Научно-исследовательская работа, тема "Gagauz yazıcıların yaratmalarında halk adetlerimiz,yortularımız"

M oldova Respublikasının Űüretmäk Bakannıı

Gagauz Yeri Genel Űüretmäk Müdürlüü

Çadır dolayın teoretik liţeyi M.P.Guboglunun adına

Bilgi- praktika konferenţiyası

Tema: « TEMA:Gagauz yazıcıların yaratmalarında
halk adetlerimiz,yortularımız »

Aaraştırmanın soyu: teoretik-praktik

Hazırladı:

Esir Alina

Üürenici 10 «b» klastan

Őnderci:

Kioroglo N.P.

Üüredici gagauz dili hem literaturasında

I didaktik kategoriyası

m.Çadır- Lunga, 2022y.

İçindekilik:

Önsöz ………………………………………………………………………......................….......s.3

§1. Gagauz halkı (istoriyalı bildirim) ……………………………………......................……...s.4

§2. Ne o adet, yortu?”…………………………………………………………...........……....…s.4

§3. Gagauz yazıcıların yaratmalarında halk adetlerimiz, yortularımız…….........…..............s.5

§ 4. Soruşturmak ...............................................................……………..……............................s.6

Çıkış………………………………………………………………………........................……....s.8

Biblografiya……………………………………………………………....................……….....s.10

Önsöz

Aktuallık

Büünkü gündä, ki zamandaş kişiyi terbietmää deyni, lääzım patriotluk duygularının, kulturamızın, milli folklorumuzun hem literaturamızın meraklanmasına dayanmaa, temelleneräk halkımızın adetlerinä.

Gipoteza: Kararlamaa, ani adetleri, yortuları lääzım yazdırmaa.

Aaraştırmanın temel neeti: Belli etmää, nicä adetlerimiz aynalanêrlar gagauz yazıcıların yaratmalarında; Davalar: 1.Aaraştırmaa o yaratmaları, angılarında yazdırılı adedtlerimiz. 2. Açıklamaa adetlerin yazdırılmasının özelliklerini. 3. Tanışmaa başka avtorların yaratmalarınnan, angılarında hep yazdırılı adedtlerimiz. Aaraştırmanın obyekti: gagauz yazıcıların yaratmaları: Dionis Tanasoglu, Dmitri Kara Çoban, Konstantin Vasilioglu,Mariya Köse,Vasi Filioglu,Nikolay Baboglu,Stepan Kuroglu, Todur Angeli
Aaraştırmanın predmeti: halkın adetleri bu yazıcıların yaratmalarında Aaraştırmamızın praktika önemlilii: Bu aaraştırmak işi ana dili hem literatura üüredicilerinä faydalı olacek,çünkü genişleder bilgileri adetlerimizin kullanması için.

Aaraştırmanın temel metodları :

• Aaraştırmak metodu,

• Yaraştırmak metodu,

• Ţitataların ayırılması,

• Soruşturmak metodu

§1. Gagauz halkı (istoriyalı bildirim)

Gagauzlar- türk halkı, ani hristian dininä inanarmışlar, angıları Bucaan erlerindä yaşêêrlar. Gagauzların toplam sayısı- 250 000 kişi. Gagauz halkının istoriyası şindiki zamanadan aaz üürenilmiş. Onnarın peydalanmasının soruşu şindiki zamanadan dartışmalı.

XX asirin çeketmesindä bulgar istorii G.Dimitrov, bütünneştireräk literaturalı bilgileri gagauzlar için, gősterdi, ani 19 türlü bakış bu halkın peydalanması için varmış. Taa geç anılmış gagauz etnografiyanın aaraştırıcısı M.Guboglu gősterdi, ani 21 bakış gagauzların peydalanması için varmış.

Zamandaş rus, moldvan, gagauz aaraştırıcıları sayerlar, ani gagauzlar- kendibaşına halk, ani düzülmüş poyraz – türk soylarından- peçeneglar, uzlar, polovţilar, angıları Balkannarda oturuştular çekederäk X asirdän.

Gagaular kendini sayêrlar kendibaşına türk halkı, angısında kendi dili, kulturası hem etnik teritoriyası Bucak vardır.

Dekabrinin 21-ndä 1994 yılda gagauzlar kablettilär Avtonomiyayı –Gagauz Yeri. Neredä hem nereyi onnar gitmedilär, koruyardılar kendi adetlerini, tradiţiyalarını.

§2.Ne o adet, yortu?

Epigraf: “Eer halk tutêr aklısında kendi eski köklerini, kendi anılmış dedelerinin tradițiyalarını sayêr, evelki kulturasını hem adetlerini koruyêr, salt ozamanadan o yaşêêr hem yaşayacek.”

Halkın sonsuzluu hem gözellii çekiler onun istoriyasından, kulturasından, dilindӓn, angısında o lafeder, kendi adetlerindän hem yortularından, ani dedelerimiz braktılar bizӓ evelki zamannardan. Gagauz halkta var çok yortu,adet, angıları gösterer Halkımızın tabeetini hem üzünü.

Adet – dedelerdän kalma gidişin usulu, angısı belli ediler bir maasuz toplumda osa

soțial grupasında da gösterer yaşamanın kurallarını. (wikipedia)

Yortu - o yaşamanın belli bir payı, angısında kişinin kendi götürmesinin formaları kolektivin arasında var,ani temellenerlär adetlerä,tradiţiyalara hem türlü rituallara da.

Gagauz yortularını hem sıralarını açıklamaa deyni, lӓӓzım esaba alalım, ani evelki gagauzları yılı iki paya bölӓrmişlӓr. Kasımdan Hederlezӓ kadar düşӓn yortular sayılarmışlar Kış yurtuları,. Hederlezdӓn Kasımadan– Yaz yortuları.

§3. Gagauz yazıcıların yaratmalarında halk adetlerimiz, yortularımız.

Herbir halkın kendi istoriyası, hiç kimseyä benzemäz kulturası, kendi dili var, hem da kendi adetşeri yortuları var. Bizim adetlerimizi hem yortuları açıklayarak, lääzım urgulamaa,ki adetlär- o milletin mirası(nasledie), halk kulturası, ani asir asirdän, evlar boylardan evlar boylara geçmiş. Bu önemni çizgi, ani halkımızı öbür halkların arasında ayırdêr, çizgi, angısı kolverer aklında tutmaa, duymaa,ki biz-o halkın bir payısıdır. Adetlerimizi aklında tutturması hem unutmaması- o kişinin destää gelecek zamannara!

N.Baboglunun annatması ‘ESKİ ADETLÄR BATÊRLAR’

A nnatmanın öz fikiri – göstermää eniylän eskiliin arasında dayma gidän savaşları. Sanki, angı personajın var dooruluu? Eskiliktä dä nesä var islää, nesä dä var kötü, ama eniliktä da var hem islää, hem nesä da kötü. Eniylän eskiliin arasında bu savaşlar pek çoktankıydırlar hem onnarın sonu, sanêrız, olmaz. Kalın Anka annatmanın sonunda yapêr bir çıkış:

– Boşuna biz paralanêrız, eni adetlär, şaşkınnık mı onnar, delilik mi – hep taa kaavileşerlär, ama eskilär, yazık, ani çoyu artık battılar, kaybeldilär, kalanı da istär –istemäz batêrlar...

Nikolay Baboglunun annatması ‘Gagauzlarda Allahlık kurbanı’

Hederlezin hem kasım yortuların arasında Kurban adeti geçiriler. Kurban- o adet, angısını yapêrlar ya diri insan için, yada raametli insan için, insannarın hem hayvannarın saalıı için. Gagauzlar sayêrlar, ani Kurbanın faydası var ozaman, açan o bütün hem açık ürektӓn veriler.

Allahlık-(Allaha adanmış)- geçiriler saalık için, kısmetli olmaa deyni- Allaa versin uzun ömür!;

Dionis Tanasoglunun şiiri ‘Genç pazarı’

B u şiirdä avtor benzeer etnografa, ani derindän yazdırêr eski adeti ’horu’. O resimneer kızların hem çocukların giimnerini, ani küüyün ortasında, meydanda horuya toplanêrlar, gösterdi nicä gençlär havezdi gitmää horuya. Maasuz avtor yazdırdı çalgıcılacıları, onnar- baş süretleri bu yortuda. Sıraladı avaların adlarını. Bu ufak –tefek işlerin yazdırılması diildi boşuna, çünkü 20 yıldan sora, yazık, bu adet may-may kaybeler.

Bak bu horuya kendin-

Ne gözäl hem ne zengin!

Bir deniz gibi geniş,

Koor gibi yanêr rengi.

Stepan Kuroglunun şiiri ‘ Horuda’

S .Kuroglunun yaratıcılıı sık baalı halk adetlerinnän, tradiţiyalarınnan, inançlarlan. Bu baalantı gösterer, ki avtor diil sade sever,beener kendi halkını, ama göreriz onu nicä bilgiç adamı, ani yaşamanın herbir uurunda karşı geler halkın ruh hem material kulturasınnan, hem folklorlan. Heryılkı ekspediţiyalarında avtor karşılaşardı sıradan, küülerdän insannarlar, angıların yaşamasını gösterärdi, yazdırardı kendi yaratmalarında.

Horuda öter şen gözäl seslär:

Gençlerä pazar sayılêr yortu.

..Gayda sesindä hepsicii oynêêêr,

Şen ava çalêr bu insan ihtär.

Evelki ava..

Vasi Filioglunun şiiri ‘Unudulma Adet’

«O – parlak individual kişi, angısı çekti hem aynaladı kendi yaratmalarında gagauzun ruhunu hem Beşalma küüyün yaşayannarın dilinin zenginniini. O – lirik şayir! Kendi yaratmalarında o meteder duuma erini da herbir eni kiyadında savaşêr yaşamanın hem yaradıcılıın eni temellerini bulmaa.», - nıçannadı Spepan Bulgar. Vasi Filioglu küülü insan olarak şiirindä ‘Unudulma Adet’ aklısına getirdi horuyu, ani bulunardı küüyün ortasında. Avtor yazdırêr evelki horuyu, neredä göreriz şen insannarı, angılarına er ‘dar geler’, okadar şennik onnarı kapladı.

. .Laf, gülüş öter,-

Yorgunnuu söker.

-Varkan kolayı

Doorutmaa saalıını,

Neçin bu adet

Olmasın elbet?!

Mariya Kösenin poeması ‘Hederlez’

Poemada avtor yazdırêr Hederlez adetini kullanarak ihtär dädunun hem onun evladın süretlerini. Annadarak evladına bu yortu için, ihtär açıkladı bu yortunun peydalanmasından herbir kıpımı.

. .Mayın altısında,acaba, nedän

Halkımız turêr iki yortu birdän?

Neçin,sölä, kusursuz biyaz kuzu,

Nışannêêr bu gün yortumuzu?...

- Oolumun oolu, çok eski vakıttan

Etişmiş bizä bir dastan.

Aazdan aaza, büüktän küçää,

Halk annadêr çoktankı gerçää

Todur Angelinin şiiri ‘Süüt pazarını anarkan’

B u şiirin adına bakarak, elbetki, annêêrız, ki laf gidecek hristian yortusu için. Bu yaratmaya görä var nicä resimnemää bu’’… büük bir yortu,

Canımızı çoktan buldu.

Hristiyannar onu şen-şen kutlêêr,

Açan Paskelleya bir afta kalêr.

...Geçmişitä süüt pazarında,

Klisedä sabaalen elindä

İnsan süüt dalları tutarmış,

O gün süt kaşası iyärmiş..’’

Konstantin Vasilioglunun şiiri ‘Paskellä’

K .Vasilioglu anılêr bizim literaturamızda nicä bilgiç adamı, çünkü üürenmäk kiyatların çoyu onunn yardımınnan kuruldu. Ama şair olarak biz bileriz avtoru nicä dilimizi sevän hem metedän adamı. Kendi şiirlerindä avtor açık yazdırardı gençlerin duygularını, sıradan yaşayannarın yaşamasını h.b. Onun şiirindä ‘Paskellä’ nekadar derin hem uygun yazıdırılı bu adet:

– Bu gündä, uşaklar,

Tä Hristos dirildi.

Düşünüp azıcık:

– Büük yortu bu, – dedi.

Dmitri Kara Çobanın şiiri ‘Eski adet’

D.K.Çobanın poeziyası derin köklerinnän gider milletimizin folkloruna, adetlerimizä. Bütün yaşamasını avtor baaşladı, adadı adetlerimizä, istoriyamıza! O kurdu muzeyi, angısı bir kurumaz sızıntı gibi yaşêêr şindiki zamanda da!! Avtor yaşardı küüdä da bilärdi onun yaşamasının herbir kıpımını, angılarını yazdırardı kendi şiirlerindä dä. May herbir şiirdä o yazdırêr nesosa adet, yortu.

Y ukarı, kirişä bir makaz astılar-

Ool terzi olsun.

Küçücük elinä karandaş verdilär –

Yazıcı olsun.

Kolaç tepesindä babu oynattılar-

Oyuncu olsun.

Biyaz bezlän uşaan üzünü örttülär –

Utancak olsun.

Yıkandıı suyunu laaleyä döktülär-

Ool gözäl olsun!

SORUŞTURMAK

Çıkıș

O, kim saymêêr kendi halkının adetlerini, korumêêr onnarı kendi kalbindä,ozaman o utandırêr diil salt kendi halkını, ama en ilkin saymêêr kendi-kendini, kendi soyunu hem evelki dedelerini.

HEPSİ YAZICILARIMIZ ADETLERİ PEK MERAKLI GÖSTERDİLÄR, ŞIRALI DİLİMİZİN YARDIMINNAN YAZDIRILDILAR! HERBİR ADET KENDİYCESİNÄ UNİKAL HEM BİRİ-BİRİNDÄN AYIRILANÊR. HERBİR YAZICI KENDİYCESİNÄ AÇIKLADI ADETLERİMİZİ! ŞÜKÜR ALLAHA,Kİ ŞİNDİKİ ZAMANDA DA BİZİM YAŞAMAMIZDA BİZ KULLANÊRIZ ADETLERİMİZİ!! DA BİZİM BAKIŞIMIZA GÖRÄ, HERBİR GAGAUZ LÄÄZIM KORUSUN, BİLSİN ADETLERİMİZİ, ÇÜNKÜ ADETLERİMİZ- O BİZİM HALKIMIZIN CANI, RUHU!!

BİBLİOGRAFİYA

1) П.А.Чеботарь Гагаузская художественная литература/50-80гг.XXв./ Очерки//Кишинев.Штиинца.1993г.

2) Квилинкова Е. Н. Гагаузский курбан: общее и особенное // Ştiinţa. Chişinău, 1997. № 1–2. С. 15.

3) Мошков В. А. Гагаузы Бендерского уезда. Этнографические очерки и материалы // Этнографическое обозрение, 1900. № 1. С. 1–135; ЭО, 1901. № 2. С. 1–44; ЭО, 1901. № 4. С. 1–80; ЭО, 1902. № 3. С. 1–63; ЭО, 1902. № 4. С. 1–91.

11