Курсы повышения квалификации и переподготовки для учителей. Документы об окончании по почте БЕСПЛАТНО, комфортное обучение из дома.

СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Выбрать материалы

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Нахипалиева Гулнар Сейтмахановна

Учитель химии и биологии

54 года

279

121 665

Подписчики

Подписки

Местоположение

Казахстан,

Обо мне Блог Файлы Тесты Галерея Активность Награды

Фосфор ж?не оны? ?осылыстары

Категория: Химия

28.03.2016 16:39

Саба?ты? та?ырыбы: Фосфор ж?не оны? ?осылыстары.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: Фосфорды? таби?атта таралуы,фосфорды? физикалы?,химиялы? ?асиеттері,ма?ызды оттекті ?осылыстары,фосфор ?ыш?ылдары,т?здары туралы ма?л?маттар беру;

Дамытушылы?: Электронды? формула ??растыру ,атом ??рылысыны? химиялы? элементті? ?асиетіне ?серін т?сіндіре білу,фосфор оксиді мен ?ыш?ылыны? химиялы? ?асиеттерін сипаттайтын реакция те?деулерін ??растыра білу білім-білік да?дыларын жетілдру,есте са?тау ?абілеттерін дамыту;

Т?рбиелік: О?ушыларды е?бекс?йгіштікке химия п?ні талап ететін ??ыптылы??а т?рбиелеу

??ралдар мен реактивтер:интерактивті та?та, периодты? ж?йе, сірі?ке

Саба?ты? т?рі: Жа?а білімді ме?герту

Саба?ты? барысы.

I.?йымдастыру-Амандасу.

-О?ушыларды? саба??а дайынды?ын тексеру.

-О?ушыларды? к??ілін саба??а аудару.

-Саба?ты? жалпы ма?сатын ашу ,оны ?ткізу жоспарын к?рсету.

ІІ. Ойт?рткі

Гамбургтік алхимик Бранд “философиялы? тас” алу жолында к?п ж?мыс істеді. Брандты? ойынша б?л тас ?арттарды жасартып, сыр?аттарды тез жазатын, адамны? ?мірін ?зартатын ?мір элексирі мен асыл емес металдарды алтын?а айналдыратын философиялы? тасты табу?а ?рекет жасады. Брандты ал?а жетелеген адамдарды? ?амы емес, оны? байлы??а ??марлы?ы болды. Бірде т?жірибе барысында ол адам з?рін буландырып, о?ан к?мір ж?не ??мды араластырып ауа ?атыстырмай ?ыздырды. ??тыны? ішінде жылтыра?ан бір н?рсені? бар екенін к?рді. Алын?ан зат жары? шы?арады, осыны пайдаланып, Бранд байлар?а сатып а?ша?а кенеледі. Б?л зат не деп ойлайсы?дар?

О?ушылар : Фосфор элементі

ІІІ Ма?сат ?ою: Б?гін біз Фосфор ж?не оны? ?осылыстары жайлы білім аламыз

I?. Жа?а білімді ме?герту

Атом ??рылысы: Фосфорды? со??ы энергетикалы? ?абатында бес электрон бар, оны? ?шеуі ж?птаспа?ан. Фосфор атомында?ы электрондарды? орналасуы:₊₁₅Р )2е)8е)5е

Фосфор атомыны? электронды? формуласы: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

Фосфор ?осылыстарында -3, +3, +5 тоты?у д?ежелерін к?рсетеді. Фосфорды? ?ш?ыш сутекті ?осылысы фосфин РН₃мен аммиак NH₃ молекулалары формасы жа?ынан ??сас бол?анмен, фосфин молекуласы берік емес, улы, т?раксыз газ, тез тоты?ып кетеді. Фосфорды 1669 жылы неміс алхимигі Бранд аш?ан.

Таби?атта кездесуі: Таби?атта фосфор тау жыныстары мен минералдарда ?осылыс т?рінде кездеседі. Мысалы, фосфорит ж?неапатитте кальций фосфаты Са3(Р04)2 т?ріндеболады. ?аза?стандаЖамбыл облысында?ы?аратаума?ында фосфорит кеніні? мол коры бар екені 1935 жылданбелгілі. ?азір?аратаубассейнінегізінде "Жа?атасбайыту комбинаты" ж?мыс істейді. А?т?беоблысында фосфорит кенорнын (Шилісай, т.б.) игеружоспарланыпотыр.Осыкенорындарынегізіндефосфорды??дейтінзауыттарТаразда, Шымкенттеж?неА?т?беде бар.

Таби?атта?ы биохимиялы? айналымы: Фосфор – органоген-элемент ж?не зат алмасуда ма?ызды р?л ат?арады. Ол жануар ?а??асыны? ??рамына, тіс ??рамына кіреді. Азот сия?ты фосфор ?сімдік пен жануар н?руызыны? негізгі ??рам б?лігі. Фосфор ?сімдіктерді? д?нінде, жануарларды? с?тінде, ?анда, ми мен ж?йке ?лпаларында кездеседі.

Мысалы: ересек адамдарды? с?йегінде 600 г, ет ?лпасында 56 г, ж?йке ж?йесінде 5г-?а дейін фосфор болады. Жануарлар мен адамдар фосфорды ?сімдік ар?ылы ?абылдайды.

Физикалы? ?асиеттері: Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропиялы? т?р ?згерісін т?зеді. Оны? ма?ыздылары — а? ж?не ?ызыл фосфор. А? фосфор улы ж?не тез т?танатын бол?анды?тан аса ??ыптылы?ты ?ажет етеді. Оны? буымен демалу?а болмайды. А? фосфорды шыны ыдыста, су астында, сыртынан ??м салын?ан металл банка?а орналастырып са?тайды. А? фосфор ауасыз ке?істікте ?ыздыр?анда ?ызыл фосфор?а, ал жо?ары ?ысымда ,?ара фосфор?а айналады. ?ара фосфор аз кездеседі а? ж?не ?ызыл фосфорды? ?асиеттері салыстырмалы т?рде берілген.

Химиялы? ?асиеттері: Фосфор тоты?тыр?ыш ж?не тоты?сыздандыр?ыш ?асиет к?рсетеді. Тоты?сыздандыр?ыш ретінде оттекпен ж?не белсенді бейметалдармен реакция?а т?седі.

1 Фосфор оттекпен дифосфор пентаоксидін т?зеді:

0 0 +5 -2

4Р + 5О₂ → 2Р₂О₅

2 Фосфор металдармен фосфидтер т?зе ?рекеттеседі:

0 0 +2 -3

3Са + 2Р → Са ₃Р₂

3 Фосфор сутекпен ?рекеттесіп фосфин т?зеді:

2Р + 3Н₂ → 2РН₃

Фосфин РН₃ –т?ссіз, ерекше иісі бар ?те улы зат. Амиак?а ?ара?анда негіздік ?асиеті ?лсіз.

К?рделі заттаман ?рекеттесуі:Шырпыны? басына жан?ыш заттар –к?кірт пен бертолле т?зыны? ?оспасы жа?ылады. ?орапты? жа?тауына ?ызыл Фосфор мен шыны ?нта?ы желіммен отыр?ызылады. Шырпыны ?орап?а ?йкегенде, ?ызыл фосфор бертолле т?зынан от алып, тез т?танады. Реакция те?деуі:

Просмотр содержимого документа
«Фосфор ж?не оны? ?осылыстары»

Сабақтың тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Фосфордың табиғатта таралуы,фосфордың физикалық,химиялық қасиеттері,маңызды оттекті қосылыстары,фосфор қышқылдары,тұздары туралы мағлұматтар беру;

Дамытушылық: Электрондық формула құрастыру ,атом құрылысының химиялық элементтің қасиетіне әсерін түсіндіре білу,фосфор оксиді мен қышқылының химиялық қасиеттерін сипаттайтын реакция теңдеулерін құрастыра білу білім-білік дағдыларын жетілдру,есте сақтау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке химия пәні талап ететін ұқыптылыққа тәрбиелеу

Құралдар мен реактивтер: интерактивті тақта, периодтық жүйе, сіріңке

Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгерту

Сабақтың барысы.

I.Ұйымдастыру -Амандасу.

-Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

-Оқушылардың көңілін сабаққа аудару.

-Сабақтың жалпы мақсатын ашу ,оны өткізу жоспарын көрсету.

ІІ. Ойтүрткі

Гамбургтік алхимик Бранд “философиялық тас” алу жолында көп жұмыс істеді. Брандтың ойынша бұл тас қарттарды жасартып, сырқаттарды тез жазатын, адамның өмірін ұзартатын өмір элексирі мен асыл емес металдарды алтынға айналдыратын философиялық тасты табуға әрекет жасады. Брандты алға жетелеген адамдардың қамы емес, оның байлыққа құмарлығы болды. Бірде тәжірибе барысында ол адам зәрін буландырып, оған көмір және құмды араластырып ауа қатыстырмай қыздырды. Құтының ішінде жылтыраған бір нәрсенің бар екенін көрді. Алынған зат жарық шығарады, осыны пайдаланып, Бранд байларға сатып ақшаға кенеледі. Бұл зат не деп ойлайсыңдар?

Оқушылар : Фосфор элементі

ІІІ Мақсат қою: Бүгін біз Фосфор және оның қосылыстары жайлы білім аламыз

IҮ. Жаңа білімді меңгерту

Атом құрылысы: Фосфордың соңғы энергетикалық қабатында бес электрон бар, оның үшеуі жұптаспаған. Фосфор атомындағы электрондардың орналасуы: ₊₁₅Р )2е)8е)5е

Фосфор атомының электрондық формуласы: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

Фосфор қосылыстарында -3, +3, +5 тотығу дәежелерін көрсетеді. Фосфордың ұшқыш сутекті қосылысы фосфин РН₃ мен аммиак NH₃ молекулалары формасы жағынан ұқсас болғанмен, фосфин молекуласы берік емес, улы, түраксыз газ, тез тотығып кетеді. Фосфорды 1669 жылы неміс алхимигі Бранд ашқан.

Табиғатта кездесуі: Табиғатта фосфор тау жыныстары мен минералдарда қосылыс түрінде кездеседі. Мысалы, фосфорит және апатитте кальций фосфаты Са3(Р04)2 түрінде болады. Қазақстанда Жамбыл облысындағы Қаратау маңында фосфорит кенінің мол коры бар екені 1935 жылдан белгілі. Қазір Қаратау бассейні негізінде "Жаңатас байыту комбинаты" жұмыс істейді. Ақтөбе облысында фосфорит кен орнын (Шилісай, т.б.) игеру жоспарланып отыр.Осы кен орындары негізінде фосфорды өңдейтін зауыттар Таразда, Шымкентте және Ақтөбеде бар.

Табиғаттағы биохимиялық айналымы: Фосфор – органоген-элемент және зат алмасуда маңызды рөл атқарады. Ол жануар қаңқасының құрамына, тіс құрамына кіреді. Азот сияқты фосфор өсімдік пен жануар нәруызының негізгі құрам бөлігі. Фосфор өсімдіктердің дәнінде, жануарлардың сүтінде, қанда, ми мен жүйке ұлпаларында кездеседі.

Мысалы: ересек адамдардың сүйегінде 600 г, ет ұлпасында 56 г, жүйке жүйесінде 5г-ға дейін фосфор болады. Жануарлар мен адамдар фосфорды өсімдік арқылы қабылдайды.

Физикалық қасиеттері: Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропиялық түр өзгерісін түзеді. Оның маңыздылары — ақ және қызыл фосфор. Ақ фосфор улы жөне тез тұтанатын болғандықтан аса ұқыптылықты қажет етеді. Оның буымен демалуға болмайды. Ақ фосфорды шыны ыдыста, су астында, сыртынан құм салынған металл банкаға орналастырып сақтайды. Ақ фосфор ауасыз кеңістікте қыздырғанда қызыл фосфорға, ал жоғары қысымда ,қара фосфорға айналады. Қара фосфор аз кездеседі ақ жөне қызыл фосфордың қасиеттері салыстырмалы түрде берілген.

Химиялық қасиеттері: Фосфор тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді. Тотықсыздандырғыш ретінде оттекпен және белсенді бейметалдармен реакцияға түседі.

1 Фосфор оттекпен дифосфор пентаоксидін түзеді:

0 0 +5 -2

4Р + 5О₂ → 2Р₂О₅

2 Фосфор металдармен фосфидтер түзе әрекеттеседі:

0 0 +2 -3

3Са + 2Р → Са ₃Р₂

3 Фосфор сутекпен әрекеттесіп фосфин түзеді:

2Р + 3Н₂ → 2РН₃

Фосфин РН₃ –түссіз, ерекше иісі бар өте улы зат. Амиакқа қарағанда негіздік қасиеті әлсіз.

Күрделі заттаман әрекеттесуі: Шырпының басына жанғыш заттар –күкірт пен бертолле тұзының қоспасы жағылады. Қораптың жақтауына қызыл Фосфор мен шыны ұнтағы желіммен отырғызылады. Шырпыны қорапқа үйкегенде, қызыл фосфор бертолле тұзынан от алып, тез тұтанады. Реакция теңдеуі:

_{+5 0 -1 +5}

5КСІО3 + 6Р→ 5КСІ + 3Р₂О₅﴾тәжірибе көрсету﴿

Фосфордың оттекті қосылыстары Фосфор (Ү) оксиді. Р₂О₅ –ақ түсті ұнтақ зат . Кәдімгі жағдайда ылғал тартатын қасиетіне сәйкес оны газдар мен сұйықтарды ылғалдан құрғату үшін қолданады. Қышқылдық қасиет көрсетіп, сумен , сілтілермен және негіздік оксидтермен реакйияға түседі.

Фосфор қышқылы: Ортафосфор қышқылы Н₃РО₄ үшнегізді қышқыл. Ол суда жақсы еритін күші орташа қышқыл

Құрылымдық формуласы: Н--О

Н--О---Р =О

Н—О

Фосфор қышқылы суда ерігенде сатылап диссоциацияланады:

Н₃РО₄= Н⁺+Н₂РО₄^- дигидрофосфат ион

Н₂РО₄^-= Н⁺+НРО₄^2- гидрофосфат ион

НРО₄^2-= Н⁺+РО₄^3- фосфат ион

Химиялық қасиеті: Ортофосфор қышқылы тотықтырғыш қасиет көрсетпейді. Фосфор қышқылының судағы ерітіндісі барлық басқа қышқылдарға тән қасиеттерді көрсетеді. Негіздік оксидтермен, негіздермен әрекеттесіп тұздар түзеді.

Негіздік оксидпен әрекеттесуі:

2Н₃РО₄+3СаО=Са₃(РО₄)₂↓+3Н₂О

Негіздермен әрекеттескенде – үш типті тұз түзеді: екі қышқыл, бір орта тұз түзіледі

Н3РО4 + NaOH = NaH2PO4 + Н2О

Н3РО4 +2 NaOH = Na2HPO4 +2 Н2О

Н3РО4+3NaOH=Na3PO4+3Н2О

Табиғи фосфаттар суда ерімейді. Оларды фосфор қышқылымен өңдеп, ерімтал тұздарға айландырады да , минералдық тыңайтқыш ретінде пайдаланады :

Ca₃(PO₄)₂+4H₃PO₄=3Ca(H₂PO₄)₂

Кальций

Дигидрофосфаты

Қолданылуы: Қызыл фосфор сіріңке өндірісінде, пиротехникада және фосфор қышқылын алуға пайдаланылады. Фосфор ауылшаруашылық зиянкестерімен күресу үшін қажет улы химикаттар алуда қолданылады.

Фосфор қышқылы дәрі дәрмек жасайтын өнеркәсіпте пайдаланылады. Фосфор қышқылы және оның тұздары көбінесе минералдық тыңайтқыш алуға жұмсалады.

Ү Жаңа білімді меңгергендерін тексеру:

1. Неге қызыл фосфорды сіріңке жасау өндірісінде қолданады?

2.Фосфордың сутекті қосылысы не деп аталады?

3. Металдармен қосылысы не деп аталады?

4.Неге фосфор дәрі –дәрмек өндірісінде пайдаланылады?

5.Неге ақ фосфор пиротехникада қолданылады?

ҮІ Бекіту:

А)«Фишбоун» стратиегиясы бойынша жаңа сабақта алған білімдерін бекіту