Калькуляция мәні және жұмыстың мазмұны

К алькуляциялау

Калькуляция мәні және жұмыстың мазмұны

Өзіндік құнды табу калькуляциялаудың мәні болып есептеледі.

Өзіндік құн дегеніміз- кәсіпорындардың әртүрлі кеткен шығындарын ақшалай түрде көрсету. Өзіндік құн бухгалтерлік есепте басқа да әдістермен тығыз байланысты. Өзіндік құнды жалпы объектіге, яғни 1 центнер өнімге, 1 дана затқа жасауға болады. Жалпы өндірілген өнімнің немесе сатып алынған бұйымдардың өзіндік құнын табу соларға кеткен барлық шығындарды және өндірілген өнімді сатып алынған бұйымдарды бухгалтерік шоттарды жинақтау деген сөз.

Ал 1 центнер өнімнің немесе 1 дана бұйымдардың өзіндік құнын табу үшін соларға кеткен барлық шығындарды алынған өнімнің санына бөлу қажет. Әрбір өндірілген өнімдердің өзіндік құны өндірістің экономикалық тиімділігін көрсететін көрсеткіш. Өзіндік құн арқылы жалпы кәсіпорындардың тиімділігі емес оның кейбір бөлімшелерінде жұмысы бағаланады. Міне осыған байланысты бухгалтерлік есепке осылардың бәрі калькуляциялық жұмыстың маңызды екенін көрсетеді.

Сондықтан да калькуляциялық жұмыстар өзінің негізгі міндеттерін атқару үшін белгіленген принциптерді сақтауы тиіс

Калькуляцияның принциптеріне мыналар жатады.

• Бухгалтерлік есепте шығынының объектісі бойынша дұрыс топтастырылуын қамтамасыз ету;
• Калькуляциялық шығынның құрамын анықтау;
• Жанама шығындарының объекті бойынша бөліну тәсілін анықтау
• Қосымша өнімді бағалаудың тәртібін тағайындау және оның калькуляция әдісі бойынша бөлінуін анықтау.

Калькуляция жайлы айтқанда шығындарды есептеу объектісі және калькуляция объектісі деген ұғымды білуіміз қажет.

Шығындарды есептеу объектісі болып жұмыстардың түрлері, дәнді-дақыл топтары, малдар тобы жатады.

Калькуляция объектісі болып өндірілген өнімнің түрі дайындалған материал жатады.

Калькуляцияның жасау мерзіміне қарай: жоспарлы калькуляция, есепті калькуляция, бағдарлау калькуляция болып үшке бөлінеді.

Халықшаруашылығының әртүрлі салаларының ерекшелігіне байланысты және технология мен өндірістің ұйымдастыру түріне қарай өзіндік құнды табу үшін әртүрлі әдістер қолданылады:

• Қарапайым
• Тапсырыс бойынша әдіс
• Фаза бойынша әдіс
• Нормативтік әдіс

1. Қарапайым әдіс көбіне өндірістің тек қана біртүрлі өнім алған жағдайда қолданылады. Ол үшін өнімді өндіруге кеткен барлық шығынды алынған өнімнің санына бөлу қажет. Мысалы, бұл әдіс қосымша өндірістерге жүк машиналары орындалған тонна км-ң өзіндік құнын табуға қолданылады. Ол үшін бүкіл жүк машинасын ұстауға және пайдалануға кеткен шығындарды жалпы орындалған тонна км-ң санына бөлу қажет

2. Тапсырыс бойынша әдіс. Көбінесе жөндеу шеберханасында немесе құрылыс цехтарында қолданылады. Бұл әдістің мазмұны мынада мысалы жөндеу шеберханасында белгілі бір бөлшек жасауға тапсырма берілді. Бұл тапсырманы орындау үшін белгілі бір шығындар жұмсалады. Міне, осы шығындарды берілген тапсырма бойынша бөлек есептейді. Тапсырма бойынша дайындалған бөлшектің өзіндік құнын табу үшін бөлек есептердің сомасын дайындалған бөлшектің санына бөлу кажет

3 Фаза бойынша әдіс. Негізінен дайын өнім бірнеше фазалардан өткеннен кейін алынатын өндірістерде қолданылады. Мысалы, кірпіш тас өндірістерінде дайын кірпіш алу үшін бірнеше фаза бар. Ең алдымен құммен араласқан масса дайындау қажет. Одан дайындалған массаны қалыпқа салып күйдіру қажет. Сондықтан да мұндай өндірістерде оның шығындары әр фаза сайын есептеліп және одан шыққан өнімнің өзіндік құнын табу керек. Дайын кірпіштің өзіндік құны осы фазалардың барлық шығындардың қосындысынан тұрады.

4. Нормативтік әдіс қазіргі кезеңде ең бір тиімді және қолайлы әдіс болып есептеледі. Оның негізгі принципі нормативтік өзіндік құнды табу. Ал өндіріс барысында осы нормативті өзіндік құнын ауытқуды есептеп отыру керек. Осының барлығы өндірістің барысында кеткен кемшіліктерді дер кезінде тауып, оны жоюға мүмкіндіктер береді. Бұл әдіс өндірістік шаруашылығында қолданылады.