Общешкольное мероприятие "Хальмг келн - уурхан санг"

Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение

«Нарын - Худукская средняя общеобразовательная школа»

Автор: Сангаджиева Наталья

Васильевна

учитель родного языка

МКОУ «Нарын-Худукская сош»

«Хальмг келн – уурхан саң»

Тәәзин кеерүл: олн – зүсн өңгтә шармуд, күсмүд, хальмг зурһан үзгүд, марһана нерн.

Көгҗмин кеерүл: хальмг дуд болн айсмуд

Орлцачнр: хойр һардач; багшнр, школын көдләчнр, ах классин сурһульчнр.

Компьютерн презентац.

1-гч һардач: Мендвт! Эндр бидн «Хальмг келн – уурхан саң» гидг керг - үүлдвр давулҗанавидн.

2 гч һардач: Орчлңд олн-зүсн келн - әмтн бәәнә. Тедн дунд хальмг келн ончта.

1-гч һардач: Өдгә цагт хальмг күн болһн бачм кергтә: өвкнрин заясн кел болн авъяс хадһллһн, төрскнч сана зүүлһн.

2-гч һардач: Төрскн кел нанд

Төрхәрә заяч заяҗ,

Эн насн җирһлдән

Эврәһәрн кел гиҗ.

1-гч һардач: Хама йовдг болвчн

Хальмгв гиҗ бахтнав.

Хальмг келтә болсндан

Хойр дамар байҗнав.

2- гч һардач: Тосн кевтә илн келдг

Төрһ - томчар кеерүлн келдг

Усн әдләр уһан келдг

Уул хальмг келн

Хальмг келнә частр 1-гч болн 2-гч һардачнр хамдан дуулна:

1.Күүкдән сәәнәр сурһад

Кергән шунҗ күцәя

Хәәртә теегән шинрүләд

Хальмг келән өргия.

2.Түргәр келдг дасхад

Күмни гегәнд күргия

Халун зүркни залиг

Хальмг келндән өгия.

3.Ухан – седклән негдүләд

Уралан йовҗ зүткия

Хальмг келнә төриг

Өрк – болһнд күргия!

1-гч һардач: Мана сурһульчнр хальмг келндән хару сурһульчнр. Эдн ода хальмг келнә тускар шүлгүд келҗ өгх. (сурһульчнр һарна)

Церн: Кен ахан күндлн келдг,

Кетркә баһчудан тевчн келдг,

Эвтнь тәвәд, еңсгәр келдг

Эйлдг, һольшг хальмг келн

Цецн: Арнзл хурдн Зеерд чини

Амһаһан кемләд агсрич,

Хальмг уул келн мини,

Хазаран бичә мөлтлүлич! (Калян С.)

Илиана: Хальмг келн – мини келн

Зөөрәс даву зөөр!

Хальмг келн – мини келн

Зөвәс даву зөв!

Мингиян: Төрскн келн – төрсн һазр,

Төгәлңд үзгдсн орчлң – делкә.

Нанд болхла, мини келм –

Нарта теегм, насн – җирһлм. (Байдын С.)

Эрдм: Хальмг келн – мини келн

Хазнас даву хазн!

Хальмг келн – мини келн –

Хааҗ болшго нарн. (Тачин А.)

2 гч - һардач: Мана төрскн келн эврә бичмр тууҗта.

1648 җилд Оһтрһуйин Далай Намкаҗамц Зая-Пандит моңһл бичгәр уул өөрдин үндсни «Тод бичг» кеһәд үүдәсмн.

1 гч - һардач: 1930-1938 җилд латынь цаһан толһа керглдсмн. 1938 җиләс авн өдгә цаг күртл орс бичг олзлгдҗана.

2- гч һардач: Орс бичгт мана зурһан хальмг ә орсмн.

1- гч һардач: Иим өвәрц тууҗта

Ончта сәәхн келән

Оньдин дөрвн цагт

Делгрүлҗ йовий.

2- гч һардач: Эндрк мана керг үүлдврт хальмг келндән дурта, хальмг келән делгрүлх һурвн команд (команд болһнд нәәмн күн) марһалдхар белн бәәнә. Теднлә таньлдий:

1- гч һардач: Негдгч команд: «Харада» (школын көдләчнр, багшнр)

Харадан дуудвр: «Харада, харада, харада, хар яһад болнач!»

Харадан дун « Харада»

2- гч һардач: Хойрдгч команд: «Улан залата» (школын көдләчнр, багшнр)

Улан залатан дуудвр: «Улан залата хальмгуд

Уул келәрн күүндий!»

Улан залатан дун: «Хальмг келн»

1- гч һардач: Һурвдгч команд: «Җаңһрин ачнр» (ах классмудын сурһульчнр)

Җаңһрин ачнрин дуудвр: «Җил насн хойран

Җидин үзүрт өлгий,

Җилв бах хойран

Хальмг келндән нерәдий»

Җаңһрин ачнрин дун: Җаңһрин ачнр уралан

Хәәртә келән дасия

Хальмг келән дасад йовҗ,

Келнә чинринь өдлия.

2- гч һардач: Мана марһана жюри: селәнә ахлач, сойлын герин һардач, Нарн-Худгин дундын школын һардач.

Ода марһана негдгч номинац «Йөрәл бүттхә!». Команд болһн эврә гертән белдсн йөрәлән келҗәнә.

«Харада» команд

«Сурһульчнран йөрәлһн»

Сурһулян эклсн бичкдүд,

Ут наста болтн!

Номан сәәнәр дасч,

Нәәтә үрдүд болтн!

Таңһчиннь нер дуудулҗ,

Тоомсрта сурһульчнр болтн!

Гем – шалтг угаһар

Герлтә хаалһар йовтн!

«Улан залата» команд

«Төрскн келнә йөрәл»

Күндтә гиичнр, багшнр, сурһульчнр!

Эндрк марһан сәәнәр болҗ,

Байн келәр школм дүүрч,

Төрскн келндән оньган өгч,

Эврә арһарн тусан күргҗ,

Уул келән делгрүлҗ,

Улан залата нерән дуудулый!

«Җаңһрин ачнр» команд

«Төрскн һазрин йөрәл»

Төрскн һазрм делгртхә!

Түмн мал тег бүтәтхә!

Таңһчин әмтн төвшүн бәәтхә!

Таварн бичкдүд өсх болтха!

Түрү – зүдү бичә үзгдтхә!

Теңгрин бәәдл бичә хүвртхә!

1- гч һардач: Хойрдгч номинац «Хамдан дууһан дуулыя». «Улан залата» гидг команд эклҗәнә. Тана оньгт «Нүүдлә» гидг ду дуулҗана.

2- гч һардач: Цааранднь «Җаңһрин ачнр» команд «Насндан» гидг ду дуулҗана.

1- гч һардач: «Харада» - «Бичкн арлын хулсн» гидг ду дуулх.

2- гч һардач: Мана һурвдгч номинац «Би биилия»

1-гч һардач: «Җаңһрин ачнр» команд «Җооман Һоода» би биилҗәнә.

2-гч һардач: «Улан залата» гидг командас ээҗ ач көвүтәһән «Чичрдг» би биилҗәнә.

1-гч һардач: «Харада» команд «Күүкдин би» биилҗәнә.

2-гч һардач: Дөрвдгч номинац «Билгән үзүлий!»

Команд болһн эврә наадан үзүлх. Харада команд «Дурна телеграмм» гидг наадн тәвҗәнә.

1-гч һардач: Ода «Җаңһрин ачнр» команд эврә «Неҗәһәд орс үг меддг хальмг залус» гидг наадн үзүлҗәнә.

2-гч һардач: Һурвдгч команд «Улан Залата» «Төрскн келән дасхар бәәхлә….» гидг наадн тәвҗәнә.

1-гч һардач: Ода сүл «Келмрчнрин марһан» давулҗанавидн.

Тана ширә деер цаасд бәәнә. Тер цааснд хальмг үлгүрмүдин өрәлнь болн тәәлвртә туульс бичәтә, тадн болхла, эн үлгүрмүд күцәтн, тәәлвртә туульсин тәәлвринь олтн. Кен чикәр болн шулуһар даалһвран күцәхлә, мана жюрид өгтн.

Үлгүрмүд:

1. Күүнә кеерүл – келн

Келнә кеерүл – үлгүр.

2. Алдрсн үг

Ардан күцгддго.

3. Орчлң нарар гегәрдг,

Күн эрдмәр гегәрдг.

4. Аав – ээҗин үг

Алтнас даву.

5. Келнә керг угад

Келн геедрәд мартгдх.

6. Хоома күн хойр көдлмштә.

7. Малян шарх эдгдг,

Келнә шарх эдгдго.

8. Ховин келнәс

Хорта юмн уга.

9. Келндән бузр күүнә

Келсн үгнь зута.

Тәәлвртә туульс:

1. Таг деер тавн һалун (5 хурһн)

2. Бичкн кер мөрн

Бийдән зөв эмәлтә. (орндг)

3. Өрк деер өрәл целвг. (сар)

4. Амтн уга юмиг

Арв дәкҗ долаҗ. (зү сүвлх)

5. Дөҗн үкр дөрвн көлтә. (ширә)

6. Улан туһл

Ясн хашад уята. (келн)

7. Һал шил нүдтә

Һанцарн йовдг баатр. (чон)

8. Боргч хөн

Босч чадтлан тарһлҗ. (иг)

9. Хар үкр гер эргҗ (сүүдр)

Мана күндтә жюрид үг өггдҗәнә. Командыг мөрәлһн

2-гч һардач: Хальмг келән эс медсн, мартсн, һәәлсн күн – эргү күн.

1-гч һардач: Хоорндан хальмгар күүндтн!

2-гч һардач: Седклән тәвҗ хальмг келән дастн!

1-гч һардач: Төрскн келән әрвлтн, харстн!

2-гч һардач: Келнә чинринь өөдлүлтн!

1-гч һардач: Келән байҗулад хальмг келәр бичгдсн дегтрмүд, газет, седкүл умштн, наадд хәләтн!