Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман
Буряд Уласай Үндэhэтэнэй 1-дэхи лицей-интернат
«Мүнхэ дурасхаал» гэжэ эрдэм-шэнжэлэлгын хуралдаан
Темэ:
«Гуржап Ванюшкеевич Очиров»
Түсэл бэлдэгшэ:
Васильева Саяна,
10 «а» ангиин hурагша
Хүтэлбэрилэгшэ:
Лубсанова Цыбигма Владимировна
Улаан-Үдэ
2020 он
Оршол
Арад зон, дайн тухай
Хэзээдэшье бү мартаял!
(А.Т.Твардовсий).
Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнай hүүлшын буудалдаанай дүүрэhээр 75 жэл үнгэрбэ. Манай гэр бүлэдэ тэрэ залинта мухай дайнда хабаадаhан холын түрэлэймнай, нютагаймнай хүн тухай хөөрэлдөөнүүдые оло дахин шагнаhан байнаб.
Энэ сэдэб болбол олон шалатагануудаар тон шухала гэжэ бодоноб.
Нэгэдэхеэр, жэл бүри, Майн 9-дэ совет арадай Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ зорюулһан илалтын hайндэр үнгэргэдэг.
Хоердохеор, сагай үнгэрхэ бүри ветерануудай үсөөн болоходо, тэдээн тухай мэдээнүүдые суглуулха, шэнжэлхэ, хадагалжа ябажа манай уялга.
Гурбадахяар, хүн бүхэн өөрынгөө уг гарбал, үбгэ эсэгэнэр тухай hайн мэдэжэ, ургажа ябаhан үетэндэ дамжуулха еhотой гэжэ hанадагби! Намда үбгэ эсэгэнэр тухай ганса хэдэн фото зурагууд бэшэ, харин ондоо хүнүүдэй hанамжанууд болон документнүүдэй үндэhэн дээрэ суглуулагдаhан байха еhотой.
Миниии ажалай гол зорилго: нютагайнгаа Эсэгэ орноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадагша Гуржап Ванюшкеевич Очировай намтар шудалалга болоно гэжэ хүсэл бэелүүлхын тула иимэ зорилгонууд табигдааа:
- Агууехэ дайнай үеын гэр бүлын данса шудалха;
- нютагайнгаа хүнэй дайшалхы зам тухай мэдээсэл бэдэрэлгэ;
- суута хүнэй дайнай hүүлээрхи, саашанхи хуби заяан тухай мэдэхэ;
- сүлжээ холбооной доторхи Агууехэ дайн тухай мэдээсэлнүүдые шүүмжэлхэ.
Шэнжэлгын зүйл: Очиров Гуржап Ванюшкеевич тухай намтар.
Шэнжэлгын арганнууд:
- гэр бүлын данса шудалалга;
- түрэл гаралнуудтайнь уулзалга;
- дүнгүүдые согсололго абтаhан мэдээнүүд.
Гол хуби
Д.Хилтухинай ба А.Бальбуровай «Амиды ябахые захирнаб» гэhэн номой 1963 ондо хэблэгдэн гарахын урда Гуржап Ванюшкеевич Очировай дайшалхы габьяа тухай нютагаархиднай мэдэдэггүй байгаа. Энэ хүн дайн тухай хөөрэхэ дурагүй hэн. Юумэ hурахада, «зоноор зэргэ дайлалдаал бэлэйб» гэгшэ hэн. Гуржап Ванюшкеевич олондо мэдэгдэнгүй наhанhаа нүгшэhэн, нэрэ хүндыень бүри дээшэнь үргөөгүймнай халагламаар юм.
Очиров Гуржап Ванюшкеевич 1905 ондо Буряад АССР-эй Баргажанай аймагай Яаригта тосхондо үгытэй малшан, түмэршэ дархан Очиров Очир Ванюшкеевичэй гэр бүлэдэ түрэhэн. Яаригта тосхондо эхин hургуули дүүргээд, 1927 ондо Улаан Армиин зэргэдэ абтаад, 1946 оной февраль болотор совет армида алба хаагаа. Наhа барахаhаа түрүүхэнэ өөр тухайгаа иигэжэ бэшэhэн байдаг: «19 жэлэй туршада алба гарахадаа, юрын сэрэгшэhээ капитан нэрэ зэргэтэй батальоной командир болоhон байнаб. Алба гараха сагтаа социалис эхэ ороноо хариин дээрмэшэдhээ хамгаалха гурбан байлдаануудта хабаадааб. Түрүүшынхиеэ 1929 ондо Буряад-Монгол амяарлагдаhан кавдивизионой КВЖД-гэй түлөө отделениин командираар дайсанай ара талада дайлалдааб. Дайшалхы даабари дүүргэhэнэй түлөө Улаан Одоной Орденоор шагнагдааб. Хоердохео Забайкалиин сэрэгэй округто агентурна тагнуулшанаар 1939 ондо Халхин-Гол оршондо дайсалдааб. Гурбадахяар 1941-1945 онуудта дайнай дүүрэтэр, Берлин хотодо дайгаа түгэсхөөб.
Алба гараха үедөө жэшээтэ сэрэгшэ ябааб.
КВЖД-гэй байлдаануудай hүүлээр Улаан-Yдэ хотодоо Дивизионно станцида Буряад-Монголой кавдивизиондо алба хээб. 1931 ондо Краснодар хотын Хойто Кавказай сэрэгэй училищида hурааб. hуралсалай түлөө шагшалнуудта хүртөөб.
1933 оной ноябрьта училищи дүүргэhэнэй hүүлээр Буряад Монголой Кавказска полкдо бусажа, 1935 он болотор алба хээд, Москва хотодо тагнуулшадай курснуудые 1936 ондо түгэсөөб.
1935 ондо абархын Нарком К.Е.Варшиловско дайшалхы ба политическэ эрхим бэлэдхэн гараhанай түлөө нэрлэгдэмэл часыгаар ба мүнгэн портсигараар шагнагдааб.
1936 ондо Забайкалиин сэрэгэй округто эльгээгдэжэ, монголдо тагнуулшанаар алба хээб. 1938 ондо Забайкалиингаа сэрэгэй округто бусажа, Хадабулик станцида албаяа үргэлжэлүүлээб.
1936 онhоо 1941 он болотор алба гарахадаа, өөрынгөө подразделениеэ дайшалхы ба политическэ hуралсал гараhанай түлөө полкын командованиин Забайкалиин сэрэгэй округой командалагша, БМАССР-эй правительствын зүгhөө нэгэнтэ бэшэ шагналнуудта хүртөөб. Агууехэ дайнай эхиндэ 480-дахи стрелково полкдо алба хээб. Манай полк Минск-Москва ба Смоленск-Орша харгы хамгаалжа байгаа. Июлиин байлдаанай түлөө Улаан тугай Орденоор шагнагдаа hэм.
1941 оной августын гурбанда 8-дахи ротын бүридэлдэ өөрынгөө дивизиие хамгаалха үедөө немецүүдтэ бүhэлэгдөө hэмди. Бишье ба бидэнэй олон сэрэгшэд хүнгөөр шархатаа. hүниин харанхые hамбаашалан, хэдыхэн сэрэгшэд бүhэлэлтэhөө гаража, Смоленскэ областиин Духовщино аймагай Гришково hуури хүрөөбди. Тэдэ Духовщино аймагай партиин комитедэй секретарь нүхэр П.Ф.Цурвновтай хамта партизанска отряд ба партизанска бригада байгуулаабди, hүүлээрнь К.Е.Ворошиловой хүтэлбэри доро командалааб.
Манай отряд дайсадта ехэхэн гээлтэ, хороолто ушаруулаа. 1942 оной апрель hарада Каспля-Липка, Спас-Липка, Босино-Озерецкое ба Преображенскэ hууринуудта 230 немецүүдые хюдаабди. Тиихэдэ 17 моритой ашаануудые, олон тоото буу зэбсэг hомонуудые, пулемедуудые, винтовконуудые, автомадуудые эзэмдээб. Энэ байлдаанай hүүлээр Ленинэй Орденоор шагнагдаа бэлэйб. Бидэнэр Батябска шэглэл руу Демидов-Велинск, Демидов-Духовщино, Смоленск-Каспля-Демидово, Смоленск-Орша, Демидов-Якович харгынуудаар олон немецүүдые хюдаабди.
1946 ондо бэе махабадайнгаа муудаhан дээрэhээ Совет Армиhаа табигдааб. hүүлээрнь Хурумхаан hуурида «заготживсырье» конторын директорээр ажаллааб, 1954 ондо Хурумхаанай аймагай партиин райкомай бюрогой шиидхэбэреэр Сталинай нэрэмжэтэ колхоздо барилгын томо бригадые хүтэлбэрилөөб. Колхозой үйлэдбэриин ба байрын байшангуудые эрхимээр бариhанай түлөө колхозой правлениин зүгhөө нэгэнтэ бэшэ шагнагдааб». Эндэhээ Гуржап Ванюшкеевич Очиров 1927 ондо сэрэгэй албанда татагдаад, сэрэгэй албаяа үргэлжэлүүлээ. Тиихэдэ Очиров Улаан Армиин Козрова офицер байhан, тэрэ жэлнүүдтэ Баргажан голhоо сэрэгэй дээдын курснуудые тагнуулшадай hургуули дүүргэhэн ба КВЖД-гэй түлөө дайлшалхы орденоор шагнагдаhан зон үсөөн.
Гуржап Ванюшкеевич Очировай дайшалхы ябадалай шэнэ баримтанууд.
Эндэ Гуржап Очиров партизан байhан сагай дайшалхы замын тодорхойгоор хауулагдана. Тэрээн тухай «Амиды ябахыешни захирнаб» гэhэн ном соо тодорхойгоор хэлэгдэнэ. Гуржап Ванюшкеевич дайнhаа капитанай нэрэ зэргэтэй, хоер ордентэй бусаа.
«Очиров дайгаа капитан нэрэ зэргэтэйгээр эхилhэн аад, тэрэ зэргээрээ дүүүргээб?» - гэhэн асуудал гаража ерэнэ. Улаан Армиин кадрова офицернүүд дайнай үедэ түргэн саг соо дээшэлдэг байгаа бшуую энэ асуудвл Гуржап Ванюшкеевич Очиров 1941-1945 онуудай үедэхи дайшалхы ажаябуулга Росиин Федерациин оборонын министерствын түбэй архив соо 1946 оной майн 24-эй №131842.
Энэ данса справка соо бидэнэр урдань хэлэгдэдэггүй баримтануудые түрүүшынхиеэ мэдэжэ абаабди. 1943 оной июлиин 11-hээ 1943 октябриин 18 болотор партизанудай комбриг 33-дахи армиин 4-дэхи армейскэ штрафной батальоной стрелково ротын командир байгаа. Хэнэйшье мэдэһээр плендэ ороhон, дайсанай ара талада бүhэлэлгэдэ байhан сэрэгшэд ба командирнууд хэhээгдэдэг байгаа бшуу. Штрафротанууд ба штраф батальонуудые, тагнуулнуудые хэхэ ба минэнүүдээр дүүрэн газарнуудые гаталха замуудые нээхыень даалгадаг байгаа.
Тэндэhээ үлэжэ амиды мэндэ гараhан сэрэгшэдтэ сэрэгэйнь нэрэ ба зэргэнүүд ба буляагдаhан шагналнууд нэгэнтэнэ бэшэ бусаагдадаг байгаа. Очировай тэдэ шалгарагшадай тоодо ороhон тухай иигэжэ хэлэгдэнэ:» штрафной ротын командир Гуржап Очиров 1943 сентябриин 14-17 Смоленск областиин духовщино аймагай дотор баатаршалга гаргаа. Дайсанай урда талые Комарово аймагай дэргэдэ тэрэнэй рота траншейнууд руу орожо гар тулалдаанда жаран немецүүдые усадхаа ба дүрбэн плендэ абаа. Тиигэжэ тэдэнэр үлэhэн сэрэгшэдтээ урагшаа дабшаха зам гаргажа үгөө. Энээнэй hүүлээр трибуналай шидхэбэри дахинаа харагдажа үзөө ха. 1943 оной октябриин 19-hөө Очиров стрелково бригадын командирай орлогшо болоо». Гэбэше штрафбадта дүрбэн hара шахуу байhаниинь саашангхи урмалтадань hаад ушаруулаа. Справка дотор сэрэгэй оборонын комиссарай 1939 оной апрелиин 23-най захиралтаар захиралтаар «капитан» гэhэн нэрэ үгтөө. Энэл нэрэ зэргэhээ тэрэ Улаан Армиhаа 1946 оной февраль hарада запаста табигдаа.
«Дээрэ нэрлэгдэhэн аха захатаниие сэрэгэй зэргэнүүдhээ сүлөөлжэ» гэhэн хуулин үндэhөөр табигдаа; 27-дахи амяарлагдаhан полкын хоер резервын Бүлэгэй 661 стрелково полкын хоер зуудахи стрелково дивизиин стрелково батальоной командир 1905 буряад-монголой АССР-эй баргажанай аймагай Очиров Гуржап Ванюшкеевич Улаан Армин зэргэнүүhээ табигдаа.
Гэбэшье Белорусско фронтын 1945 оной январиин 27-до №068-дахи архивай справкын захиралта соо иигэжэ бэшээтэй: «Очиров Гуржап Ванюшкеевич «майор» гэhэн сэрэгэй нэрэ зэргэтэй болоhон байбашье, тэрээн тухагаа наhа баратараа мэдэгүй үлөө, юундэб гэхэдэ тэрэ захиралтын гараха үедэ, 1945 оной февраль hарада Гуржап Очиров госпитальда орожо, тогтоолоо гар дээрээ абажа шадагүй байшоо.
Тэрээнhээ гадуур Гуржап Очиров дайшалхы шагналнууд үшөө дүүрэн мэдэгдээгүй. Басаганиинь Мэдэгма Гуржапова: «Эсэгыемни наhа дүүрэhэнэй hүүлээр үшөө хоер шагналнууд бии байгаа, 1930 ондо КВЖД-гэй тагнуулшадай отделениин командирай дайшалхы даабари эрхимээр дүүргээнэй түүлөө». Тэрээн тухай СССР-эй Верховно Соведэй Президиумай 1942 оной сентябриин 9-нэй октябриин 10 №0705 захиралтаар мэдээсэгдэнэй. Энэ үедэ тэрэнэй штрафбадта алба дүүрэжэ байхадаа абаhан орден болоно. Гуржап ванюшкеевич очиров басагандаа захиралтын ба шагналалай хуудаhанай копи хадаглагдажа байдаг юм. Архивай карточка соо орденэй номер ба тэрэнэй удостверенишье номер өөртынь үгы байгаа.
Тэрээнhээ гадуур 1945 оной февралиин 21-эй ССР-эй Верховно соведэй Президиумай указаар Гуржап Ванюшкеевич Улаан одоной Орденоор шагнагдаа. Госпитальда орлоhон дээрэhээ 2майор» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэhэн тухай захиралта мэдээгүй. Тэрэ орденоо гуржап ванюшкеевич абаагүй. Очировой шагналнууд тухай мэдэгдээгүй үшөө нэгэ юумэн бии. Автобиографии соонь дайшалхы габъяагай түлөө Улаан Тугай Орденоор шагнагдаа гэhэн мэдээсэл үгы.
152-дахи стрелково дивизиин бүридэлдэ ородог, 480-дахи стрелково полкодо дайнай эхигдэ адъютант байгаа гэhэн документнүүд үгы. Бидэндэ полк Смоленск хотын хамгаалгада хабаадалсаб гэhэн документ мэдээжэ. 1941 оной августын 3-да өөрынгөө дивизиин дабшалгада хабаадалсажа, булта шахуул алуулаа, гансал хоер – капитан Очиров ба сэрэгшэ Миронов амиды үлөө. Эндэhээ Очиров Партизанска ябадал эхилнэ.
Гуржап Очировай партизанска ажаябадал тухая «Амиды ябахыеш захирнаб» гэhэн ном соо тодорхойгоор бэшээтэй. Бидэндэ мэдээжэ, Очиров сэрэгэй бэрхэ мэргэжэлтэ байhан юм.тэдэнэй отряд нэгэтэшье диилдээгүй. «Осиповичай» отряд булимтарагшадые нэгэшье минута амаралтагүйгөөр хюудаа.
Очиров Гуржап Ванюшкеевичай шагналнууд:
- оборонын наркомай нэрлэжэ үгэhэн часы ба мүнгэн потсигар(1945);
- японецүүдэй ара талада дайшалхы даабари дүүргэhэнэй түлөө – оборонын наркомай нэрлэжэ үгэhэн часы (1939);
- Ленинэй орден (1942);
- Улаан Тугай орден (1943);
- Улаан Одоной орден (1945);
- Медаль «Германи илаhанай түлөө 1941-1945».
Түгэсхэл
Эсэгэ орноо хамгаалгын Агууехэ дайн – манай гүрэнэй эгээл хүшэр хүндэ хуудаhанууд болоно. Советскэ Союз фашис булимтарагшадые үгы хэлгэдэ эгээ ехэ хубитаяа оруулаа гэжэ хэндэшье мэдээжэ. Манай арад зон эгээ хүшэр хүндые дабаhан. Дэлхэйн 2-дахи дайнда эгээл олн хүн зон алуулhан байна. Дайнай түүсэдэ мянган монографинууд, уран hайханай зохеолнууд, кинофильмууд/ шүүлэгүүд ба зурагууд зорюулагдаhан. Гэбэшье, энэ архивнв мэдээсэлнүүдые дахинаа бодожо үзэхэ юумэнүүд олон.
Энэ ажал соогоо Гуржап ванюшкеевич Очировай мэдэгдээгүй сагаан толбонуудые хэлэнгүй гараха гэжэ оролдооб. Тэрэ дивизэйнгээ сухарилгые хамгаалха үедөө амиды үлэжэ, партизан болоо. Дайсадтай гансашье урда талада бэшэ, мүн лэара талада дайлалдаан болохо байгаа. Очиров нэгэшье минута соо сэрэгэйнгээ уялга хүн дайсадай эзэмдэhэн газар дээрэ үлэhэн хэдэн милион совет сэрэгшэд ба офицернууд шэнги тоодо орожо зэмэлэгдэ. Дээрэ хэлэгдэhэнэй еhоор капитан Очировай саашанхи хуби заяянда хэлэгдээ.
Суута комбригай баатаршалга гүрэн түрэ үнэтэйгөөр сэгнээ. Мүнөө бидэнэр урдань хэлэгдэhэн хоер бэшэ, харин дүрбэн орденоор шагнагдаhан гэжэ мэдэжэ абаабди. Энэнь дан хожомдожо мэдэгдэhэниинь халагламаар. Гэбэшье манай нютагавй хүнэй арад зонойнгоо түлөө ами наhаяа хайрлангүй ябаа гэжэ омгорхомоор. Манай арад зоной илалтын түлөө үзэhэн гашуудал ба гээлтэ, хороолто хэзээдэшье мартагдахагүй.
Хэрэглэhэн литература
1. Автобиография Г.В. Очирова
2. Бальбуров А.А., Хилтухин Д.Д. Приказываю жить. Улан-удэ, 1963.
3. Великая Отечественная война. Энциклопедия для школьников. М.: Олма –Пресс, 2005
4. Гармаев Р.Р. «Жизнь как подвиг». Газета «Бурятия», №32, 2005 г.
5. Копия приказа войскам 39 Армии от 10 октября 1943 г.
6. Копия приказа Войскам 2 Белорусского фронта от 27 января 1945 г.
7. Письма партизан – очировцев В.С.Дубленных и Н.И.Четверикова 8. Справка Центрального архива Министерства обороны РФ от 2 мая 1996 г.
6
3 951
11 297 
