген аты.

Көрсеткен ерлігі.

Қайтыс болған жылы.

Сәйкестендіру:

• Тәуке ханның тақ мұрагері - Әбілқайыр
• Кіші жүзге Ресей үкіметі атынан келген елші - Ордабасы
• Қазақтың игі жақсылары мен жайсаңдары жиналған жер - Қайып
• Ресей бодандығын бірінші қабылдаған хан - Тевкелев

Сабақты бекіту:

1. Қазақ елінің ауыр сыртқы жағдайын Ресей империясының қолдауы арқылы шешепекші болған хан?

2. «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама ақ мешін» қайғылы оқиғасының жылдары?

3. Қасіретті осы оқиғаға байланысты қандай зарлы ән дүниеге келді?

4. Қазақ жасақтары қай жылы Ұлытаудағы Бұланты өзенінің бойында ірі жеңіске жетті?

5. Шайқас өткен жер тарихта қандай атпен қалды ?

6. Орыс патшайымы Анна Иоаннова Кіші жүзді Ресей бодандығына қабылдау туралы грамотаға қай жылы қол қойды?

Жаңа сабаққа көшу

Қазақ хандығының бұрынғы шекарасын қалпына келтіріп, елдің саяси – экономикалық дамуына өзгерістер енгізген мемлекеттік қайраткер.

Әкесі – Орта жүздің сұлтаны көркем Уәли, атасы – Түркістан қаласының билеушісі, «қанішер» Абылай.

Абылай 1711 жылы Түркістан қаласында дүниеге келген. Абылай ханның шын есімі – Әбілмансұр. Абылай ханның ата бабалары Шыңғыс ханның ұлы Жошы ханның бесінші ұрпағы әз-Жәнібек ханнан тараған.

Абылай мұсылманша жақсы білім алады. Ол шығыстың жеті тілін меңгерген.

Аңырақай шайқасы 1730-1733 жылдары Балқаш көлінің солтүстік-батыс жағындағы Итішпес Алакөл деген жерде болады. Аңырақай шайқасы дәстүрлі жекпе-жек ұрысқа шығудан басталады. Бұл ұрыста 20 жасар Сабалақ жоңғар батыры Шарышты жекпе-жекте жеңіп шығады.

Абылай 1771 жылы Түркістан қаласында қазақтың бүкіл үш жүзінің ханы болып жарияланады.

Қазақтың хандары, үш жүздің сұтландары, билері, батырлары бас қосқан жиынның мақсаты – жоңғарларға қарсы күйрете соққы беру болды. Жасақ бас қолбасшысы - Әбілқайыр хан, бас сардарбек – Қанжығалы Бөгенбай сайланды. Қазақтар бір-біріне адал болуға ант берісті.

Абылайдың ішкі саясаты.

• Абылайдың бүкіл ішкі саяси қызметі бір орталықтан басқарылатын әрі ешкімге тәуелсіз мемлекет құруға бағытталды.
• Абылай үш жүздің әрқайсысына өзінің ұлдары мен жақын туыстарын билеуші етіп тағайындады.
• Жетісуда - Әділ және Сүйік сұлтандар. Орталық Қазақстанда –Қасым сұлтан. Ертіс бойы өңірінде –немере туысы Сұлтанбет сұлтан. Шығыс Қазақстанды Әбілмәмбеттің ұлы Әбілпайыз басқарды.

Абылай өзінің күш –жігерін мына бағыттарға жұмсады.

Бір орталықтан басқарылатын

мемлекет құру.

Сот билігін күшейте түсті

Абылай қазақ рулары мен тайпаларының арасындағы өзара қырқыс, алаусыздықтан туындайтын қақтығыстар мен барымта алуды тоқтатты.

Қазақтардың егіншілікпен, шөп шабумен және балық аулаумен айналысуына қолдау көрсетті.

Хан қазақ даласындағы керуен саудасын күшейтуге барынша көп көңіл бөлді.

Қазақ даласында темір ұстаханаларын салудың бастамашысы болды.

Абылай хан ақын-жырау, әнші-күйшілер мен діни қайраткерлерге қамқорлық жасап отырды.

- Қазақ қоғамын біріктіру - Шапқыншылықпен күрес - Біріккен өкімет құру.

XVIII ғасырдың 50-жылдарындағы үш мемлекетпен сыртқы саясаты 1.Ресеймен қарым - қатынасы 2.Жоңғар-қазақ қатынасы 3.Қытай-қазақ қатынасы

АА

• Абылайдың кеңесшісі Бұқар жырау болды.

Әй, Абылай, Абылай! Сені мен алғаш көргенде, Тұрымтайдай ұл едің. Үйсін Төле бидің, Түйесін баққан құл едің. Абылай атың жоқ еді, "Сабалақ" атпен жүр едің.-

Бұхар жырау

Абылай каһарлы хан болуымен қатар, қазақ халқының рухани касиетінен еркін сусындаған дарынды күйші ретінде де белгілі. Абылай хан 20-дан астам күйлер шығарған. Ол — "Ақтолқын", "Алабайрақ", "Бүланжігіт", "Дүние қалды", "Жетімторы", "Қайран елім", "Қара жорға", "Қоржынқақпай", "Майда жел", "Садаққаққан", "Сары бура", "Шаңдыжорық", т.б. күйлердің авторы.

Абылайды Мағжан «Алаштың арыстаны ер Абылай» десе,

Бұқар жырау «Алтын тақтың үстінде, Үш жүздің басын құрадың» деп жырлаған екен.

«Абылайдың ғасыры қазақтың ерлік ғасыры болып табылады» Ш.Уалиханов.

Ілияс Есенберлиннің, Әбіш Кекілбаевтың, Жұмаділовтың туындыларында сомдалды. С. Сейфуллин «Көкшетау» поэмасы Мағжан Жұмабаев «Батыр Баян» поэмасында аса реалистікпен бейнеленді.

Абылай өмір жолын ат үстінде, жорықтарда өткізіп, Арыс өзені жағасында қайтыс болды.

Сүйегі Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Иасауи кесенесінің ішінде Қабырхана мен Ақсарай арасындағы дәлізде жерленген.

Қазақ халқының жадына Абылай қажырлы мемлекет қайраткері, батыл қолбасшы, дарынды дипломат ретінде сақталып келді. Оның есімі тәуелсіздік символында жауынгерлік ұранға айналды.

«Абылай – ұ лы тарихи тұлға» . Сонымен қатар, Абылайдың жүргізген саясаты , елімізде бүгін жүргізіліп отырған саясатпен үндес еді .

Алматыда Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынастар және дүние жүзі тілдері университетіне Абылай ханның есімі берілген. Көкшетаудың етегінде Абылай ханның құрметіне алып ескерткіш орнатылған.

Бүгінгі тақырып бойынша тапсырмалар орындау.

,,,

,,,

,,,,

,,,

,

,,,,,

,

,

,

,

,,

  Көп нүктенің орынын толтыру:

Абылай хан... жылы ... қаласында дүниеге келді. Абылайдың шын аты... Әкесі...жүздің сұлтаны .... Ол ... білім алған және шығыстың ... тілін білген. Әйгілі күйші ... – дан астам күй шығарған. ... жылы Абылай бүкіл ... жүздің ханы. Ол ... орталықтан басқарылатын ... құрды. Абылай ... жылы дүние салды.

• Тест тапсырмасы :
• 1. Абылайдың азан шақырып қойған аты?
• А) Әбілқайыр
• В) Әбілмансұр

С) Әбілпейіз

• 2.Абылай хан қай жылдары хандық құрды? А.1734-1771 ж.ж.
• В.1770-1780 ж.ж. С.1771-1781 ж.ж.
• 3.Абылайдың атасы қай қаланың билеушісі болған? А.Түркістан
• В.Ташкент С.Сайрам
• 4. Аңырақай шайқасы қай жылдары болды?
• А) 1728-1730 ж.ж.
• В) 1730-1733 ж.ж.
• С) 1733-1735 ж.ж.
• 5.Абылай хан қайда жерленген? А.Сығанақта В.Таразда С.Түркістанда

Дискуссиялық өрнек.

Келісемін Келіспеймін

1. Абылай хан төре тұқымынан.

2. Абылай хан 1717 жылы дүниге келді.

3. Абылайдың кеңесшісі Бұқар жырау болды.

4. Абылай хан жекпе-жекте Шарышты жеңді.

5. Адылай хан Бөгенбайды Дарабозым, яғни “білегін Айға білеген батырым ” деп атаған.

6.Абылайға Төле бидің қойған аты Сабалақ.

Абылай хан қайтыс болғаннан кейін хан тағына кім отырды?

Абылай хан қай жылы дүниеге келді?

Абылай хан тұсында хан билігіне енгізілген өзгеріс?

Абылай қандай елдермен саяси байланыс орнатты?

Аңырақай шайқасы қай жерде қай жылы болды?

Абылай хан қандай шаруашылық саласын дамытты?

Абылай хан қай жылы қайтыс болды?

Ескерту: Слайдтың көрсетілуі барысында әрбір доп үш реттен тышқан көмегімен шертіледі. 1-ші сұрақ пайда болады, 2-ші сұрақ жойылады, 3-ші доп қақпаға енеді.

Үйге тапсырма:

§15 . Абылай хан .

1. «Абылай хан» тақырыбына сөзжұмбақ құрастырур.

2. «Абылай – ұ лы тарихи тұлға» атты шығарма жазу.

Назарларыңызға рахмет!

• 1778 жыл 24 мамыр – ІІ Екатерина Абылайды тек Орта жүздің ханы етіп бекітті.
• Абылай хан Ресеймен қарым-қатынаста бейбіт жағдайда болу қажеттігін ескеріп, ресми түрде бодандықты мойындады. Ал іс жүзінде тәуелсіздігін сақтады.

• Ертіс, Есіл бойы, Көкшетау, Тарбағатай өңіріне егін шаруашылығын енгізді.

Мұғалім сөзі: Абылайдай дана патша әр елде болған жоқ. Кішігірім жауларды есепке алмағанда үш алыппен /Ресей, Жоңғар, Қытай/ ортақ тіл табысу ол заманда ерен сабырлылық, білімділік, қайраттылық, жігерлілік, парасаттылық, терең ойшылдықты талап етеді. Бір сөзбен айтқанда ақылды дипломат болу керек