Нохчийн мотт
Тема: «Чаккхе»
1алашо: дешан чаккхе йовзийтра. Чаккхе дешан хийцалуш долу дакъа хилар хаийтар. Чаккхено дешнашна юкъахь уьйр латтор хаийтар.
Билгалбаьхна кхиамаш: берашна хуур ду чаккхе х1ун ю, 1емар ду дешнашкахь чаккхе каро , билгалъяккха. Берашна хуур ду предложенахь дешнашна юкъахь уьйр чаккхено латтош хилар. Берашна 1емар ду учебникаца болх бан, оьшург лаха , цунах пайдаэца 1емар ду.
Урок д1аяхьар.
Ц1ера болх таллар.
Шардар № 164 , аг1о 82.
-Муьлха дешнаш яздина аша схьа? Муьлханаш бу церан орамаш?
-Схьайийца бакъо.
2. 1алашо йовзийтар. Дешаре шовкъ кхоллар.
а) Чаккхенан тидам бар.
Шардар № 165 , аг1о 82.
1ахар (Стенан?) 1ахаран ма1а
к1ант (хьанна? ) к1антана хаьа
йо1 (хьан?) йо1а боху
къолам (стенца?) къоламца яздо
кор (стенах?) корах кхетта.
-Д1адеша дешнаш. Билгалбаха шиша дешан орам. (1ахар-1ахаран орам 1ахар бу)
-Ораман т1ехь кхин муьлха дакъа ду? (-АН)
-К1ант –к1антана орам к1ант бу.
-Орамна т1ехьа х1ун дакъа ду? (-ана)
-Йо1-йо1а -орам йо1 бу.
--Ораман т1ехь кхин муьлха дакъа ду?(-А)
-Къолам- къоламца –орам къолам бу .
-Ораман т1ехь кхин муьлха дакъа ду? (-ца)
-Кор-корах –орам кор бу.
-Ораман т1ехь кхин муьлха дакъа ду? (-ах)
-Д1аязде вайна карийна дешан дакъош.
-АН, _АНА, АХ, -А, -ЦА.
-Уьш чаккхенаш ю. Х1ун ю чаккхе ?(Дешан дакъа ду)
-Мича меттехь лаьтта чаккхе? (Дешан чаккхенгахь)
-Чаккхенаш йоцуш деша и дешнийн цхьанакхетарш.
1ахар ма1а , к1ант хаьа, йо1 боху , къолам яздо , кор кхетта.
-Стенан тидам хили шун? (Дешнийн вовшвшца уьйр яц, маь1на телхина)
-Стенна оьшу чаккхе? (Чаккхено дешнашна юкъахь уьйр латтайо)
-Стенах лаьцна дуьйцур дув ай тахана? Берийн жоьпаш.
3. Керла тема хьехар.
а) Бакъо таллар.
Д1аеша 83 аг1он т1ера бакъо. Х1ун ю чаккхе?
-Стенна оьшу чаккхе?
аь) Йозанан болх бар
Шардар № 165, аг1о 82-83.
б) Йоьхна предложенеш нисъяр.
-Х1ун до Халида дика? (Халид дика доьшу)
-Халид дика доьшу аьлча нийса хуьлий и предложении? Х1унда? (Дешнийн уьйр ца хуьлу)
-Муьлха дош хийцо деза? (Хаалид дош Халида аьлла хийца деза дешнийн уьйр хилийта)
-Хьаьнга хоту дешархоша шаьш ца кхеташ дерг? (Шаьш ца кхеташ дерг Халиде хоту дешархоша)
-Хьан г1о до бершна? (Халид г1о до шеен накъосташна)
-Нийса хуьлий иштта? Х1унда?( Халид дешан уьйр яц вукху дешнашца)
-Муха ала деза Халид дош цу предложенехь? (Халида г1о до шеен накъосташна)
4. Сада1аран миноташ.
Зезаг долу-уш самадели,
Тохадели, меттахдели.
Мохо патарш лестадо,
Г1ийла зезаг техкадо.
Малх схьакхийти, айбели,
Бода лоллуш, серло ели.
Полла г1оттуш, т1емабели,
Т1емаш лестош, лакхабели.
(Байташ т1ехь дуьйцург кхочушдо бераша: голаш т1е хевшина 1а,
кортош охьа а дахийтина, б1аьргаш хьекхош, самадовлу, мет-
тахъхьоь, зезаг санна, леста, техка и. д1. кх.)
5. Керла тема кхин д1а а хьехар.
а) Хаттарийн г1оьнца дешнаш хийцар.
Шардар № 167 , аг1о 83-84.
-Д1аеша хьалхара предложении. Муха хийца деза КЛУБ дош шолг1ачу предложенехь? (Боьлхура стенага? клубе)
-Кхоалг1ачу предложенехь? (Стенан? коран)
-Йоьалг1ачу? (Стенгахь клубехь)
-Стенна оьшу чаккхе? (Предложенехь дешнашна юкъа уьйр тосу )
Схьаязде клуб дош хаттаршца , чаккхенаш къастош.
Х1ун ? клуб стенца? клубаца
стенан? клубан стенах? клубах
стена? клубана стенга? клубе
стен? клубо стенал?клубал
аь) Дешнийн цхьанакхетарш схьаяздар.
Шардар № 168, аг1о 84.
Динберг х1ун? орамат
Стенан ? динберган 1аьрче
Стенан? динберган г1а а , х1у а
Х1ун? динберган гулъян йолайо
Стенца? динбергаца дарба лелош
6. Рефлекси.
-Х1ун керланиг 1еми шуна?
7. Жам1 дар?
-Х1ун ю чаккхе?
-Стенна оьшу чаккхе?
8. Ц1ахь бан болх балар.
Шардар № 169, аг1о наш 84-85. Бакъо аг1о 83.
Нохчийн мотт
Тема: «Чаккхе»
1алашо: дешан чаккхе йовзийтра. Чаккхе дешан хийцалуш долу дакъа хилар хаийтар. Чаккхено дешнашна юкъахь уьйр латтор хаийтар.
Билгалбаьхна кхиамаш: берашна хуур ду чаккхе х1ун ю, 1емар ду дешнашкахь чаккхе каро , билгалъяккха. Берашна хуур ду предложенахь дешнашна юкъахь уьйр чаккхено латтош хилар. Берашна 1емар ду учебникаца болх бан, оьшург лаха , цунах пайдаэца 1емар ду.
Урок д1аяхьар.
Ц1ера болх таллар.
Шардар № 169, аг1о наш 84-85. Бакъо аг1о 83.
1алашо йовзийтар. Дешаре шовкъ кхоллар.
Дашна т1еххьа даим лаьтта,
Сайна лиъча хийца а ло.
Дешнийн уьйр ас шуна гойту
Х1ун дешдакъа хир ду?...ЧАККХЕ
-Стенах лаьцна дуьйцур ду вай тахана? Берийн жоьпаш.
3. Керла тема хьехар.
а) Предложенехь чаккхенийн тидам бар.
Шардар № 170 ,аг1о 85.
-Д1аеша предложенеш. Стенан тидам би аша? (Дешнийн вовшвшца уьйр яц, цундела предложенин маь1на нийса дац)
-Муьлха дош хийца деза? (Йиша)
-Муха хила деза йиша шолг1ачу предложенехь? (Дукхаеза хьанна? йишина)
-Кхоалг1ачу ? (Вахара хьаьнца ? йишица)
-Йоьалг1ачу? (Ийцира хьанна? йишина)
-Пхоьалг1ачу? (Хазахета хьанна? йишина)
-Стенна оьшу чаккхе? (Предложенехь дешнийн уьйр латтайо чаккхено)
аь) Дешнаш х1оттамца таллар.
Шардар № 171, аг1о 85.
-Д1аеша предложенеш. Муьлханаш ду гергара дешнаш? (Экскурсе, экскурсехь, экскурсера)
-Мулханиг бу орам? (Экскурсе)
-Кхин муьлха дакъа ду цу дешнашкахь? ЦУнах х1ун олу?
-Д1аязде шардар.
4. Сада1аран миноташ.
Зезаг долу-уш самадели,
Тохадели, меттахдели.
Мохо патарш лестадо,
Г1ийла зезаг техкадо.
Малх схьакхийти, айбели,
Бода лоллуш, серло ели.
Полла г1оттуш, т1емабели,
Т1емаш лестош, лакхабели.
(Байташ т1ехь дуьйцург кхочушдо бераша: голаш т1е хевшина 1а,
кортош охьа а дахийтина, б1аьргаш хьекхош, самадовлу, мет-
тахъхьоь, зезаг санна, леста, техка и. д1. кх.)
5. Керла тема кхин д1а а хьехар.
а) Берашка шайга болх байтар.
Шардар № 175, аг1о наш 86-87.
аь)Доца шеконан мукъа аьзнех болу хаамаш карлабахар.
Шардар № 173, аг1о 86.
-Д1аязде дешнаш. Т1адамийн метана оьшу элпаш дохкуш.
-Муьлхачу бакъонна т1едоьг1на яздина аша и дешнаш?
б) Йьхха предложенеш хоттар.
Шардар № 177, аг1о 87.
-Шеран муьлха зама т1екхаьчна? (Т1екхаьчна шийла 1а)
-Х1ун до лайно? (Тхевнаш , аренаш , дитташ а лайнок1ййо)
-Стенах ловзура бераш? (Кегий бераш лайн межаргех ловзура)
-Цара х1ун хоьхкура? (Цара салазаш хоьхкура)
-Д1аеш а хьалхара предложении. Караде коьрта меженаш.(Т1екхечира –сакзуеми, 1а- подлежащи)
-Муьлхачу дашаца ю уьйр 1А дешан?( Шийла)
-Уьйр билгалъяккха цу дешнийн.
(Иштта толу йоьалг1а предложении)
-Д1адеша дешнаш. (Тхевнашна, дитташа, мижаргех, бераш)
-Х1ун дан деза церан чаккхенаш каро? (Орам билгалбаккха беза)
-Муха каро йиш ю орам? (Гергара дешнаш каро деза)
-Тхевнашна дашана караде гергара дешнаш. Тхов цхьаъ хилча муха эр дара? (Тхов)
-Муьлханиг бу цу дешнийн орам? (Тхов)
-Муьлханиг ю чаккхе? (_ШНА)
(Иштта толу важа дешнаш)
6. Рефлекси.
-Чакхъяккха сан ойла.
Гергарчу дешнийн юкъарчу декъах ….олу.
Дешан орам каро …. дешнаш лаха деза
Дешан хийцалуш долу декъах … олу.
Чаккхено предложенерчу дешнашна юкъа ….. тосу
7. Жам1 дар.
-Х1ун 1еми шуна тахана?
8. Ц1ахь бан болх балар.
Шардар № 174, аг1о 86
6 242
6 397 
