Логикалык суроолор.

Логикалык суроолор

 1/ суроо: Электр поезд түндүккө 100 миль ылдамдык менен баратса жана шамал батышка 10 миль ылдамдыкта соксо, поездден чыккан түтүн кайсы тарапка кетет? деп жооп берет: Электр поезддери түтүн чыгарбайт.

2/ суроо: Үч дос - Алекс, Фил Данфи жана Клэр Притчетт киного барышкан. Алекс Филдин жанында отурду, бирок Клэрдин жанында эмес. Клэрдин жанында ким отурду? деп жооп берет: Фил Клэрдин жанына отурду.

4/ суроо: Дарыянын бир өйүзүндө адам, экинчи өйүзүндө ити турат. Бир киши итин чакырат, ал дарыяны суусуз кечип өтөт. ит муну кантип кылды? деп жооп берет: Дарыя тоңуп калгандыктан, ит музду басып өткөн.

5/ суроо: Сара Майктан эки эсе улуу. Майк 8 жашта болсо, Сара канча жашта? деп жооп берет: Сара 16 жашта.

6/ суроо: Түнкүсүн тозгон көпүрөдөн төрт киши өтүшү керек. Аларда бир гана кол чырак бар жана көпүрө бир эле учурда эки кишини кармай алат. Төрт адам ар кандай ылдамдыкта жүрөт: бири көпүрөдөн 1 мүнөттө, экинчиси 2 мүнөттө, үчүнчүсү 5 мүнөттө, эң жайы 10 мүнөттө өтө алат. Көпүрөдөн эки адам чогуу өткөндө, алар жайыраак адамдын темпине өтүшү керек. Көпүрөдөн чогуу өткөн эки адамдын ылдамдыгы жайыраак адамдын ылдамдыгы менен чектелет. 

деп жооп берет: 17 мүнөт. Биринчиден, эки эң ылдам бири-бирине кайчылаш (2 мүнөт). Андан кийин, фонарик менен эң ылдам кайтып келет (1 мүнөт). Экөө эң жай кесилишет (10 мүнөт). Акыр-аягы, экинчи ылдам кол чырак менен кайтып келет (2 мүнөт).

7/ суроо: Бир киши бир уулуна 10 цент, экинчи уулуна 15 цент берди. Саат канча болду? деп жооп берет: Саат 1:25 (бирден чейрек).

8/ суроо: Менин жашымды 2ге көбөйтүп, 10ду кошуп, анан 2ге бөлсөң, менин жашымды аласың. Мен канча жаштамын? деп жооп берет: Сиз 10 жаштасыз.

 

 

10 / суроо: Эгерде үлүл күндүзү 10 фут мамыга чыгып, түнү бою 6 фут ылдый тайып кетсе, үлүл канча күндөн кийин чокуга жетет?

деп жооп берет: 4 күн. (Биринчи күнү үлүл күндүз 10 фут бийиктикке көтөрүлүп, түнкүсүн 6 фут тайып, 4 футтан калтырат. Экинчи күнү дагы 10 фут бийиктикке чыгып, 14 метрге жетет. Үчүнчү күнү ал дагы 10 фут көтөрүлүп, 24 футка жетет. Акыры, төртүнчү күнү ал чокусуна жетүү үчүн калган 6 футка чыгат.)

11 / суроо: Эгер баштыкта ​​8 кызыл шар, 5 көк шар жана 3 жашыл шар болсо, биринчи аракетте көк шарды тартуу ыктымалдыгы канча? деп жооп берет: Ыктымалдуулук 5/16. (Жалпы 8 + 5 + 3 = 16 шар бар. 5 көк шар бар, ошондуктан көк шарды тартуу ыктымалдыгы 5/16.)

13 / суроо: 5тен 25ти канча жолу кемите аласыз? жооп: Бир жолу. (5ти бир жолу кемиткенден кийин, сизде 20 калат жана терс сандарга кирбестен 5дан 20ти кемите албайсыз.)

14 / суроо: Кайсы үч оң сан көбөйтүлгөндө жана кошулганда бирдей жооп берет? деп жооп берет: 1, 2 жана 3. (1 * 2 * 3 = 6, жана 1 + 2 + 3 = 6.)

15 / суроо: Эгерде пиццаны 8 кесимге бөлүп, сиз 3 бөлүктү жесеңиз, сиз пиццанын канча пайызын жегенсиз? деп жооп берет: Сиз пиццанын 37.5% жегенсиз. (Процентти эсептөө үчүн, жеген кесимдердин санын кесимдердин жалпы санына бөлүп, 100гө көбөйтүңүз: (3/8) * 100 = 37.5%.)

17 / суроо: Үч адам 30 доллар турган мейманкананын номерине кирсе, алардын ар бири 10 доллардан беришет. Кийинчерээк мейманкананын жетекчиси ката болгонун түшүнүп, бөлмөнүн баасы 25 доллар болушу керек болчу. Менеджер коңгуроочуга 5 доллар берип, конокторго кайтарып берүүсүн суранат. Бирок коңгуроочу 2 доллар кармап, ар бир конокко 1 доллардан берет. Эми ар бир конок 9 доллар (жалпысынан 27 доллар) төлөдү, ал эми коңгуроочуда 2 доллар бар, бул 29 долларды түзөт. Жоголгон 1 доллар эмне болду?

деп жооп берет: Жоголгон доллар табышмак - айлакер суроо. Коноктор төлөгөн 27 доллардын ичине бөлмөнүн 25 доллары жана коңгуроочу кармаган 2 доллар кирет.

18 / суроо: Мейманканага келгенде бир киши машинасын жолдо түртүп баратат. Ал: «Мен банкрот болдум!» деп кыйкырып жиберет. Неге? деп жооп берет: Ал Монополия оюнун ойноп жатат.

19 / суроо: Эркек 20 долларга көйнөк алып, 25 долларга сатса, бул 25% пайдабы?

деп жооп берет: Жок (көйнөктүн өздүк баасы 20 доллар, ал эми сатуу баасы 25 доллар. Пайда 25 доллар – 20 доллар = 5 доллар. Пайда пайызын эсептөө үчүн кирешени өздүк баага бөлүп, андан кийин 100гө көбөйтөсүз: (5) / 20) * 100 = 25%. Пайда пайызы пайданын суммасы эмес, 25%.)

20 / суроо: Эгерде машинанын ылдамдыгы 30 мильден 60 мильге чейин өссө, ылдамдыгы пайыз менен канчага өсөт? деп жооп берет: Ылдамдык 100% га жогорулайт.

21 / суроо: Эгер сизде узундугу 4 фут жана туурасы 5 фут болгон тик бурчтуу бакчаңыз болсо, периметри кандай? деп жооп берет: Периметри 18 фут. (Төрт бурчтуктун периметринин формуласы P = 2 * (узундугу + туурасы). Бул учурда, P = 2 * (4 + 5) = 2 * 9 = 18 фут.)

22 / суроо: Эгерде эки саат мурун саат бирден кийин канча убакыт болсо, азыр саат канча? деп жооп берет: Саат 2.

 

 

1. Эки күн катарынан жамгыр жаашы мүмкүнбү?

2. Эки адам беш партиядан шашки ойнойт. Ар бири беш жолудан утту. Бул мүмкүнбү?

3. Кандай суроого “ооба”деп жооп берүүгө болбойт?

4. Кандай идиштен тамак иче албайбыз?

5. Адамдар менен унаалар басып өтүүчү жаныбар кандай аталат?

6. Чийки түрүндө жебейт. Бышкан соң таштандыга таштайт. Бул эмне?

7. Адам анын иштегенин каалайт. Бирок, иштеген кезде ачууланып өчүрүүгө шашылат.

8. Аны жерден көтөрүү оңой, ыргытуу кыйын.

9. Мараттын он беш кою бар эле. Он төртүнөн башкасынын баары өлүп калды. Ошондо Мараттын анча койу калды?

10. Мейманканада 7 кабат бар. Биринчи кабатта төрт адам жашайт. Ар бир кийинки кабатта алдыңкысына караганда 2 адамга көп. Лифтти эң көп чакырган кайсы кабаттын жашоочулары?

11. Атамдын жашы 31де болгондо мен болгону 8 жашта элем, ал эми азыр атам менден эки эсеге улуу. Ошондо менин жашым канчада?

 

Жооптор

1. Жок. Себеби эки күндүн ортосунда бир түн бар

2. Ооба. Анткени, алар ар түрдүү адамдар менен ойнойт

3. “Сиз уктап жатасызбы?” деген суроого ооба деп жооп берүүгө болбойт.

4. Бош идиштен

5. Зебра

6. Лавр жалбырагы

7. Ойготкуч (будильник)

8. Мамык

9. 14

10. Биринчи

11. Жообу - 23 жаш.  Атасы менен уулунун жаш айырмачылыгы 23 жаш

 

Кайсы жаныбар өмүрүнүн 70% уктаганын билесизби?

Жооп: Мышык

Селенографияда Айдагы кратерлердин 2ин ким атады?

Жооп: Ахмад Фергани жана Мирзо Улугбек

Америкалык тарыхчы Сартон өз эмгегинде XI кылымды кандайча сүрөттөйт?

Жооп: Беруни доору

Акыркы 4 жылда кайсы жаныбар үйдө отурган?

Жооп: Эч кандай жаныбар үйдөштүрүлбөйт

Зодиакта тирүү жанды чагылдырбаган бирден-бир белги кайсы?

Жооп: Тараза

Бир жарым аралдын аянты жана 236 арал?

Жооп: Гонконг

Бразилия деген кайсы улут?

Жооп: Португалиялык

Кайсы жаныбар (курт-кумурска) чоң кишиге караганда уулуу?

Жооп: Скорпион

Беш кабаттуу имараттан кулап түшсө дагы, кайсы жаныбар зыян келтирбейт?

Жооп: Келемиш

Кайсы өлкөдө 120дан ашык мөңгү жана 100дөн ашык вулкандар бар?

Жооп: Исландия

Дүйнөдөгү эң чоң көрүстөн кайсы өлкөдө жайгашкан?

Жооп: Иракта Вади ас-Салам. Ал жерде 5 миллиондон ашуун адам көмүлгөн.

Жердеги кайсы жаныбардын жүрөгү мүнөтүнө 9 гана жолу согот?

 

20. Кызыктуу факт: АКШда ал OKY катары берилген, Жапонияда ЖОК катары берилген, биздин учурда ал КОЙ катарынан берилген. Эгер түшүнсөңүз, цитата келтирилген ырааттуулук деген эмне?

Күнү, айы, жылы

21. Ал кара тизмеде, адамдар чоңдорду эмес, өзү үчүн түзө алышат, кээде көрүнбөгөндөр дагы коркунучтуу. Бизде чоң же кичине баары бар. Логикалык ойлонуп жооп табыңыз.

ката

22. Кокон хандыгынын убагында өрөөндүн ар кайсы жеринен келген адамдар белгилүү Кокон базарына чогулушчу. Кызыгы, бир эле товарды бирдей өлчөмдө алып келсе дагы, чыгыштан сатуучуга 100 тенге, батыштан келген сатуучуга 50 тенге салык салынат. С: Эмне үчүн батыштан келген сатуучуларга эки эсе төмөн салык салынат?

Батыштан келген сатуучуларга азыраак төлөштү, анткени алар келгенде жана кеткенде алардын көздөрүндө күн жаркырап турат.

23. Базардан эчкини сатып жатканда, койчулар анын кулагына көз чаптырышты. Алар чоң жана узун кулактары бар эчки тандашты. С: Эмне үчүн чоң кулактуу эчкини сатып алыш керек?

Эгиздерди төрөгөн эчкилердин кулактары чоң.

24. Математикалык маселе. Өлкөнүн султаны анын тушунда 12 облустун депутаттары казынага алып келген алтын тыйындар менен каптарды чогултушкан. Аңгыча кабарчы үшкүрүнүп келип, султанга мындай деди: - Оо, улуу султан, сенин орун басарларыңдын бири сага чыккынчылык кылды. Ал жөнөткөн сумка жасалма тыйындарга толгон. Алар сырткы көрүнүшү менен чыныгыдан айырмаланбайт, салмагы 10 грамм, ал эми чыныгы алтын монета сыяктуу 9 грамм эмес. Султан депутат кайсы сумканы бир ок менен жөнөткөнүн аныктоону чечти. Сиз ага 1 суммада кайсы сумка жасалма тыйындар менен толтурулгандыгын аныктоого жардам бере аласызбы?

Султан ар бир сумкадан ар бир сумкага, сумкаларынын санына жараша, башкача айтканда, 1 баштык - 1, 2 баштык - 2, 3 баштык - 3… 12 баштык - 12. Андан кийин алынган тыйындардын салмагы аныкталат. Эгерде граммдардын саны жалпы салмактагыдан аз болсо, ошол эле сумкада жасалма тыйындар болот.

25. Британиялык фермерлер уйларга көбүрөөк туз берүү натыйжалуураак дешет. Туздун кандай пайдасы бар деп ойлойсуз?

Туз жеген уйлар көп суу ичишет, көп суу ичишсе, көп сүт беришет.

26. Дыйкандар бир аздан кийин түшүмгө кара көмүр чачып башташкан. С: Эмне үчүн алар кара көмүр чачышы керек?

Кара жер күн нурларын көбүрөөк алат, ошондуктан алар түшүм алууга жетишет.

27. Так бир мамлекет борбор шаардын чегинде жайгашкан. Бул кайсы шаар жана мамлекет?

 

 

Италиянын борбору - Рим жана анда жайгашкан мамлекет - Ватикан

28. Эң унутулгус болуп токойдогу бак-дарактардын көбөйүшүнө өбөлгө түзгөн боз бадам саналат. С: Алар бак-дарактардын өсүшүнө кандайча жардам берет?

Алар дарактын жемиштерин жерге көмүшөт жана аны кайсы жерге коюшканын эстей алышпайт. Жемиштер уруктанат жана алардан өнүп чыга баштайт.

29. Кызыктуу суроо: XIX кылымда Европада велоспорт өтө популярдуу болуп калган. Велосипед тебүү шылтоосу аялдардын эзелки кыялдарын ишке ашырууну тездетет. С: Велосипед тебүү шылтоосу менен аялдар кандай кыялдарды кабыл алышты?

Шым кийүү

30. Географиядан берилген суроо: Бул борбор эки шаардын айкалышы. Анын аталышы эки шаардын аттарын кошуудан келип чыккан. Бул кайсы шаар?

Будапешт

31. Цейлондо ар бир үй-бүлө өз короосунда болушат, ал эми биздин өлкөдө бардыгы көп кездешет. С: Эмне жөнүндө сүйлөшүп жатасың?

мүрзө

32. Тамаша суроо: Адам эмне үчүн артын карайт?

Себеби анын артында көзү жок.

33. Математикалык маселе: Бироонун 500 суму бар болчу. Ал үчүн 100 үй жаныбарын алуу керек. Жылкы - 50 сум, уй - 10 сум, кой - 1 сом. Акчасын колдонуп, 100 баш мал сатып алуу үчүн, ал канча малды алып жүрүшү керек?

Жылкы 1 50+ уй 39 390+ кой 60 60 сум = 100 500 сум.

 

Суроолор

 

Атка шоколад берсен жейби?                                                         (Берсен жейт)

         3.   Асман менен жердин ортосунда эмне бар?                               (менен)

        4.   Асанда бар Усондо жок,  Асманда бар жерде жок?                  (ой)                                                                  

        5.   Мергенчи сагызган атса карга тушту эмнеге?                           

                                                                                               (кыш мезгили кар устуно тушот)

        6.   Эртен бул кунду эмне дейбиз?                                                         (кечээ)

        7.  100 жыл эмне деп аталат?                                                                 (кылым)

        8.   Асманда эмне жок?                                                                              (тирооч) 

        9.  Он эки айдан кийин эмне келет?                                                      (жаны жыл)

       10.   Ундан майда, таштан катуу?                                                          (Цемент)

       11.  Ысык-Колдун ортосунда эмне бар?                                               (тире)

       12.  Дуйнодо канча тамга бар?                                                                (беш)

       13.  Сууда кандай таш болбойт?                                                              (кургак)

       14.  Эки торолот бир олот?                                                                       (жумуртка)

       15.  Мутьфилим деги чачы узун кыз?                                                     (рапунсел)

      16.   Кыз тамак жасап жатат казанга эмне салат?                               (коз)

      17.    Жыланда эмне жок?                                                                           (бут)

     18.    Чайга шекер салганда эмне менен аралаштырасын?               (кол)

     19.    Тазда эмне жок?                                                                                  (чач)

     20.    Алысты жакын кылган?​(кыз)

     21.   Оюндан эмне чыгат?                                                                           (от)

     22.   Жармадан ачытып жасайт?                                                               (максым)

     23.   Эн биринчи ачытып окууган китеп?                                                (алипе)

     24.   Балдар суйуп корот?                                                                           (мутьфилим)

 

 

1.     Тайдын агасы                                                       -Кунан

2.     Митаам,куу жаныбар                                               -Тулку

3.     Токойдун падышасы                                                -Арстан

4.     Угуу органынан бир тамганы алсаң,бир жаныбардын аты аталат  

                                                                                       -  Улак

5.     Токой жаныбарларынын эң чоңу                  -Пил 

6 .   Жирафтын кыргызчасы    аталышы               -Акыра   

7.    Жыл башы                                                            -Чычкан

8.   Эки өркөчтүү жаныбар                                      -Төө

9.   Кан соргон жаныбар                                          -Чөө

10.   Кериктин орусчасы                                          -Носорог

11.  Жапайы кой                                                       -Аркар

12  .Эликтин баласы                                                -Чаарчык

13.  Отурганы кишидей

       Оттогону жылкыдай                                         -Кирпи 

14.  Манастын колдоочусу                                    -Кабылан

15.  Учпоочу канатуулар                                         -Пингвин

16.  Моюну узун канаттуу                                      -Турна,Аккуу

17.  Куйругун кесип кетет                                      -Кескелдирик

 

 

 

 

 

    Ж тамгасы менен жооп беруу

 

1.      Апалар, жеңелер салынат                              -Жоолук

2.      Иш кылбаган адам                                           -Жалкоо

3.      Илгери-илгери деп башталат                       -Жомок

4.      Кишмиштин чоңу                                            -Жузум

5.      Биз жашаган планета                                     -Жер

6.      ГЭСке бай област                                             -Жалал-Абад

7.      Асмандагы топ жылдыз                                 -Жетиген

8.      Асманда жыбыраган                                      -Жылдыз

9.      Сойлоочу жаныбар                                         -Жылан

10.    Башка коюп жатабыз                                    -Жаздык

11.    Эжендин жолдошу   сага                              -Жезде

12.    Тооктун баласы                                             -Жожо

13.   Жапайы жаныбар                                         -Жолборс

14.   Жөргөмүштүн үйү                                        -Желе

15.    Жаанын огу                                                    -Жебе

16.    Аптанын бешинчи куну                              -Жума

17.    Ярмарканын кыргызчасы                         -Жарманке

18.   Адамдын матору                                         -Жүрөк

 

 

Эшиктин синоними                                                     -Каалга

2.   Унчукпастан акыл уйротот                                        -Китеп

3 .  Эшикке салынат                                                           -Кулп

4.   Уйго келген чоочун кыз                                              -Келин

5.   Коздун устундо                                                             -Каш

6.   Тынчтыктын символу                                                   -Когучкон

7.   Болтуруктун энеси                                                        -Карышкыр

8.   Кышында жаайт                                                            -Кар

9.   Бел боо                                                                             -Кур

10.  Энергетиктердин шаары                                           -Кара-Кол

11.  Улуттук аспап                                                                -Комуз

12.  Озунон эки эсе оор жук которот                             -Кумурска

13.  Гулдон-гулго конот                                                    -Кополок

14.  Адам денесиндеги суюктук                                   -Кан

15.  Угуу органы                                                                   -Кулак

16.  Эмгек шайманы                                                         -Кетмен,курок

17.  Жер бетин эмнеден коро алабыз                        - Карта

18  .Кышында киебиз                                                       -Куртка

19.  Ачуу жашылча                                                            -Калемпир

20.  Зейнептин тугойу                                                     -Кукук

 

.Ысык-Колду Ата Журт деп билген  акын                         -А.Осмонов

4. «Манас» эпосу канча болуктон турат                                  -уч болуктон

5.Ч.Айтматовдун эн биринчи эмгек акысы?                     -бир жилик эт

6. Мамлекеттик символдорду ата?                                    -герб,желек,гимн

7. Канча област бар?                                                              - 7

8. Адам торолгондо эмне коёт?                                         -ат коюлат

9. Жаш наристенин алгачкы уйу?                                       -бешик

10. Таята тарабынан откорулуучу алгачкы той?             -Жээнтек той

11. Кандан жасалуучу улуттук тамак?                                -быжы

12. Манжанын атын алып журучу тамак?                         -беш бармак

13. Улуттук суусундук?                                                           -кымыз

14. Баткендеги гул?                                                                 -Айгул гулу

15. Айгулдун жигити?                                                             -Козулан

16. Душмандардан колго тушурулгон миндеген жылкыларга ким тамга баскан?                                                                                        -Эр Табылды

17. Дзотко тошун тоскон баатыр?                                        -Чолпонбай

18. Эки эсе оор жук которот?                                                 -кумурска

19. Алай ханышасы?                                                                -Курманжан

 

 

 

 

1. Мамлекеттик тил качан кабыл алынган?             -1998-ж.23-сентябрь

2. Тамгалардын катар жайгашуусун эмне дейбиз?       -алфавит

3. Муундун турлору?                                                  -ачык,жабык,туюк

4. Тыбышты билдирбеген тамгалар?                     -ь,ъ

5. Н тамгасы алфавитте канчанчы турат?              -15

6. Йоттошкон тамгалар канча?                              -4

7. Созулма ундуулор канча?                                     -6

8. Кыргыз алфавитинде канча тамга бар?            -36

9. Унсуз тыбыштар канча?                                        -25

10. Суйлом тузулушуно карай канчага болунот?     -2

11. Созулма ундуулор канча тамга менен белгиенет?     -2

12. Суйлом айтылышына карай канчага болунот?            -4

13. Баш мучолордон тузулгон суйлом?                     -жайылма суйлом

14.Башка бироонун созу?                                          -тол соз

15. Тыбыштар канчоо?                                                -39

16. Эки тыбышты билдирген тамгалар?                 -е,ё,ю,я

17. Тыбыштар кандай болуп болунот?                   -ундуу,унсуз

18. Б нын тугойу?                                                          -п

19. Создун маани берген болугу?                            -унгу

20. Эне тилибиз?                                                          - Кыргыз тил

 

 

Торт тарабы бирдей болгон фигура?                                -Квадрат                                    2.Кошуунун касиеттери?                             -Топтоштуру ,орун алмаштыруу  

3. Тогузду тоголотсо эмне болот?​-6

4. Даракта 4 алма бар,2 алманы алып койсо канча калат?​-даракта алма 

                                                                                                                           Болбойт

5. Эки 5тин суммасы канча?​-10

6. Эн чон 3 орундуу сан?​-999​

7. Радиус кандай тамга менен белгиленет?​-r

8. Кыргыздар кайсы санды ыйык тутат?​-7

9. Каалагандай санды 0го кобойтсо кайсы сан келип чыгат?       -0 озу чыгат

10. 8ди 2ге болсо канча болот?​-0 болот

11. Аянтты кайсы тамга менен белгилейбиз?​-S

12. 1 кг таш оорбу,1 кг пахта оорбу?​-барабар

13. 1 жумуртка 5 минутада бышат,ал эми 7 жумуртка канча минутада бышат?       

​​​​​-5

14. Тоок 1 буттап турса 3кг,2 буттап турганда канча кг болот?​-3кг

15. Бир жарым саат канча минута болот?​-90 минута

16. Так сандар экиге болунобу?​-болунбойт

17. Жети орундуу сандар эмне деп аталат?​-миллиондук

18. 3 бурчтуктун канча чокусу бар?​-3

19. 1 минутада канча секунда бар?​-60

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Физминутка

 

Кыймыл менен аткарылуучу физминуткалар

Окуучулар бири-биринин артына катар тизилишет.

1.  Бара жатып абышка

     Тоокторго жем чачты (артындагы окуучу колу менен алдындагы

     окуучуга тоокко жем чачкан ал сыяктуу колу менен кыймыл жасайт)

     Тооктор келип чокуду (манжалары менен акырын чокуйт)

     Өрдөктөр келип таптады( алаканы менен акырын артына таптайт)

      Шамал келип учурду (шамал учурган сыяктуу кыймыл жасайт)

       Кемпир келип шыпырды( артынан сылап коет)

2.    Талыкшыды бойлорум (денесин кыймылдатат)

       Чачылып кетти ойлорум( колун өйдө көтөрөт)

       Эс алдырып койбосом

       Таарынат ко колдорум (кол чабышат)

       Эс алдырып койбосом

       Таарынат ко буттарым (жерди тебишет)

 1,2, туралы жалпы,  3,4 коёндун көзу көк,   5-6 коён качты     

       7-8 жайлоодо мал семиз    9-10- отур да ойлон.

3 .Маанайыңар кандай? (кол чабылат)

   Досуңар барбы? ( колду бириктирет).

   Улагыңар барбы? (мааа-маа-маа  -деп маарайт).

   Мышыгыңар барбы? ( мяу, мяу деп алаканынын ушалайт).

   Чакычыңар барбы? ( колун бетине коёт).

   Сабакта өзүндү кандай сезип жатасың?  (белги берет).

 

4.    Ток кетти оюн.

     Мугалим айтат “Ток кетти  “ колдорун чабышат.

 

5.  Ордубуздан турабыз

     Колду алга сунабыз.

    Чарчады деп башыбыз,

    Оңго солго бурабыз.

 

6.  Жатып алган бүрүшүп,  манжаларды тургузуп.

     Эмне болот ошондо,     бул алакан , бул муштум.

 

7.   Сен мени карачы, азыр сабак башталат.

     Сабак кызык  болсун деп, келгиле  балдар ырдайлы.

 

8.   Ордубуздан турабыз, чымчык болуп учабыз.

       Балык болуп сүзөбүз,сабакта түз отуруп,мугалимди угабыз.

 

9.   Күн бүркөлдү.

     Шамал жүрдү (үн чыгарабыз)

      Жамгыр дыбырай баштады  (колдорун кыймылдатат)

     Жамгыр катуулады (дыбыратышат)

     Жамгыр акырын токтоду.

     Күн ачылды,  эми сабак башталды.

 

10.  Бара жатсам  алыска, төгүп алдым буудайды.

      Тооктор келип чокуду, шамал келип  учурду, кароол келип чогултту.

 

11.   Ат сарайга барабыз, аттын жалын тарайбыз.уй сарайга барабыз, 

      Уйду саап алабыз, Жаныбардын баардыгын , жакшы көрүп калабыз.

 

12.    Кутман таң менен баштайбыз.

     Жалкоолукту таштайбыз.биз бүгүнкү сабакта, окуп жана жазабыз. 

 

13.    Ордубуздан турабыз, колду алдыга сунабыз,алгач ирет оң колду, андан кийин     сол колду, 1,2,3,Чарчаганда токтойбуз, боксёрлорго окшойбуз.

 

14.Келгиле балдар ойнойбуз,тез кыймылды  койбойбуз.Мамалактай басабыз,    балык болуп сүзөбүз, коёнектей секирип, ордубузга  барабыз.

 

15.Келгиле балдар туралы,

Колу бутту суналы,

Бир аз алдыга жылалы, буттарды туз коёлу, колдорду ачып жумалы, отуралы туурасы, түз отуруп калалы.

 

16.Колду көтөр асманга, бирок  бутту жылдырба, 

    шамал тийген дарактай, эки жакка кыймылда

   1 дегенде секирип, 2 дегенде токтойбуз.

   топулдатпай  топ болуп, отурабыз  тынч болуп.

 

17.”Гүлсаратты” минебиз,

“Ак кемеге түшөбүз”.

“Ак жаан “ жаап турса да “Асма көпүрөдөн” өтөбүз.

”Саманчынын жолун” карай,

“Кызыл алманы” бирден санай 

“бетме бет ”турабыз “Биринчи мугалимди ”карай.

 

18.Күн ,түн оюну.

Күн ..... түн.....

Шамал башталды .....

Жамгыр жаады....

Жамгыр басылды.

 

 

19.Мээ чабуулу.

Мугалим күтүусүз  суроолорду берет.

Окуучу бат бат жооп берет.

М: Шаардын аты- Москва

Жаныбардын аты-уй

      Үй канаттуусу- өрдөк ж.б.

 

20.Учту , учту каркыра, учуп кетти алыска

канаттарын каккылап, конуп калды шатыга.

 

21.Алаканды жаябыз,  айтып гана салабыз

Бармагымдан башталса, чырылдайт ко чыпалак,

беш бир тууган ырдаса , ынтымакта жашашса.

 

22.Куштар бийик учуу үчүн, канаттары эң керек,

Жакшы бала болуу үчүн, окуу жазуу эң керек.

 

23.Отурабыз, турабыз, алга колду сунабыз , 

тамгаларды унутпай, күндө окуп турабыз а,б,в,г, ж.б

 

24.Күрөк кетмен аламын, огородко барамын,

Күрөк менен жерди тээп, кетмендеп арык казамын

Ишенбесен келип көр, эмгекти сүйгөн баламын.

Кечиндеси былк этпей, катуу уктап каламын,

эми сабак башталды, тынч отуруп калалы.

 

25.Күн бүркөлдү(колдорун каштын үстүнө коёт)

Амал болду ( колдорун жогору көтөрүп, оңго солго ийилет)

Жамгыр жаады (манжанын учу менен жамгырдын жаап жатканын  туурайт)

Жамгыр  катуу жаады ( катуу дыбыратышат).

Жамгыр акырындады(акырын дыбыратышат).

Жамгыр токтоду (бир, эки жолу тыкылдатышат).

Күн ачылды ( колун жогору көтөрөт)

Менин көңүлүм ачылды (колдорун  чабышат).

 

26.Ордубуздан турабыз, чымчык болуп учабыз,

Балык болуп сүзөбүз, сабакта  түз отуруп, мугалимди угабыз.

 

27.Карачы күн чыкты, туурайбыз мышыкты,

Карачы ай чыкты, туурайбыз шамалды,

ийилип , ийилип , туурайбыз баланы.

 

 

28.Жалпыбыз тең бирдейбиз, жалкоолукту билбейбиз.

Мындай кызык сабакта, кара жорго бийлейбиз.

 

28.Колдорубуз талыды, кана эмесе тургула, 

көңүгүүнү жасайлы, көккө учуп баралы,

учту-учту көпөлөк , алыс учту көкөлөп.

 

29 Кана эмесе балдар туралы, эжекени туурайлы .

Оң кол  өйдө көтөрулсө  сол кол түшөт төмөнгө.

Кыймылдаса мына минтип, ден соолукка өбөлгө.

Биз адептүү балдарбыз, тынч отуруп калабыз.

 

30.Баш бармак, бир дегенин кармап, сөөмөйдү сун, эки деп жум.

Ортоң узуну, үч де ушуну. Анын аты аты жок , төрт деп аны кош.

Чыпалак кичик , беш деп тизип ,билип ал анда ,

булар манжа, бириксе муштум, бардыгың уктуң.

 

31.Чарчап кетти колдорум,чачырап кетти ойлорум,

эс алдырып алайын, таарынат го колдорум. 

 

 

 

 

 

 

8-март

 

Саламатсыздарбы ардактуу, ак саамайлуу апалар! Асыл кенчтүү эжелер! Кутман күнүңүздөр менен! Сиздердин көптөн күткөн 8-Март-Аялдардын эл аралык майрамына карата "Апам, апам, жан апам!" аттуу тарбиялык саатыбызды ачык деп жарыялоого уруксат этиңиздер! Сиздерди жаз майрамыңыздар менен куттуктайбыз!

Мээрим чачып көктөм жаздын келиши, Сайлар толуп аппак кардын эриши. Аялзаттын кадыр-баркын көтөрөт, Жазгы майрам марттын ушул сегизи.

Кыш мезгилдин жазга кезек бериши, Арык толуп, аппак кардын эриши. Аялзаттын жан дүйнөсүн жаз кылган, Жакшы майрам марттын ушул сегизи.

Куттуктаймын бүгүн ар бир энени, Асыл, назик эже, сиңди, жеңени. Бүгүнкүдөй күндөрүбүз көп болуп, Күтүп турсун мырзалардын белеги.

 

 

Аял- эне, аял-жар,
аял-дүйнөдө теңдешсиз асыл жан -деп бекер айтылбаса керек. Бар болунуздар биздин урматуу кыргыз
аялдары!
Аялзаты - бул жашоонун булагы,
Аялзаты - уй-булонун дубалы.
Келбетине эч бир тоскоол боло албайт,
Элуу,алтымыш, сексен,токсон курагы.
Айымдардын сулуулугун данктаган, Каалоо-тилек, ыр жазуунун
убагы.

Кубанткан майрамыныз чексиз болуп,
Кубана, куттуктайбыз ташып, толуп.
Ден-соолук, узун өмүр сизге самап,
Турабыз биз, жакшылыктын баарын каалап.
**************************************************
Аялзат жаз гүлүндой сулуусун,
Жарык берип күн нурундай жылуусун.
Очүрбөй коломтонун отун жаккан,
Бүлөөнүн берекеси, кумусуң.
**************************************************
Сегизинчи март куну
Неге конул жайдары.
Ал анткени ушул кун
Апакемдин майрамы.
***************************************************
Кулмундогон Кун дагы
Кумуш нурун арнады.
Ал анткени гул жыттуу
Апакемдин майрамы.
***************************************************
Гул ачылат жаз демине багынып,
Кыш да кетти жаз келди деп таарынып
Жаз илеби шаттык кошуп ааламга,
Майрам келди айымдарды сагынып.
Кызыл-тазыл гул жайнаган адырлар.
Аялзаттын деми менен гул жайнар,
Тизе бугуп ийилемин силерге,
Майрамынар куттуу болсун айымдар.
****************************************************
Аял заты, аруу, таза жансынар.
Уй булоодо суйкумдуу бир жарсынар.
Апа деген атынар бар, данкын бар.
Куттуу болсун сегизинчи мартынар.
****************************************************
Жайнап турса тируулуктун гулдору
Мага бакыт апакемдин кулгону.
Уй торундо алтын апам бар учун
Ошон учун суйом ушул дуйнону.

 

 

Энелерге таазим

Бала үчүн чыркырап жаны дайын, Бала үчүн арналган баары дайым. Кантип сыям зор түйшүк жүрөгүңө, Кагылайын, апалар, кагылайын?! Жок эч нерсе сиздерге тенегенге, Жок тaaмaй сөз баалоочу энелерге. Аздык кылат салмагы Ай, Кун, Жердин, Апалардын эмгегин ченегенге. Үмүттөр көп өмүрдө акталбаган, Үшкүрүктөр көңүлдө катмарлаган. Энелер, ай, антсе да мээрим төгүп, Эссиз уулун бапестеп, кастарлаган. Апалар, ай, ак дилин ката албаган, Апа деген – асылдык катарлаган. Мен эле эмес, менсинген далай акын, Мээриминди соз менен жаза албаган. Ар учурда ырыс-кут жандаганын, Айланышат асылга кармаганын. Ак дилимден силерге таазим этем, Айланайын, апалар, айланайын.

Куттуу болсун жаз майрамы-мартыңар!

Созу: Сабыракун Сулайманов

Энелер, карындаштар, айымдар,
Куттуу болсун жаз майрамы-мартыңар.
Көтөрүлүп маанайыңар жаркысын,
Жаз айында ачылгандай жарпыңар.

“Дүнүйө” деп куру, бекер наалыбай,
Сак-саламат жүрүңүздөр каарыбай.
Өмүрлөрдүн жашыл гүлүн кыяртпай,
Жашагыла жашыл өскөн арчадай.

Ыракаттуу, жашообуздун шаттуусу,
Силерсиңер бул дүйнөнүн таттуусу.
Жайлоодогу кызыл-тазыл гүлдөрдүн,
Силерсиңер эң бир коозу, наздуусу.

Айтаар сөздүн кыскасы,
Силерсиңер алп турмуштун туткасы.
Жашообузга жарык чачып, нур берген,
Силерсинер асылдыктын устаcы.

 

Энелер карындаштар айымдар,

Куттуу болсун жаз майрамы мартыңар.

Көтөрүлүп маанайынар жаркысын,

Жаз айында ачылгандай жарпыңар.

 

“Дүнүйө” деп куру, бекер наалыбай,

Сак-саламат жүруңүздөр каарыбай.

Өмүрлөрдүн жащыл гүлүн кыяртпай,

Жашагыла жашыл өскөн арчадай.

 

Ырактуу, жашообуздун шаттусу,

Силерсиңер бул дүйнөнүн таттусу.

Жайлоодогу кызыл тазыл гүлдөрдүн,

Силерсиңер эң бир коозу, наздуусу.

 

Айтаар сөздүн кыскасы,

Силерсиңер алп турмуштун туткасы.

Жашообузга жарык чачып, нур берген.

Силерсиңер асылдыктын устасы.

                     

           Балдардын апаларга арнаган каалоо тилектери (ыр түрүндө):

Урматтуу ак саамай апалар,

Ай чырайлуу эже, карындаштар.

Жаз менен кошо кирип келген,

Ажайып аялзатынын

Майрамы менен куттуктайбыз.

Кубанткан майрамыңыз чексиз болуп 

Кубана, куттуктайбыз ташып толуп.

Ден-соолук узун өмүр сизге самап, 

Турабыз биз, жакшылыктын баарын каалап.

Турмуштагы далай ашуу белестер.

Улуу муунга оңой болгон эместир 

Балдар үчүн күн-түн эмгек өтөгөн,

Ата энеге бул бир чечим кебектир 

Бүгүн артка бир көз ирмем кылчайсак,

Эң бактылуу, жарык нурлуу элестер

Куттуу болсун 8-март майрамың

Жаркын энем, менин назик энекем.

Куттуктайбыз, жаз майрамыңыз куттуу болсун,

Кучагыңыз кызыл чоктой гүлгө толсун.

Ийгилик жылоолосун баардык иште.

Жаныңызда жаркылдаган балдар болсун.

Бек туруп баарын артка таштаңыз,

Жашоону жазгы гүлдөй баштаныз.

Жараткан үмүтүбүздү кабыл кылып 

Биз үчүн дагы жүз жыл жашаңыз.

 

Маалымат

8-март - Айымдардын Эл аралык майрамы. Аялдар күнүн белгилөө жөрөлгөсү байыркы Римден бери келе жаткан салтка кирет. Байыркы Рим шаарында Аялдар күнү үй-бүлөлүү зайыптар күйөөлөрүнөн белек алып, алар көңүл борборуна айланып, тиричилик түйшүгүнөн аз да болсо узакташкан экен.

Күндөр өтүп, жыл кылымга алмашып, акыры америкалык тикмечи айымдар теңчилик үчүн 1857-жылдын 8-март күнү Нью-Йорк шаарында митингге чыгышкан. Америкалык Социалисттик партия 1909-жылы февраль айынын акыркы дем алышын Аялдардын улуттук күнү деп жар салган. Ошентип Аялдардын күнүн белгилөө алардын экономикалык жана коомдук абалын теңдөө күрөшүнө айланган.

Аялдардын Эл аралык күнү Клара Цеткиндин сунушу менен 1910-жылы Копенгаген шаарында өткөн социалисткалардын II Эл аралык конференциясында кабыл алынган. Айымдардын майрамы айрым европалык өлкөлөрдө 1911-жылы Орусияда 1913-жылдан бери белгиленген. Азыркы күндө 8-март - Аялзатынын жана жаз майрамы катары кабыл алынган.

Кыргызстанда 8-мартта аялдарга ар кандай белектерди берип, майрамдык маанай тартуулоого аракет кылышат.

Кытайда болсо ушул күнү кыз-келиндер жумушчу күнүнүн жарымын гана иштейт. Бирок бул КЭРдин Мамлекеттик кеңешинин сунушу мыйзам менен бекитилбегендиктен айрым жумуш берүүчүлөр муну кармана беришпейт.

Италияда аялдарга 8-мартта мимоза тартуулашат. Мындай салт Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин Римде кеңири жайылган. Анын келип чыккан булагы белгисиз.

АКШда март айы аялдарга арналган. Жыл сайын президент билдирүү менен чыгып, америка коомундагы аялдардын ролу тууралуу сөз кылат.

Ар кайсы мамлекеттерде:

Франция жана Германия

Францияда жана Германияда көпчүлүк европалык мамлекеттердей эле 8-мартка өзгөчө деле маани берилбейт. Бул адаттагыдай эле иш күнү, бул жерде 8-март аялдардын укугу үчүн күрөш күнү катары кабыл алынат. Энелер күнү - башка кеп. Бул күндү май айында майрамдашат.

Япония

Японияда март айынын башында кыздардын майрамын белгилешет, айдын орто ченинде Ак күн белгиленет, бул күнү эркектер аялдарга шоколад тартуу кылышат.

Италия

Италиялык аялдар 8-мартты жалаң кыз-келиндер катышкан отурушка жана башка иш-чараларга барышып, аялдар арасында майрамдашат, бирок майрам расмий болуп саналбайт, италиялыктар бул күнү иштешет.

Россия жана Кыргызстан

Жогоруда саналган мамлекеттердин ичинен бир гана бул жерде (жана мурунку СССР дин курамына кирген мамлекеттерде) 8-март расмий түрдө эс алуу күнү. Элдер ресторандарда же үй-бүлөөсү менен бирге майрамдык дасторкон үстүндө майрамдашат.

Кыргыз элинен Айчүрөк, Каныкей, Кыз Сайкал, Жаныл мырза, Таттыбүбү Турсунбаева, Сабира Күмүшалиева, Бүбүсара Бейшеналиева, Курманжан Датка,Роза Отунбаева окшогон көптөгөн атактуу аялдар чыккан. Кыргыз аялдары түрдүү кесиптердин ээлери катары да өзүлөрүн мыкты көрсөтө алышкан жана көрсөтүп келет жатат.

Кыз-келиндин көңүлүнө жаз консун,
Гүлдестеге, жылуу сөзгө шарт болсун!
Улуу майрам – 8-март күнү,
Эр жигиттер 8 эсе март болсун!
(белгисиз автор)

Ооба, аял затына мактоо сөздөрү кандай атылса да жарашат. Аларды жан киргизген күнгө, каран түндө жарыгын чачып жол көрсөткөн айга, чокусу көк тиреген бийик тоолорго, жыпар жытын чачкан кооз гүлдөргө салыштырсак ашык кеткендик болбойт. Жарык дүйнөдөгү асылдуулуктун бары аялзатында сакталып турат.

 

  

 

Макалдар

Макалдар

• Алтын айбатынан сулуунун сымбаты сүрдүү

• Атасыз – арсыз жетим, энелүү – эрке жетим

• Аялга акарат кылба, акарат кылсан кабыласын ыйга

• Бейиштин төрү – эненин таманында

• Энесин сыйлабаган, элин сыйлабайт

• Эне мээрими күндүн нурунан да жылуу

• Эне үчүн баланын жаманы билинбейт

• Куттуу болсун жаз майрамы-мартыңар!
Энелер, карындаштар, айымдар,
Куттуу болсун жаз майрамы-мартыңар.
Көтөрүлүп маанайыңар жаркысын,
Жаз айында ачылгандай жарпыңар.

• "Дүнүйө" деп куру, бекер наалыбай,
Сак-саламат жүрүңүздөр каарыбай.
Өмүрлөрдүн жашыл гүлүн кыяртпай,
Жашагыла жашыл өскөн арчадай.

• Ыракаттуу, жашообуздун шаттуусу,
Силерсиңер бул дүйнөнүн таттуусу.
Жайлоодогу кызыл-тазыл гүлдөрдүн,
Силерсиңер эң бир коозу, наздуусу.

 

 

 

Табышмактар

 

• Отуз чидер, кырк кишен,
Алтымыш — жолборс, жетимиш — аюу

• Алты — аркар, он сегиз — калтар,
Жыйырма — жылачын,
Жыйырма беш — уядан учкан ылачын.

Адамзат

• Каламын жүрүшүнө мен таң түңүлүп,
Бир заттын дүнүйөдө жандан күлүк.
Башында болгон эле бир айбандай,
Бактысы келе жатат эч байланбай.
Күндөн күн басып барат алдын карай,
Бүткөн жок шондо иши көп бир далай.

Акылман киши

• Эл ичинде миң дайра,
Миң дайранын ичинде,
Эң абзели бир дайра.
Көбүк кысып көп түшсө,
Бөгөй турган кул кайда?
Бул сөзүмдү чечерге,
Акылы ашкан шум кайда.

Асан-Үсөн

• Жаандан кийин куралат,
Жети түрдүү түс алат.
Мунун атын ким табат?

Атчан киши

• Алты аягы бар,
Эки башы бар,
Бир куйругу бар.

Бала

• Табиятка жаралса, эң бир таттуу,
Табияттан жоголсо, өтө ачуу.

• Кичинекей бомпошка,
Аны баары жактырат.

Бешиктеги бала

• Там-там элек, там элек,
Тамдан чыккан коенек.
Гүлү шаар ичиден,
Күлүп чыккан коенек.

• Тыкыр-тыкыр, тыкырчак,
Тыкырчактын ичинде бакырчак.

• Кыңыр-кыңыр кыңырчак,
Кыңырында быдырчак.

• Бир жигит үч белбоо байланат.

• Акта чилен, чилен куш,
Акырегин таңган куш.
Көктө чилен, чилен куш,
Көкүрөгүн таңган куш.

Бойго жеткен кыз

• Жүк бурчунда кызыл чыбык.

• Узун Терек башында,
Улар конуп отурат.
Узуну эми түгөнүп,
Учайын деп отурат.

Жаңы төрөлгөн бала

• Алдадан бир жан келди,
Өнөрү бар сөзү жок.

Жаш бала

• Багылаң козу бакырчаак.

Жаш баланын акылына киргени

• Болдум мен бир заманда кандан тентек,
Чапчу элем көрүнгөнгө катуу келтек.
Бир башым экөө болду, жүрүп-жүрүп,
Басылдым акырында мен да желдеп.

Ичтеги бала

• Эки тоонун ортосунда бир ашык бар,
Анын алчы экенин да, таа экенин да билбедим.

• Алтын сандык ичинде, алтын сака,
Алчы таасы билинбейт, барың байка.

• Алтын сандык ичинде алтын сака,
Алчы таасы билинбейт.

• Ак кардуу тоонун ары жагына,
(Алты кырдын башына)
Алтын чүкө өкчөдүм,
Алчы-таасын билбедим.

• Ак сандыкта тобум бар.

• Жомок,
Толгон ай жомок,
Акылдуу киши ача албас жомок,
Чечен бир киши чече албас жомок.

• Көлдө жаткан чүкөнүн,
Оң-солуну билбедим.

Кыз

• Бул жигиттин энеси —
Менин энемдин кайненеси.
Мен боломун бул жигиттин
Жүрөк боор эркеси.

Таякчан киши

• Бир адамдын үч буту бар.

Ушакчы

• Аралаштырып айтканын уксаң, абдан таттуу,
Бирден талдап түшүнсөң, уудан ачуу.

Азык-түлүктөр

 

Арпа

• Ыргал-ыргал ыргалган,
Ыргала басып жыргалган.

Аштык

• Кайдан чыктың?
Тупурактуу жерден чыктым.
Тупурагы эмнеге жукпайт?
Элибиздин сарасы.

Бир боо эгин

• Миңдеген бир тууган,
Баары окшош нурданган.
Ынтымагын карачы,
Бир гана кур курчанган.

Буудай

• Талаада кырк кыз бар,
Кыркы да ичи жарык.

• Өзү кызыл, өзү кызык,
Боорунда бар жалгыз сызык.
Берекелү балбан колдор
Күз айында алат сузуп.

• Кичинекей ырбыгый.

• Кичинекей чебичим, аягы менен суу ичет.

• Кичинекей текечер, жата калып суу ичер.

Жумуртка

 

 

 

 

 

 

 

 

Нооруз

. Арча тутөтуп бир окуучу кирет.

1-окуучу:

- Алас, алас, алас,

Ар балээден калас.

Айдан аман, жылдан эсен бололу.

Жакшылыкты тенир берди,

Жарык күндү кеңири берди,

Орообуз данга толсун!

Оозубуз нанга толсун!

2-окуучу:  Нооруз майрамыныздар куттуу болсун, 

                    Үйүңөргө бакыт консун.

                    Башыңарга баш кошулуп,

                    Даныңарга дан кошулсун.

3-окуучу:   Ууртуңардан күлкү,

                     Жүзүңөрдөн нур кетпесин!

                     Быйылкы жыл жакшылыктын

                     Токчулуктун жылы болсун.

4-окуучу:    Байыркы Чыгыш элдеринде, ошонун ичинде кыргыздарда 2000 жылдан ашуун убактан бери кун менен тундун теңдешкен кунун жаңы жыл – Нооруз дешкен.

5-окуучу:  Нооруз – фарсы тилиндеги нав-жаңы, руз-күн деген сөзүнөн алынган. Ал бара-бара турк тилдериндеги элдерге төл сөз катары өтөт.

Нооруз – 

- Жаркыраган жаздын

- Жаштык жигердин

- Күжүрмөн эмгектин

- Жакшы тилек умуттун

- Биримдуулуктун

- Кайрымдуулуктун

- Боорукердиктин

- Ыймандуулуктун

- Адилеттуулуктун

- Таттуу, даамдуу жайыл дасторкондун майрамы.

6-окуучу:  Келди Нооруз жер энебиз нан берсин,

                    Жериме көк, жер жайнаган мал берсин,

                    Канат бутак өсүп, тукум жаңырып,

                    Бешиктерге бакыт шерик жан берсин.

7-окуучу:   Келди Нооруз, жаңырып кун, жаңы тилек,

                     Өмүргө бир кылчайып ойлонуучу.

                     Белгилеп амандыгын ар бир адам,

                     Кубаныч ар бир үйдө тойлонуучу.

  8-окуучу:    Келди Нооруз, дил майрамы жаркыраган,

                      Күндүн нуру төгүлүп дүйнө шаңдуу.

                      Өлбөгөн жан жазды көрдү кубанып,

                      Кыбырап күнгө умтулду бардык жандуу.

9-окуучу:     Нооруз жалган куран айынын 20сынан 21ине караган түнү өткөрүлгөн. Бул кунду баары: кары-жашына карабай чыдамсыздык менен кутушкөн.

10-окуучу: Алар жаңы жылга жаңы кийимдерди даярдашкан. Алсак, карыялар, байбичелер ак, жашыл түстүү кездемелерден кийимдерди, көйнөктөрдү кийишкен.

11-окуучу: Ушул куну колунда барлар бей-бечараларга кайыр-садага беришкен.

12-окуучу:  Ушул күнү Баба дыйкандар мол түшүмдү сурашып, үрөндү жакшылыкка жумшалсын деп себишкен.

13-окуучу:  Ушул күнү айыл-ападагылар жаңы жыл бизге оттой ысык жашоону алып келишсин дешип, балбылдата от жагышып, тегеренип бий бийлешкен.

14-окуучу: Ушул күнү ага-туугандар, достор, коңшу-колоңдор бири-бири менен таарынышып журушсө, элдешишкен жана кечирим сурашкан.

15-окуучу: Ошентип, алардын биринин да көкүрөгүндө кири калбаган.

16-окуучу:  Мына ушунусу менен Нооруз майрамы барктуу да, данктуу да болгон. Ошентип, Нооруз майрамын жылга-жыл улаар, өмүргө-өмүр улаар – улуу күндү тосуп алдык.

Куш келипсиз Нооруз!

Жер жарылып чөп чыгып,

Желин айрылып сүт чыксын.

Ар балээ бизден алыс болсун,

Дасторкон жайылып береке толсун.

17-окуучу:  Ноорузга арналган тамак-аштын эң сыйлуусу, өткөрө сыйлуусу сүмөлөк менен чоң көжө болгон. Сүмөлөктүн келип чыгышы жөнүндө, эл ичинде ар кандай уламыштар айтылат, алардын бирин угуп көрөлү:

   Илгери өткөн заманда, жаркыраган жаздын алгачкы айында, калкты ачарчылык каптайт. Эл ичин өлум-житим аралайт. Жумурай-журттун айласы куруп, самандай сапырылат. Ошол заманда бир аялдын көп балдары бар экен . Кыйынчылык , жокчулуктан балдарынын жей турган тамагы жок . Алар тамак сурап ыйлашат. Эне эмне айла кылаарын билбей чоң казанга сууну куюп, ташты салып, кайната баштайт. Балдарына “мына азыр оокат бышайын деп калды” деген жоопту айтып, ыйлап,  оттон жагып олтуруп , балдары да өзү да уктап калышат . Эртең менен ойгонуп карашса казандагы таш кайнап , сүмөлөккө айланып калганын көрүшөт . Мына ошондуктан сүмөлөк сырдуу дагы ыйык дагы тамак деп аталып калган дешет .

   Сүмөлөк жасаш үчүн адегенде буудайды жууп, тазалап алабыз . Аны тегиз тактага жайып , күнүгө суу куюп турабыз . Ал жети күндө даяр болот, өнүп чыккан буудайдын узундугу 1-2 см ден ашыш керек. Буудай көп өсүп кетсе сүмөлөк кычкыл, даамсыз болуп калат. Өнүп даяр болгон буудайды жанчып, сууга салып сүзүп алабыз . Сүзүп алынган сууларды казанга куябыз. Сүмөлөккө сүзүп алынган суу, ун, 40 таш салынат . Жакшы тилек айтып , сүмөлөктү тынбай аралаштырып туру керек. Сүмөлөк эң узак 6-8 саат кайнап быша турган тамак. Сүмөлөктү баштаардан мурда жети токоч салынат . Жети күндө буудай өнөт. Жети саны кыргыз үчүн ыйык сан. Нооруздун дагы жети түрдүү тамагы бар. Алар: сүмөлөк, көк самса, бадырак, май талкан, эжигей, ширин күрүч , курут .

Сабакты жыйынтыктоо . 

“ Арыба, Нооруз!

Келе бер, Нооруз!

Элибиз айдан аман, жылдан эсен болсун!

Талаабызга ак нан берсин!

Алдыбыздан ак дасторкон,

Башыбыздан бак-дөөлөт,

Ырыс-кешик, ынтымак,

Доклад

Нооруздун тарыхы зороастризм динин негиздөөчү Зардушт пайгамбар менен байланыштуу. Биздин заманга чейинки 2 миңинчи жылдары Борбордук Азиядан Волга дарыясына чейинки аймакта индоарийлер мекендеген. Алар - азыркы Ирандагы зороастрийлердин жана Индиядагы индоарий брахмандардын түпкү теги. Биздин заманга чейинки 549-325-жылдары перстердин Ахеменид падышаларынын урук-тукуму бийлик жүргүзгөн кезде зороастризм дини кенен жайылып, зороастрий календары түзүлгөн. Бул динге ишенгендер сууга, отко, асманга, жерге табынышып, арбактарга сыйынышкан. Күн менен Түндүн теңелген мезгили катары 21нен 22-мартка караган түндү эсептеп, «жаңы күн, жаңы жыл келди» деп, жакшылыка үмүт кылып шаңдуу майрамдык каада-салттарды өткөрүшкөн.

 

Ал эми кыргыздарда Нооруз байыртадан баркталып келаткан майрам катары белгиленип келет. Бул күнү адамдар жакшылыкка үмүт кылып, эски таарынычтарын унутуп, бири-бирин сыйлап, көзү өтүп кеткен жакындарына, жалпы арбактарга куран окуп бата кылышат. Үй ичин тазалашып, арча менен аласташып, «оору-сыркоо, кырсыктар болбосун» деп, жакшылыкка тилек кылышат. Ар бир үйдө колунан келген даамын, тамак-ашын жасап, дасторкон жайышат. Ноорузда атайын кастарлап жасалуучу даамдын бири - сүмөлөк.

 

«Сүмөлөк бүгүн кайнаттык,

Бешене терим сүртөмүн,

Ыйманды бүгүн күтөмүн.

Бактыбыз бүгүн ачылсын,

Ырыс-кешик чачылсын», - деп бекеринен айтылбаса керек.

 

Сүмөлөктү даярдоонун эрежеси мындай.

Сүмөлөктү даярдоонун камылгасы жаңы жылга 10-15 күн калганда башталат. Алгач 5 же 7 кг жакшы сапаттагы буудай тандалып алынгандан кийин тазаланып жуулат да бир күн сууга чыланат. Эртеси көбө түшкөн буудайды супуранын, тактайдын бетине жайыш керек. Өтө кургап кетпеш үчүн улам суу чачып, ал жылуу жерде кармалат. Качан буудай өнүп, жарым карышка жакын калганда сокуга салынып жанчылат. Абдан эзилген буудай чараларга салынып, суу куюлат. Алгач бышыраарда уютулган буудай 5 кг болсо, казанга 10 кг акталган май куюлат. Майга жети токоч бышырып, аксакалдар куран окугандан кийин муздаган майдын 5 кг идишке куюп алынат. Даярдалып коюлган буудайдын ширелүү суусун дакиден өткөрүп сүзүп алып, казандын кулагынан бир карыштай кем кылып куюлат. Анан ага таза эленген ун салынып, бөлтөгү жоголгонго чейин чалынат. «Эртең жаңы жыл» деген күнү айылдын сыйлуу адамдары атайын сүмөлөк даярдалып жаткан үйгө чакырылат. Алар ун, мейиз, өрүк жана башка азыктардан ала келишип, майдалап-жанчып казанга салышат да, от жагып Кадыр Түн күтүп сүмөлөктү бышыра башташат. Сүмөлөк бышканда казандын үстү жылуу жабылып 5-6 саатча демделет. Айыл аксакалдары, байбичелер келишип, маркумдарга куран окуп бата тилешкенден кийин казандын капкагы ачылат. Сүмөлөктү бышыруунун негизги максаты - аны элге ооз тийгизип алардын ыраазычылыгын жана сообун алуу.

 

Ноорузда даярдалуучу сыйлуу даамдардын бири - көжө. Ал эми көжөнү даярдоонун эрежеси мындай.

Чоң көжөгө күрүч, нокот, түктөлгөн арпа, буудай, жүгөрү, ун-талкан, ар түрдүү акшак, акталган таруу, маш, сүр эт, жаш эт, ич май, сары май сыяктуу азыктарды эски жылдын кагынчыгы катары чоң казанга бөксөрөөк суу куюп алып, элден мурда эт, анан улам бирден даам салып отуруп, көпкө кайнатып бышырат. Ага пияз, сарымсак, тоонун татымал чөбүнөн кошуп, калемпир себилет. Чоң көжө ар түркүн азык кошулгандыктан даамдуу болот.

 

Кыргызстанда Ноорузга байланыштуу каада-салттардан тышкары элдик фольклордук ыр-күүлөр жаңырып, улуттук ат оюндары, спорттук мелдештер уюштурулат.

 

 

 

 

 

 

 

 

Кызыктуу оюндар

 

Мага бешөөнү айт – Класста ойной турган кызыктуу оюндар

Бул жөнөкөй сөз байлыгын карап чыгуу оюну, анда сиз өз эрежелериңизди иштеп чыга аласыз. Класста окуучуларыңызды топторго бөлүп, ар бир топко категорияларды бериңиз (мисалы, пицца толтургучтары). Алар 20 секунданын ичинде ошол категорияга тиешелүү беш нерсени (мисалы, пицца кошулмалары: сыр, козу карын, ветчина, бекон, жүгөрү) тактада табышы керек. 

Виртуалдык класс үчүн окуучуларга класстын беш нерсесин доска куралына жазсын. Алардын ичинен эң ылдамы жеңүүчү!

#5 - Көрсөт жана айтып бер – Класста ойной турган кызыктуу оюндар

Студенттериңиз жазууларына таза сөздөрдү киргизе алганы абдан жакшы, бирок алар сүйлөп жатканда да ошондой кыла алабы?

In Көрсөт жана айтып бер, сиз студенттерге иштөө үчүн теманы бересиз, мисалы, алардын сүйүктүү тамагы. Ар бир адам темага дал келген нерсени алып келип, ошол объект менен байланыштуу окуяны же эстутумун айтып бериши керек.

Оюнга көбүрөөк татымал кошуу үчүн, сиз студенттерге добуш берип, ар кандай сыйлыктар үчүн ат салышууга мүмкүнчүлүк бере аласыз, мисалы, эң мыкты аңгеме, эң мыкты сюжет, эң күлкүлүү окуя ж.б.

Сөз тизмеги – Класста ойной турган кызыктуу оюндар

Бул жөнөкөйлөштүрүлгөн, даярдыгы жок оюн менен студенттериңиздин сөз банкын сынап көрүңүз.

Биринчиден, «аары» деген сыяктуу сөздү ойлоп таап, анан окуучуга топ ыргыт; алар акыркы «э» тамгасы менен башталган дагы бир сөздү ойлоп табышат, мисалы, «зумруд». Кимдир бирөө кийинки сөздү жетиштүү тез кыйкыра албаганга чейин, алар класстын айланасында сөз тизмегин улантат, андан кийин алар бул оюнчусуз кайра башташат.

Кеңири деңгээлге өтүү үчүн, сиз теманы даярдап, студенттерден ошол категорияга гана тиешелүү сөздөрдү айтууну сурансаңыз болот. Мисалы, эгер сиздин темаңыз "жаныбар" болсо жана биринчи сөз "ит" болсо, оюнчулар "эчки" же "каз" сыяктуу жаныбарлардын сөздөрүн айтышы керек. Категорияны кенен кармаңыз, антпесе, бул тез класстык оюн чындап эле кыйын болуп калат!

#7 - Word Jumble Race

Word Jumble Race чактарды, сөз тартибин жана грамматиканы көнүгүү үчүн идеалдуу.

Бул абдан жөнөкөй. Сүйлөмдөрдү бир ууч сөзгө кесүү менен даярданыңыз, андан кийин классыңызды чакан топторго бөлүп, ар бирине бир топ сөздөрдү бериңиз. «БЕТ!» деп айтканда, ар бир топ сөздөрдү туура иретке салуу үчүн жарышат.

Сиз класста колдонуу үчүн сүйлөмдөрдү басып чыгара аласыз же сөздү оңой аралаштырсаңыз болот

 

Жашыруун сөздү тап 

Окуучуларга жаңы сөздөрдү жаттоого кантип жардам бере аласың? Сөздөрдү бириктирүү оюнун байкап көрүңүз, Жашыруун сөздү тап.

Биринчиден, бир сөздү ойлоп, анан окуучуларга ошол сөз менен байланышкан кээ бир сөздөрдү айтып бер. Алар сиз ойлоп жаткан сөздү айтууга аракет кылуу үчүн бар лексикасын колдонушу керек болот.

Мисалы, жашыруун сөз "шабдалы" болсо, "кызгылт" деп айтса болот. Андан кийин алар "фламинго" сыяктуу бир нерсени божомолдошу мүмкүн жана сиз аларга анын тиешеси жок экенин айтасыз. Бирок алар "гуава" сыяктуу сөздөрдү айтканда, бул жашыруун сөз менен байланыштуу экенин айта аласыз.

Жашыруун сөздү тап

Окуучуларга жаңы сөздөрдү жаттоого кантип жардам бере аласың? Сөздөрдү бириктирүү оюнун байкап көрүңүз, Жашыруун сөздү тап.

Биринчиден, бир сөздү ойлоп, анан окуучуларга ошол сөз менен байланышкан кээ бир сөздөрдү айтып бер. Алар сиз ойлоп жаткан сөздү айтууга аракет кылуу үчүн бар лексикасын колдонушу керек болот.

Мисалы, жашыруун сөз "шабдалы" болсо, "кызгылт" деп айтса болот. Андан кийин алар "фламинго" сыяктуу бир нерсени божомолдошу мүмкүн жана сиз аларга анын тиешеси жок экенин айтасыз. Бирок алар "гуава" сыяктуу сөздөрдү айтканда, бул жашыруун сөз менен байланыштуу экенин айта аласыз.

101 жана чыгып

Математика сабагыңыз бир аз кызыксыз нота менен бүтөт деп тынчсыздандыңыз беле? Бир нече раундду баштоо жөнүндө эмне айтууга болот 101 жана чыгып, класс үчүн кызыктуу иш-чара, анын максаты 101 санына мүмкүн болушунча жакын упай топтоо. Классыңызды топторго бөлүп, сөөктөрдү чагылдырган спиннер дөңгөлөкүнө ээ болуңуз (ооба, биз ар бир класста бир-эки сөөк даяр эмес деп ойлойбуз).

Ар бир топ кезектешип дөңгөлөктү айлантат жана алар санды номинал боюнча санай алышат же аны 10го көбөйтө алышат. Мисалы, бешти тоголоктоп коюшса, алар ошол санды сактап калууну же 50гө айлантууну тандай алышат. 101.

Улгайган студенттер үчүн чечимдерди кабыл алуу кыйыныраак болушу үчүн, 7 сыяктуу ыңгайсыз көбөйтүүчү санды берип көрүңүз.