Кыз адеби кымбат

Сабактын максаты:
1. Окуучуларда адептуу болуу жонундо ой жугуртууго өбөлгө тузуу.
2. Окуучуларда адеп билимин калыптандыруу, озун адептуу кармоого тарбиялоо.
3. Элдик каада-салтты, урп-адатты баалоого кондуруу. Улууларды урматтоого, кичуулорду сыйлоого чакыруу.

Сабактын жабдылышы: Макал-лакаптар жазылган плакатттар.

 Сабактын журушу:

1. Уюштуруу:
Сабактын темасы, максаты боюнча тушунук беруу.

2. Жаны тема:
   Балдарым акыл-эстуу, адептуу болсо деп ар бир эле ата-эне тилек кылат. Ата-энебиз каалагандай бала боло алабызбы? Ата-бабаларыбыз байыртан эле адеп-ахлак маселесине олуттуу конул буруп келишкен.
 Кылымдар бою түзүлгөн элдик мораль, ата-бабаларыбыз түзгөн улуу адептик-ыймандык нарк-дөөлөттөр– күнүмдүккө эмес, түбөлүктүүлүккө эсептелген, калктын тарыхый тажрыйбасынан жаралып, доорлор сыноосунан өткөн көөнөрбөс элдик этикалык нарктар, адеп-ыймандык мурастар.  
   Калыгул даанышмандын гуманисттик этикасы насыяттайт: «Орой айтсаң адамга жукпайт, орой сөздү киши укпайт, сылык-сыпаа сөз жетет, ал мээге эмес, жүлүнгө кетет». Элдик кеменгер Калыгулдун ишениминде  оройлукту назиктик, сылыктык, ачууну токтоолук, сабырдуулук, жек көрүүнү мээрим менен сүйүү жеңет.
   Элдик этикада калыстык, чынчылдык, адилеттүүлүк, акыйкатчылдык, жоомарттык, “таш менен урганды аш менен урган” айкөлдүк, топуктуулук, сабырдуулук, сылык-сыпаалык, кечиримдүүлүк, мээримдүүлүк, ар намыстуулук, жоопкерчиликтүүлүк,  мекенчилдик ж.б. улуу сапаттар ар дайым даңазаланып, адамдык жүрүм-турумдун идеалы болуп келген.
Элдик каада-салттан, урп-адаттан алынган адеп билими менен таанышалы:
1. Озунду адептуу тут, кийим-кечен жупунусуна кайыл бол. Озуно чак, таза кий. Адегенде сырткы корунушун козго чалдыгат.
2. Башкаларга акаарат айтпа. Ал сага тийишпесе, кемсинтпесе ж.б. ызаалуу создор менен сени ууктурбаса, текөөрдөшпөсө, мейли зыяндуу пенде болсо да, аны оз жолуна кой.
3. Бироого учурашууда, кол беруудо,туз карап жуздон. Улууларга биринчи салам айт.
4. Ушак айындан озунду алыс тут. Эр жигитке бироонун устунон бир нерсе айтууну жараткан жазган эмес. Жаратылышы тегиз “жакшынын козу кор, кулагы кер”. Мында айколдук, жоомарттык, эркекке таандык сапаттар жатат.
5. Уурулукка малынба, ал адамдын жузун жер каратат. Кээ бир адам намазын окуйт, келмеси оозунан тушпойт. Бирок журуш-турушу олдоксон. Калкка жакканын, кудай-таалага жакканын.
6. Дилинди ак карма, алдым-жуттум болбо, бей-бечара момундарды аёо сезимин дайыма ниетине чаап турсун. Колдон келсе дайыма аларга кайрымдуулук кыл.
7. Адал менен арамды айра тааный бил. Арамдык жеке тамак-ашта эле эмес, ал журуш-турушта, адамдык сапатта, жекече касиетте, таман акы, мандай терде.
8. Жарык жана жалган дуйнодо сугалак болбо, бироолорго коз артпа. Тируучулуктун зыйнаты ыйманын жолдош болсо, ошол олжо.
9. Адатта кулуунун да ар кандайы бар. Тан-тамашаларда, тентуштардын арасында, жайыл дасторкон отуруштарда, улуу-кичуулордун арасындакулуунун оздук маданиятын, адебин кыргыз эли жондуу корот да, кулку омурдун мулку катары ырыхат алышат. Кулуу аркылуу конул куунакталат. Кытмыр кулуу – арамзалык ойдун бир белгиси, терс сапат.
Кылымдар бою ата-бабаларыбыз түзгөн улуу адептик-ыймандык нарк-дөөлөттөрдөн бир аз тааныштынар. Ар бир пунктун талдап чыгалы.

3. Бышыктоо:
Ата-бабаларыбыз тузгон улуу адептик-ыймандык нарк-дөөлөттөрду муноздогон макал-лакап, накыл создордон айтып бергиле. Аларды чечмелегиле.
Сыйлаганга аш таппасан, сыпаалыкка соз тап.
Улууга урмат, кичууго ызаат.
Сыйласан сыйлуу болосун.
Сыйлашпаган тууганын, сыр айтпаган душмандай.
Сый сыйга жарашат, сый билбеген адашат.
Уят олумдон катуу.
Сабырдын тубу сары алтын.
Жылуу созго жылан ийнинен чыгат. Ж.б.

4. Жыйынтыктоо:
  “Карынын кебин капка сал” дегендей, ата-энебиз, улуулар айткан насаат создорду кунт коюп угуп, конулго туйуп, озубузду адептуу, ыймандуу, нарк- насилдуу болуп чоноюууга, келечекте “жакшы” адам болууга умтуулуубуз керек экен. Азыр баарынар эле ушул ойго кошулсанар керек деп ойлойм. Биз ошондо ата-энебиздин максат-тилегин орундап, аларды эч качан уятка калтырбайбыз.
5. Уйго тапшырма беруу:
  Озунордун жаман сапаттарынар барбы ойлонуп коргуло. Аларды жакшы сапаттарга алмаштырууга болобу? Адепсиздик кылган учурларынар болгонбу? Ошол учурда кандай кылсанар туура болмок? Ойлорунарды баракка жазып келгиле.

3