Приемы работы с текстом на уроках литературного чтения на родном языке.

МБОУ «Сунтарская начальная общеобразовательная школа

им. В.Г. Павлова»

Ааҕыы уруоктарыгар тиэкиһи кытта улэ

Данилова Елизавета Петровна

Секова Лияна Федоровна

«Үтүөнү өйдүүр, кэрэни кэрэхсиир, кинигэни ааҕар көлүөнэ эрэ үрдүк аналга тиксэр дьылҕалаах» Софрон Данилов

«Кинигэ — киһи өйүн-санаатын, дууһатын, майгытын-сигилитин араас өрүтүн арыйар күлүүс» Иван Мигалкин

2017 сыл 26.12 «Үөрэхтээһин сайдыыта» (2018-2025 гг.) Государственнай программа5а уонна Россия президенин 2018с. ыам ыйын 7 кунунээ5и ыйаа5ар этиллэринэн Россия уерэхтээьиццэ туруорар сыала аан дойду таьымыгар уерэхтээьин хаачыстыбатын урдэтии, российскай уерэхтээьин аан дойдуга 10 иьигэр киирэрин ситиьии. «Функциональная грамотность» диэццэ сурун бол5омто ууруллан «Функциональная читательская грамотность» диэн ирдэбил турбутунан уерэхтээьин хаачыстыбатын урдэтэргэ улахан бол5омто аа5ыыга интэриэһи уескэтиигэ, сайыннарыыга, ааҕыы хаачыстыбатын урдэтиигэ бол ҕомто ууруллара олох ирдэбилэ.

Функциональная читательская грамотность: билиигэ тирэх ылан, анааран, текси кытта улэлиир, сатаан олоххо туттарга бэлэм, ситиһиилээх о5ону таьаарыахтаахпыт .

билээри аа5ар

туруоруммут соруктарын ситиһэр,

(чтение для обучения)

( чтение для решения собственных задач)

аа5арга уерэтии (обучение чтению)

Ааҕыы сатабылын олоҕурдуу

Сайдыылаах, билиилээх ааҕааччыны иитэн таһаарыы – олохпут, общество уонна тус бэйэ ирдэбилэрэ.

Туруоруммут түмүккэ тиийии технологията – сайдыы.

Информация ситимин өйдүүр,

түмүгү онорор, анализтыыр, тиэкис суолтатын дириҥэтэн өйдүүр, тиэкис форматын арааран билэр.

Өйдөбүллээх ааҕыы. Үөрэтии түмүгэ (предметнэй уонна метапредметнай сатабыллары үөскэтии).

Элементарное чтение

Тиэкис ис хоһоонун өйдүүр,сүрүн санаатын булар. Аахпытын сатаан кэпсиир.

Элементарное

чтение

Ааҕа үөрэтии. Дорҕоону,буукубаны араарар. Тыл, этии суолтатын өйдөөн сөпкө ааҕар.

Уус-уран айымньыны үөрэтии сүрүн соруга

айымньыны бэйэтэ сылыктыыр

олоҕор туһанар

түмүк оҥорор

ааҕааччы

Оҕо кинигэни аахпат буолбута тылбыт уопсай туругун дьадайыытын биир төрүөтэ буолара саарбахтаммат. Үөрэнээччилэрбитигэр булгуччу араас айымньыны аахтарыы — биһиги мүччүрүйбэт иэспит. Билиҥҥи уустук уонна далааһыннаах кэм балысханыгар уус-уран литературанан оҕо өйүн эрийии, сүрэҕин өрүкүтүү суолларын, ньымаларын тобулар уустук. Ол эрэн дьаныардаах үлэ түмүгэр ситиһиллэр.

Таһаарыылаах (продуктивное) ааҕыы технологията грамотнай ааҕыыны үөскэтиигэ (олоҕурдууга, сайыннарыыга) туһалаах инструмент быһыытынан биллэр.

Ти экиьи кытта улэ 3 түһүмэхтээх: аа5ыах иннинэ, ааҕа олорон, аахпыт кэннэ.

1 түһүмэх. Үерэнээччи сэрэйии оҥорор (туох туһунан тиэкис буолуон сөбүн. 2-с түһүмэх. 1 ) Учуутал текси ааҕар. Текст учууталга эрэ да баар буолуон сөп. Оҕо болҕойон истэ үөрэнэр. Эбэтэр тиэкси кинигэттэн сирдэтэн тэҥҥэ аахсаллар. Бу этапка сэрэйиилэрэ төһө сөптөөҕүн бэрэбиэркэлэнэллэр. Аа5а олорон ейдеебет тылларын быьаарсаллар;

2) Оҕо бэйэтэ эмиэ ааҕар. Икки төгүл ааҕарга үөрэтиэххэ: билсиһэр ааҕыы уонна өйдүүргэ.

3) Пааранан эбэтэр бөлөххө таска ааҕыы. Манна оҕолор бастакы түһүмэх иннинэ бэриллибит сорудахтары толкуйдаан, булан бэйэ бэйэлэригэр көмөлөсүһэллэр, болҕойон истиһэллэр, бэрэбиэркэлэһэллэр, сөптөөх эппиэти булаллар.

3-с түһүмэх 15-20 мүнүүтэ. Аахпыт кэннэ тиэкис сурун санаатын быьаарсыы, суруйааччыны билиьиннэрии, уруьуйу, тиэкис аатын хат керуу, араас сорудахтаах аа5ыы, айар сорудахтары толоруу, ыйытылаһыы.

Билэбин – Билиэхпин баҕарабын – Биллим.

Үөрэх кинигэтигэр бэриллибит айымньы тиэкиһинэн үлэни тэрийии.

ҮЛЭ КӨРУҤНЭРЭ

«Аах, бил, хоруйдаа» диэн ааттаах литературнай күрэх.

Литературнай дьыктаан.

Таайбараҥ оҥоруу.

Айымньыны толору ааҕыы.

Оҕону толкуйдатар эриирдээх (проблемнай) ыйытыыларга хоруй.

Тургутук.

Айымньы дьоруойдарын тэҥнээн көрөн ырытыы.

ЭЛБЭҔИ ААХ, БИЛ! Кылаас таҺынан ааҕарга сүбэлиибит.

2 кылаас.

ААПТАР. КИНИГЭЛЭР ААТТАРА

• 1 ТИЭМЭ. НОРУОТ АЙЫМНЬЫТА
• Ненец остуоруйата. Кэђэ / Кэскил-хомуурунньук..
• Нуучча остуоруйата. Куоска, бѳтүүк уонна саһыл
• Мигалкин И.В. Муос мурун кѳрүдьүѳстэрэ
• 2 ТИЭМЭ. ААН ДОЙДУ АХТЫЛђАННААХ,
• БАР ДЬОН СЫАНАБЫЛЛААХ
• Уйбаан Бахсылыырап. Умнар бырааппыт суох. Манчаары
• 3 ТИЭМЭ. ХАРЫСТАА,ТАПТАА КЭРЭНИ!
• Федоров В.С.- Сэмээр Баһылай. Саха сирин кѳтѳрдѳрѳ

4 ТИЭМЭ. ҮТҮӨ САНААҤ- КӨТӨР КЫНАТЫҤ

• Артомонов И.И. Мин бэйэм суунабын / Хоһооннор. Поэмалар
• 5 ТИЭМЭ. ОҔО СААСКАР ҮӨРЭММЭТЭХХИНЭ

ОЛОХХУН СҮТЭРИЭҤ

• Туйаарыскай К. До5ор /Остуоруйалар, кэпсээннэр, хоһооннор

Ааҕар дьоҕуру сайыннарар үлэ.

Саҥарар саҥаны сайыннарар үлэ

Айар-суруйар дьоҕуру сайыннарыы

Оҕо уус-уран айымньыны тус суолталаахтык ылынарыгар, суруйааччы айымньытын ис номоҕун быһаара, ырыта үөрэнэригэр кыах бэриллэр. Өйдөбүллээх ааҕыы ньымаларын баһылыырга, хоһоонноохтук ааҕарга дьулуһар, уус-уран айымньыны умсугуйан ааҕарга, кэпсэтиигэ кыттарга уһуйуллар.

Араас ньымалары туһанан сурук тылын сайыннарар, айар уонна өйтөн суруйар дьоҕурга сыһыарар үлэ ыытыллар. Кыра кэриҥнээх кэпсээннэри, хоһооннору суруйарга холоноллор. Хас биирдии дьарык аайы чиҥэтэр, хатылыыр ыйытыктар, уус-уран айымньы ис хоһоонун ырытыһыы, сорудахтаах үлэ арааһа ыытыллаллар. Чиэппэр түмүгүнэн өйтөн суруйуу, сыл түмүгүнэн бырайыактары көмүскээһин тэриллэр.

Үөрэнээччи ситимнээх саҥатын сайыннарыы утумнаахтык ыытыллар, аахпыт айымньытын ис хоһоонун кэпсиир дьоҕурун сайыннарар. Ыйытыыларга эппиэттиир, бэйэтин санаатын этэр.

Түмүк

Аныгы олох ирдэбилэ – кинигэни аа5ыыга интэриэЬи уескэтии, сайыннарыы, урдэтии. Ити ирдэбиллэр улахан суолталара меккуерэ суох. То5о диэтэххэ аа5ааччыны иитэн таЬаарарга о5о саас уонна оскуолатаа5ы сыллар улахан суолталаахтар. Улахан киЬи кыЬал5ата, сатабыла уонна интэриэЬэ кини о5о сылдьан хайдах аа5ааччы буолбутуттан тутулуктаах. Еске биЬиги о5обут сарсыццытыгар кыЬаллар, кини учугэй улэЬит, киэц билиилээх киЬи буолуон ба5арар буоллахпытына о5о кинигэ5э сыЬыаныгар бол5омтобутун ууруохтаахпыт. Хас биирдии тереппут, учуутал эбээЬинэЬэ – о5о5о кинигэ5э тапталы, наадыйыыны иитии, ейдетуу. О5о кинигэни кытта сатаан улэлиир, аа5ар эрэ буолла5ына кинини кинигэ уерэтиэ, иитиэ. Аа5ыыга интэриэЬи уескэтиэхпитин ба5арар буоллахпытына, бу улэни тиЬигин быспакка ыытыахтаахпыт. О5обут инники кэскилэ – аа5ааччы уонна улэЬит буолан тахсыыта биьиги илиибитигэр баарын умнумуохха!

Түмүктээн эттэххэ, киэц билиилээх ааҕааччыны иитэргэ утумнаах үлэни ыытарбыт ирдэнэр, эрэйиллэр.

Болҕомтоҕут иһин махтал.

Үлэҕитигэр ситиһиилэри.