Галимжан Баруди

Ульяновск ө лкәсе

Салмановка урта гомумбелем мәктәбе

Тема: Галимжан Баруди эзл ә ре буйлап…

Эшне башкарды: Ибрагимова Лиана Навиль кызы

Житэкчесе: Фаткуллина Гелия Жэудэт кызы

2022ел

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче , дин белгече

Галимҗан (Баруди) Мөхәммәтҗан улы Галиев

(1857-1921)

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

Дин галиме, мөдәррис-педагог Галимҗан Баруди (Галимҗан Мөхәммәтҗан улы Галиев)

1857 нче елның 17 нче февралендә Казан өязенең Кече Кавал авылында (Татарстанның Биектау районы) туган.

1860 елда, ягъни Галимҗанга 3 яшь чакта, гаилә башлыгы гаиләсен Казанның Дары бистәсенә алып килә. Беренче дин сабакларын Галимҗан әнисе Фәхренисадан алган. Ә 1862 елда Галимҗан Касыймия мәдрәсәсендә укый башлый. Төрек һәм гарәп телләрен үзләштерә.

Әтисе Мөхәммәтҗан – урта хәлле эшмәкәрдән бай сәүдәгәр-иганәче дәрәҗәсенә ирешкән кеше. Мәчет, мәдрәсәләр төзеткән, җәмәгать эшләрендә актив катнашкан. Хезмәтләре өчен М.Галиев патша тарафыннан өч алтын, ике көмеш, бер бронза медаль белән бүләкләнгән.

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

Кечкенәдән үк бик кызыксынучан, сәләтле бала булган Галимҗан . 1862 нче елны аны “Касыймия” мәдрәсәсенә укырга бирәләр. Ул әлеге мәдрәсәнең башлангыч, урта һәм югары баскычларын үтә, бер үк вакытта югары сыйныфларда мөгаллимлек эше белән дә шөгыльләнә. Үсмер елларында ук ул тормыш мәгънәсе, җәмгыять һәм кешенең җәмгыятьтәге роле турында уйлана башлый. Мәдрәсәдә укыганда үзлегеннән гыйлемен арттыра, күп укый һәм укыганнары турында уйланырга ярата торган була.

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

Гыйлем эзләп Бохарага

1875 елда Галимҗан, әтисе киңәшен тотып, бертуганы Газизҗан белән Бохарага укырга китә. Бохара шәһәрен Баруди “гыйлем кайнап торган үзәк” дип искә ала. Вакытлар узгач ул: “Бохарада яшәгән 7 елым — гомеремнең иң бәхетле чоры. Әлеге шәһәр кешеләре бик тәрбияле, баймы ул яисә ярлымы - барысы да фән белән шөгыльләнгән кешегә хөрмәт белән карый. Мондый караш мине яңа белемнәр һәм мәгърифәт эзләүгә җанландырды,”- дип искә ала торган була. Зыялы якташыбыз “Мир-гарәб” мәдрәсәсенә килә.

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

1882 нче елдан Г Баруди үзен тулысынча педагогик эшчәнлеккә багышлый.

Ул дәреслекләр яза hәм бастырып чыгара. Г. Барудиның беренче китабы “Гыйльме әт – тәүхид” (“Аллаhы Тәгаләнең берлеге турында тәгълимат”) 1890 ел башында бастырып чыгарыла.

1891 елда аның ислам нигезләре буенча тагын берничә дәреслеге дөнья күрә. Алар арасында“Китаб әс – салават” (“Догалар китабы”), “Бадә әл – мәгариф” (“Белем нигезләре”),“Сәвадхан” (“Әлифба”), “Сад hәнд” (“Йөз үгет – нәсыйхәт”) hәм башкалар бар. Аннан соңгы елларда да Галимҗан Баруди утызлап китап hәм дәреслек бастырып чыгара. Әлеге дәреслекләр яңа укыту ысулы таләпләренә туры киләләр, Казанда hәм аннан читтәге мәдрәсәләрдә дә мөгаллимнәр hәм шәкертләр алардан уңышлы файдаланалар, шуңа күрә бу китаплар уннарча тапкыр яңадан нәшер ителә.

Барудинын китаплары

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

“ Мөхәммәдия” мәдрәсәсе 1882 елда Галимҗан Баруди тарафыннан оештырыла. Ул 36 ел эчендә зур күләмдә шәкертләр укытып чыгара. Кайбер елларны шәкертләре 1000нән дә арта. 1918 елда ябыла. Бинасы башка оешмаларга бирелә. 1993 елдан мәдрәсә татар руханилары тарафыннан ачыла. Башта мәдрәсә Ленин исемендәге мәдәният йортында урнашкан була. Аннары төрле биналарга күченеп йөри, 1998 елда элеккеге бинага күчерелә. Хәзерге вакытта Казанда, Г.Тукай урамында урнашкан.

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

фәлсәфәче, дин белгече

Г . Баруди “Мөхәммәдия” мәдрәсәсендә укыта, аның биналарын киңәйтү hәм төзекләндерү белән шөгыльләнә, уку укыту программасын яңарта hәм камилләштерә.

Бу елларда мәдрәсә безнең төбәктә җәдитчә югары белем бирүче ук у йорты булып тора.

Монда гарәп теле, төрки теле, рус теле, математика, физика, геометрия, география, психология, педагогика, медицина hәм гигиена, Россия тарихы, төрек халыклары

тарихы өйрәнелә.

1905 – 06 елларда шәкертләрнең ислах (үзгәртеп кору) хәрәкәте үзәге.

1901 – 1907 елларда мәдрәсәдә әдәбият hәм драма түгәрәкләре эшли, кулъязма газеталар чыгарыла.”Мөхәммәдия” мәдрәсәсе каршында кыз балалар мәктәбе (“Маhруй Барудия мәктәбе”) ачыла. “Мөхәммәдия” мәдрәсәсе 1882 елда оештырылып, 1918 елда большевиклар тарафыннан ябылганчыга кадәр эшләп килә.

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

“ Мөхәммәдия” мәдрәсәсенең иганәчеләре һәм мөгаллимнәре

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

1906 нчы елның гыйнвар аенда Баруди журнал чыгартырга рөхсәт ала. Күп тә үтми, дини һәм педагогик яңалыкларны яктырткан “Дин вә әдәп” журналы чыга башлый. Үзенең әхлакый эчтәлеге нәтиҗәсендә, әлеге басмалар халык тарафыннан бик яхшы кабул ителә. Шул рәвешле, Г.Баруди имам-хатыйп һәм татар-мөселман мәгариф системасын үзгәртеп корган галим генә түгел, ә утыздан артык дәреслек авторы, “Дин вә әдәб” исемле әдәби-дини журнал чыгарган. Галимҗан Баруди редакциясендә әлеге журнал 1906-1908, 1913-1917 елларда бастырыла. Барлыгы 129 сан дөнья күрә .

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

Фәлсәфәче, дин белгече

1908 елның март аенда Габдулла Апанаев, бертуган Салихҗан һәм Галимҗан Галиевләр, Габделхәмид Казаков гаиләләре белән бергә «сәяси яктан зарарлы эшчәнлекләре өчен» Вологда губернасына сөреләләр. Соңрак Россиянең эчке эшләр министры Себергә сөрүне чит илгә китү белән алыштыра. Шулай итеп, Галимҗан Баруди 1908 елның көзендә Россиядән чыгып китеп, Төркия шәһәрләре аша узып, хаҗ кыла, Сүриядә яши. 1910 елның 10 апрелендә Галимҗан, Казанга әйләнеп кайтып, яңадан “Дин вә әдәб” журналын чыгара башлый һәм “Мөхәммәдия” мәдрәсәсендә укытуын дәвам итә

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

фәлсәфәче, дин белгече

1912 елның 28 февралендә Галимҗан Баруди Казан губернаторына шәһәрдә бушлай хезмәт күрсәтә торган китапханә ачу турында рөхсәт сорап мөрәҗәгать итә. 1914 елның 11 гыйнварында аңа гарәп, фарсы, төрек, рус һәм татар телләрендә язылган китаплардан торган китапханә ачу рөхсәте бирелә. Җәмәгатьчелеккә бушлай хезмәт күрсәтүче беренче китапханәне ачкан шәхес буларак та тарих битләрендә теркәлгән. Галимҗан Баруди гомер буе китап җыю белән шөгыльләнә. 1920 елда  үзенең уникаль китап-ханәсен дәүләткә тапшыра. Бу байлык хәзерге көндә Казан (Идел буе) федераль университетының

Н. И. Лобачевский исемендәге фәнни китапханәсендә саклана .

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

1921 елгы ачлык вакытында ярдәм оештырып йөри.

Мөфти Галимҗан Барудиның ачлык афәтенә каршы көрәше - Россия һәм татар милләте каршындагы зур хезмәте. Идел буе төбәгендә яшәүчеләргә булышу җәелдереп җибреп, Галимҗан Баруди үзе 1921 елның 6 декабрендә вафат була.

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

Галимҗан Баруди-Галиев мәчетенең имамы

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

фәлсәфәче, дин белгече

И Казан!Моңлы Казан!

Дәртле Казан! Нурлы Казан!

Куренекле мәгърифәтче , реформатор,

ф әлсәфәче, дин белгече

  Игътибарыгыз өчен рәхмәт !