Физика ачык сабактар

Үн толкундары жана анын мүнөздөмөлөрү

Үн толкундары деген эмне?

Үн – бул термелүү кубулушу,абада же башка чөйрөдө термелүү кыймылынын натыйжасында келип чыгат.

Үндүн булагы:

• Ар кандай термелүүчү заттар:

Табигый: Жасалма :

Сүйлөшүү ,

суунун шарпылдаганы . Машинанын үнү ж.б дүрүлдөгөнү

• Үн кубулуштарын окутуп үйрөтүүчү илим акустика деп аталат, Акустика гректин- «акустикос»деген сөзүнөн келип чыккан.

Үн толкундары:

Термелүүнү үндүн булагы деп айтабыз.Бирок бардык эле термелүүнү үн катары кабыл ала албайбыз.

Кулагыбыз жыштыгы 17 Гцтен 20000Гцке чейинки термелүүлөрдү үн катары кабыл алат.

• Үндү окуп үйрөнүүдө үн булагы катары комертондор колдонулат.
• Ун толкунун формасына жараша
• 1:Согуулудагы үндөр.
• 2:Шуулдаган үндөр
• 3:Музыкалык үндөр

Үн боштукта таралбайт!

Чөйрө канча тыгыз болсо,үн ошончо жакшы таралат .

Чөйрө канчалык серпилгичтүү болсо ал чөйрөдө үн эң жакшы таралат!

Нормалдуу басымда 10 5даражасындагы ПА,0 грдус цельсийде 322м/с ылдамдык менен таралат.

Абанын температурасы жогорулаган сайын үндүн таралуу ылдамдыгыда чоңойот.Мисалы:15 градус цельсийде 342м/с,100 градус цельсийде 385 м/с чөйрөнүн тыгыздыгы чоңоюшу менен үндүн ылдамдыгы да чоңоет. Ал эми сууда ушул эле температурада 1500м/сга барабар.

Үндүн касиеттери :

• Үндүн бийиктиги, катуулугу,тембри бар. .
• Үндүн катуулугу же(күчтүү же начар) чыгышы, термелүүнүн амплитудасынан көз каранды. , скорость звука в воздухе при температуре  составляет 330 м/с, а в воде при той же температуре – 1500 м/с.
• Үндүн бийиктиги термелүүнүн жыштыгына жараша болот. Термелүүнүн жыштыгы канча чоң болсо,үн ошончолук ичке (бийик) болот, ал эми термелүү жыштыгы кичине болсо,үн ошончо акырын чыгат.
• Үндүн жагымдуу же жагымсыз,жумшак же чаңырыктуу болгон үндүн бул сапаты үндүн тембри деп аталат.

Үндүн резонансы,диффракциясы, интерференциясы:

• Резонанс(латынча резоно-үн чыгарып жооп берем)- жыштыктардын дал келүүсү.
• Үн толкундарынын тосколдукту айланып өтүшү диффракция деп аталат.
• Бир же бир нече толкундардын кабатталганда келип чыккан үн, үндүн интерференциясы деп аталат.

Ультра жана инфра үндөр:

• Инфраүн (от лат. infra — жапыз) — үн толкундары, термелүү жыштыгы 17Гцтен төмөн болгон үн толкундары. Мындай үндү жаратылышта иттер, пилдер, жолборстор, киттер уга алат.
• Ультраүндөр – Ал эми 20000Гцтен жогорку термелүүдөгү үндөр ультра үндөр деп аталат. Мындай үндү дельфиндер, жарганаттар чыгара алышат.
• УЗИ –медицинада диагноз коюда колдонулат.

Жаңырык:

Жаңырык — бул үн толкундарынын тосколдуктан чагылуусу.

Эхолокация - обьектилердин кайсы жерде турганы үн толкундарынын чагылышына жараша аныкталат.

Жаныбарлар эхолокацияны меейкиндикте бири-бирин табууга же тамак таап жеш үчүн колдонушат. Дельфиндер жана жарганаттар.

Кызыктуу фактылар:

• Абасыз мейкиндикте үн таралбайт, себеби таралуу үчүн чөйрө жок.
• Чымындар укпайт
• Кулагы чоңдор экулагы кичинекейлерге караганда эң жакшы угат.
• Түлкүнүн угу жөндөмдүүлүгү ушунчалык жогору 100метр алыстыктагы чычкандын жер казып жатканын угат.
• Эгерде адам 8 жыл, 7 ай, 6 күн боюу кыйкырса бир чыны кофени ысыткыдай энергия бөлүп чыгарат.
• Жаратылыштагы табигый эң катуу үн бул жанар тоонун жарылышы.

Көңүл бурганыңыздарга чоң рахмат!