Кыргызстандын 20-30-жж. коомдук-саясий турмушу // 9 класс, Кыргызстан тарыхы

Кыргызстандын 20-жж.-30-жж. коомдук-саясий турмушу

План

• 20-жылдардын ортосундагы саясий топтордун күрөшү.
• "Отуздун каты".
• Көчмөн айылдарды советтештирүү
• "Коренизация" саясаты

1. 20-жылдардын ортосундагы саясий топтордун күрөшү.

20-жылдардын экинчи жарымында кыргыз саясатчыларынын эки тобунун ортосунда бийлик үчүн күрөш күчөгөн:

1) Биринчи топко Абдыкерим Сыдыков, Ишенаалы Арабаев, Жусуп Абдрахманов ж.б. кирген. Бул топту киргендердин көбү алдыңкы кыргыз интеллигенциясынан болгон.

• 2) Экинчи топко Рахманкул Кудайкулов, Дүйшөнаалы Бабаханов, Ыбрай Тойчинов жана алардын жолдоочулары кирген. Булар негизинен совет бийлигинин алгачкы жылдарында кадрларды таптык тандоо принцибинин аркасында жогорку кызматтарга көтөрүлгөн адамдар болгон.

• М. Каменский партиянын обкомунун биринчи катчысы болгондон кийин, топтордун ортосундагы талаш күчөгөн эле.
• Ж. Абдрахманов М. Каменский сыяктуу адамдарды "чөнтөгүндө партбилети бар колонизаторлор" деп атаган.

• Эки топту беттештирип, М. Каменский алардын бирин колдой баштады. Бул Кыргызстандагы кырдаалды ого бетер татаалдаштырды. Ага баш ийген аппаратты жана Р. Кудайкуловдун жергиликтүү потенциалын колдонуп , биринчи катчы А. Сыдыковдун тарапкерлерин жооптуу кызматтарынан четтетүүгө жетишти…

• Партиянын жетекчилигине Н. Узюков жана В. Шубников келгенден кийин Кыргызстандагы топтордун күрөшү алда-канча азайган.

• Д. Бабаханов - партиянын обкомунун экинчи катчысы кызматынан, Р. Кудайкулов - "Кошчу" союзунун жетекчилигинен, Ы. Тойчинов облустук Аткаруу комитетинин төрагасынын орун басары кызматынан бошотулуп, ал обкомдун бюросунун курамынан чыгарылып, Москвага окууга жөнөтүлгөн.

• К. Айтбаев облустук партиялык көзөмөл комиссиясынын курамынан четтетилген.

• Р. Кудайкулов менен Д. Бабахановдор кылмыш иштери үчүн сотко берилген.

Жетекчилик кызматтарга негизинен патриархалдык-туугандык калдыктар менен күрөшкөн жаштар келишкен.

Партиянын обкомунун экинчи катчысы Ж.Саадаев , ал эми Кыргызстанга кайтып келген Ж. Абдрахманов облустук Аткаруу комитетинин төрагасынын орун басары болгон. Кийинчерээк ал Кыргыз АССРинин Эл Комиссарлар Советинин биринчи төрагасы болгон.

2. "Отуздун каты".

• Кыргыз обком партиясынын биринчи катчысынын жогорудагы иш стили оппозициянын пайда болушуна, ал эми 1925 - жылы жайында "отузунчулар"деп аталганга себеп болгон . "Отуздун" борборго жазган катында (кол койгондордун саны боюнча аталышы) партиянын кыргыз обкомунун М.Каменский жетектеген бир катар жооптуу кызматкерлеринин саясатын жана аракеттерин сынга алган. "Отуздун" башкы идеялык шыктандыруучусу, манифестин түзүүчүсү Абдыкерим Сыдыков болгон.

• "Отуздун" курамында И. Арабаев, А. Орозбеков, И. Айдарбеков, С. Мураталин сыяктуу эл сыйлаган инсандар да болгон. Партиянын Орто Азия бюросу андагы конструктивдүү сын-пикирлерге карабастан, "отуздун" катына «партиянын бөлүнүп-жарылуусуна жол берген бай-манаптык жорук» - катары мамиле жасаган.

• Бир аз мурда (22-июнь, 1925-жылы) М. Каменскийдин түздөн-түз кийлигишүүсү менен "отуздун" катынын башкы демилгечиси А. Сыдыков партиянын "үчилтиги" тарабынан партиянын катарынан «активдүү топчу"катары чыгарылган.

• Партиянын Орто Азия бюросунун БКнын комиссиясы бул чечимди колдогон.

• "Отузунчу" катынын демилгечилеринин бири И. Арабаев Орто Азия бюросунун токтому менен партиядан чыгарылган.

3. Көчмөн айылдарды советтештирүү

• Кыргыз АССРи түзүлгөн мезгилде республиканын калкынын жарымынан көбү көчмөн турмушта жашашкан.

• Малчылардын көчмөндүгүнө партия таасирин жогорулатуу жана аларды советтештирүү максатында Жайлоо кеңештери уюштурулган. 1927-жылдын жазында Кыргыз АССРинин БАКы Суусамыр өрөөнүндө жайлоонун убактылуу кеңешин уюштуруу жөнүндө токтом кабыл алган.

• Кийинчерээк мындай кеңештер Кыргызстандын бардык жайлоолорунда түзүлгөн.

4. "Коренизация" саясаты

• 1926-жылы, т.а. Совет бийлиги орногондон 9 жыл өткөндөн кийин Кыргызстанда болгону 1600 кыргыз өнөр жайда иштеген.

• 510 миң кыргыздын 19 миңи (3,7%) гана сабаттуулукка ээ болгон.

• Жергиликтүү тилде иш кагаздарын жүргүзүү курч маселелердин бири болгон, анткени 1925 - жылдын орто ченинде ал болуштук аппараттарынын жарымында гана, ал эми облустук жана округдук аппараттарда андан да аз колдонулган.

Мындай шартта партия "коренизация" саясатын жүргүзүүгө багыт алган. Бул саясаттын максаты, биринчиден, иш кагаздарын жергиликтүү калктын тилине которуу менен советтик мамлекеттик аппаратты массага жакындатуу , экинчи жагынан, калктын сабатсыздыгын жоюу жана анын саясий активдүүлүгүн жогорулатуу менен массаны советтик мамлекеттик аппаратка жакындатуу болгон.

Суроолор

• Кыргызстандагы саясий топтордун күрөшүнүн себептери эмнеде?
• Кыргызстандын көчмөн айылдарын "советтештирүүнүн" максаттары тууралуу айтып берсеңиз.
• Кыргызстанда "коренизация" саясаты кандай өттү?
• Ар кандай тарыхый мезгилдерде кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн өнүгүүсүнүн экономикалык жана социалдык-саясий өбөлгөлөрүн атаңыз.

Үй тапшырма

• 6-7-8 параграфтарды окуп, маанилүү маалыматтарды табуу