Китеп жонундо тарбиялык саат

Китептин келиши по – гречески «БИБЛИО» – китеп «ТЕКА» - жай

Китепкананын жакшы жактарын карап жатып адамдын калеминен жаралган китептин түрү сакталган. Китептин качан пайда болгондугу туралуу так маалымат жок. Кагазды ойлоп тапканга чейин китеп жазуу өтө оор болгон. Ушул доорго чейин «китеп» чополук баракча, бамбуктун сабагына, дарактын кабыгына, пергаментке, берестке жазылчу.

Биринчи адамзаты кагазга жазардын астында ташка тамгаларды басып жазышкан болчу. Бирок ташты которуп журу учун ото оор, катуу, сынып кетчу каражат катары карашкан.

Адамзаты эн оной каражат катары жана пайда материалды издешкен.

Чополуу баракчага жазгандан биринчилер болуп Греция. На еще влажной и мягкой глине писец острой палочкой выдавливал слова – значки. Потом глиняную дощечку сушили и обжигали.

Китепти жазыш учун мындай жуздогон таштан жана чоподон жазалган миндеген плиткалар керек болчу жана аны китепканада эле окуу мункундулугу болгон. Себеби аларды которуп кетуу оордука турган жана сындыруу коркунучу болгон.

Ал эми Грецияда жыгачтан жасалган такталар пайдаланылган.

Ал эми байыркы Египетте папируска жазышкан.

Папирус –  ыраңдар тукумундагы көп жылдык чөп  өсүмдүк . Үч кырдуу, калың жалбырагы түбүнөн өсүп чыгат жана сууларда өсөт. Анын сабагынан ичке тилмече сыяктуу кесишип, клейлеп жана кунго кургатуу менен китептин барактары жазашчу.  

Байыркы Оруссияда б ерч кабыкга жазышчу. Ал дарактардын сейрек кабыгын сырткы бөлүгү болуп саналат. Ага жазуу оной болчу, бирок китеп учуну жарактуу эмес эле.

Пергаме шаарында пергаментти ойлоп табышкан. Кийинчерээк кой ,эчки, музоонун терилерин ийлеп териден пергамент жасап, ошого жаза башташкан.

Бир китеп жазуу учун коптогон бодо малдардын териси, жана коп убакыт сарптоо талап кылынган. Мындай китептер кымбат баада болгон.

Китептин барагын биринчилерден болуп- Кытай мамлекетти ойлоп тапкан. Кылымдар коп откондон кийин Европалыктар кагазды кантип жасоонун рецебин ойлоп табышкан.

ан

Россияда биринчи жолу кол жазмалары 10-кылымда пайда болгон. Китептер аз болчу, бирок алар, кымбат баасы алтынга салмагын баалаган.

Биринчи жолу басылып чыккан китеп Германияда пайда болгон. Басып чыгаруу заманбап жолу немис Иоганн Гутенберг ойлоп чыгарган.

Россияда биринчи басмаканачы Иван Федоров болчу. Биринчи орус басма китеби - "Апостол" 1564жылы 1 марта чыгарылган. Ал орустун биринчи -алиппесин түзгөн. Ошентип китеп басып чыгуу пайда болгон.

Ал эми Кыргызстандын аймагында

сүрөт жазуулар кездешкени анык болуп

изилденип чыккан. Алардын бири

Көгарт ашуусундагы Сулайман

-Таштагы сүрөттөрдүн жазылып,

тартылышынан айтууга болот.

Ошентип Кыргызстанда 1924-жылы

араб тилинде, кийин 1928-жылы

латын тилинде, 1941-жылы орус

графикалык системаны колдонуп

биринчи китеп чыккан.

Анда 36 тамга  болгон.

Ишеналы Арабаев

Кыргыз элинин биринчи агартуучу-илимпозу, алгачкы “Алиппенин” автору, улут алфавитинин уңгусун түзүп, жазма маданиятыбызды калыптандыргандардын бири Ишеналы Арабаев каза болгон. И. Арабаев 1882-жылы Кочкор районунун Күн-Батыш айылында туулган. Ал башталгыч мектептин көлөмүндө билим алгандан кийин, айыл-кыштактарда мугалим болуп (1900–1910) иштеген. Кийин (революцияга чейин) Варшава, Казань, Саратов, Оренбург, Уфа, Алма-Ата шаарларынан окуп, жогорку жана орто билимге ээ болгон. Уфадагы жогорку диний мектеп – “Медресе-Гапиядан” окуп жүргөндө эле Сарсикеев деген казак студент менен кыргыз, казак балдарына арналган “Алиппе - жаки төтө окуу” аттуу туңгуч окуу китебин 1911-жылы Уфа шаарындагы “Шарк” басмасынан араб тамгасы менен чыгарат.

Касым Тыныстанов

1925-жылы областтык мугалимдердин съездинде жалпы массаны тез арада сабатсыздыгын жоюу үчүн араб алфавитинен латын алфавитине өтүү зарылчылыгы боюнча доклад жасайт. Эркин–Тоонун 1925-жылдын 29-июнундагы санына Касым Тыныстанов 24 тамгадан турган кыргыз элинин алфавитин иштеп чыккан. 1926-жылдын февраль айында Бакуда өткөн түркологдордун биринчи съездинде К.Тыныстанов “Жаңы алфавитти түзүүнүн негизги принциптери” деген темада доклад жасайт. Ушул жылы эле “Чоңдор үчүн алиппе”, 1927-жылы “Биздин тил” китептери жарыкка чыгат. 1928-жылы “Жаңы маданият жолунда” журналын уюштурууга катышып, 1931-жылга чейин анын жооптуу редактору болгон.