Етим Эминан шиират

29- январь,2016 йис.

7- класс.

Тарсунин кьил: « Етим Эминан шиират».

Мурад - метлеб: а) шаирдин уьмуьрдин ва яратмишунин рекьикай малумат ;

Б)шаирдин шииррин мана ачухарун ,шиирар устаддиз к/елиз хьун ва аннамишун ;

В) Ч/ал гегьеншарун, дидед ч/алал рик/ хьун;

Тадаракар: шаирдин суьрет,ктабар,карточкаяр, компьютер , проектор.

Тарс кьиле фин.

1 . Тарс тешкилун .

2. К/валин тарс жузун.
3. Алатай тарсарай суалар гун.

(поэзиядин декьикьа тухун)

4. Ц/ийи тарсунин финиф.

А) гьахьунин суьгьбет.

Гьуьрметлу аялар , муаллимар ва мугьманар . Къе чна Етим Эминан «Муьгьуьббатдин лирикадиз» бахшнавай ачух тарс тухуда.

Лезги литературадин бине эцигай , машгьур шаир , ч/ехи устад Етим Эмин(адан халисан т/вар Мегьамед-Эмин я) чи халкьдин рик/ алай шаиррикай сад я. Ада хайи халкьдин уьмуьр,дерди-гьал дериндай аннамишна ва вичин жавагьирар хьтин эсерра ачухарна. Шаирдин сифте ктаб туьк/уьрай ва адан уьмуьрдинни яратмишунрин рехъ ахтармишай Гьажибег Гьажибегова Етим Эминаз гьахълуз «лезги литературадин буба» лагьайнай. Дугъриданни Эминалай гуьгъуьниз чи литературадин атай гьар са шаирди ам вичин ч/ехи муаллим яз гьисабзава.

Б) шаирдин уьмуьрдин ва яратмишунин рехъ .

Етим Эмин лезги халкьдин ч/ехи шаир я. Адан халис т/вар Мегьамед – Эмин я. Шаир Куьре Округдин Цилингрин хуьре дидедиз хьана. Шиирар кхьиз эгеч/айла , Эмина вичиз «Етим» тахалус къачуна.

Эминан буба щариатдин суддин судья – дуванчи – тир. Медресайра к/елайдалай кьулухъ, Эминакай судья хьана. И к\валах Эмина намуслувилелди тамамарзавайвиляй адаз вири халкьдин патай гьуьрмет авай. Гьуьжет алай месэлаяр гьялиз ва гьак/ни жерягьвилин куьмек к/анз адан кьилив гзаф инсанар къведай.

Шиирар кхьиз Эмин медресада к/елзавай йисара эгеч/на . Ада муьгьуьббатдикай , яшайишдикай , инсанрин гьаларикай гзаф шиирар кхьена. Халкьдин арада иллаки адан лирикадин эсерар машгьур я . Къешенг рангаралди , авазлувилелди , образрин экуьвилелди тафаватлу абур рик/ел аламукьдайбур , мадни чеб к/елиз к/ан жедайбур я.

Эминан шииррай инсандин камаллувал , руьгьдин гуьзелвал аквазва. Адан шииррин ч/ал девлетлу я. Шаирди иллаки гекъигунар , гуьрчег , чпик вижевай пар квай ибараяр , мисалар ишлемишнава.

Шиир « Заз булахдал яр акуна» к/елда Рамазанова Каринади.

«Заз булахдал яр акуна»

Агь , къе заз зи яр акуна булахдал,

Са тегьер вич акъвазнавай дамахдал,

Женнет либас алук/навай бухахдал,

Амукьна зун ч/угваз фикир , гуьзел яр.

Фикирна за : яраб ам зи яр я жал?

Эгер дуьшуьш хьанайт/а са касс анал,

Жузачир за а касдивай ярдин гьал,

Гьуьруь ят\а , жйран ят/а гуьзел яр?

Заз чир хьана билбилдиз ха сам ванцел ,

Акъвазнавай , чинар хьиз, гьавиздин цел.

Завди рахаз вичин шекердин мецел,

Женнет билбил хьиз аквадай гуьзел яр.

Алай девирдин шаиррини Эминалай чешне къачузва , вири адан шииратдал ашукь я.

Е. Эмина лезги поэзиядин сергьятар гегьеншарна . Гьакъикъатдизни ам вичел къведалди яратмишунрал машгъул хьайи вири шаиррилай мукьва я.

« Инсан ва дуьнья» темани адан лирикада кьилинди я . И тема ада гзаф шиирра къарагъарнава ва гьялнава. И жергедай адан Фана дуьнья,

Дуьньядиз , Гьик/да за?,Пагь чи уьмуьрар,Азарханадай чар,Шехьзава зун, Гьарай эллер! Ва масабур къалуриз жеда.

Лирикадин игитдин виликдай шад рик/ гъамуни кьунва. Ам шехьзава, адан фикир кьиникьихъ элкъвенва. Дуьньядилай ам нарази я. Вучиз? Вучиз лагьайт/а адахъ гьахъ авач, ада хъсан инсанар вахтсуз пучзава. Фана дуьньядал хъурхъ ала.

Къалуриз заз жув шириндиз ,

Вун зи рик/из къана, дуьнья.

Етим Эминан лирикадин игит акьалт/ай кесиб я ва адаз цавари дердеринни гъамарин пай ганва. Гьавиляй ада дуьньядихъай вил ат/анва: «Бегьрсузбур хьана багъдин зи тарар»,- лугьузва ада. Адаз садакайни куьмек авач.

Зун етим я , регьимдикай ат/анва,

Зи куьне рух ламу чилик кК/анва.

Рехи ч/арар шуьткьвей пелел алк/анва.

Гъуцар , ви сир вуч я зун халкь авунин?

Етим Эмин рик/ин лап кьелеч/ чкаярни юзуриз алакьзавай лирик я , адалай фикирринни гьиссерин лап куьлуь рангар – таварни къалуриз алакьзава. И кар иллаки адан муьгьуьббатдин лирикадиз хас я . И темадай кхьенвай ч/ехи пай шииррай аквазвайвал, муьгьуьббатди шаирдиз азаб гузва: ам вичиз жаваб авачир , бахтсуз муьгьуьббат я. Шаирди муьгьуьббатдин гьисс лап кьакьанриз хкажзава.

Етим Эминан муьгьуьббатдин лирикада гзаф гьалтзавай везин к/анидаз маса кас к/ан хьун я . И барадай чавай « Пакисат», «Алдатмишай ярдиз», шииррин т/варар кьаз жеда.

«Назани», « Ханум», « Вун хвашгелди», «Ярдин тариф», « Гуьзел Тамум», «Зи багьади», «Гьуьруьдиз ухшар акуна», «Туьквезбан», «Вун галачир женнет к/андач» шиирра муьгьуьббат гьич са куьнивни гекъигиз тежедай ширин гьисс я.

Етим Эмина , шаксуз , чи поэзия гзаф терефрихъай девлетлу , жанлу авуна, ам кьакьан дережайриз хкажна.

Шиир «Тюквезбан» к/елда Мурадов Рустама.

Гьайиф тушни вун эцигиз чилерал-

Ширин вирт я, хуш нямет я Туьквезбан.

Хаму кард хьиз хвена к\андай гъилерал,

Вун жагъайдаз хуп/ девлет я , Туьквезбан.

Вун жагъайдаз гьич ви къадир чизавач .

Зар – зибада гьамиша вун хуьзавач.

Бес за гьик/да : вун рик/елай физавач!

Зав гвайди ви гъам-хифет я, Туьквезбан.

Гьар пакамаз экъеч/дай са рагъ я вун,

Гъилел кудай , нур гудай чирагъ я вуе.

Гьар са ширин емиш авай багъ я вун,

Эминав гвайди ви дерт я ,Туьквезбан.

Ч/ехи устаддин поэзияда ашкъидин ч/аларин кьадар амайбурулай артух я . Критик В.Л.Белинскийди лагьайвал , жегьил чанда гурлу къуватдалди ргазвай лирикадин , ялавлу муьгьуьббатдин ч/аларин сергьятар яшар хьанвай инсандин рик/е дар жеда. Акунрай Эминани жегьил ч/авуз ашкъидин ч/алариз шегьре рехъ ганай.

Шиир «Гуьзел Тамум» к/елда Гюльмагомедова Алидади.

Гуьзел Тамум , ая фагьум зи чанда гум къекъвез ава.

Вилин накъвар хьана селлер , сефил зи рик/ ишез ава.

Хьайла яргъал, зи дерди – гьал за нив , гуьзел, ийин гила?

Залан гъамар хьана парар , сабур- кьарай тежез ава.

Ч/ур хьана гьал , кьураз ава, зи жаван чан ц/раз ава.

Гуьзел , за гьик/ ийин? Зи рик/ акъатуникай кич/е зава.

Етим Эмин пашман мийир , геже- гуьндуьз на ик/ тамир.

Хийир – шийир фагьум ая, вун къакъатиз кич/е зава.

Халис шаир тир Етим Эмин дат/ана вилик физва , адан яратмишунрин хат/ къвердавай къешенг жезва. Чешне яз ашкъидин ч/аларикай « Яр» шиирдиз яб гун. К/елда Раджабова Камиллади.

«Яр»

Дуьнья сад хьиз фидай гьа югъни йиф я ,

Бедгьавая , уьмуьр ик/ фин гьайиф я.

Зи гьал сефил я, рик/ни зайиф я ,

Зи кайи рик/ вуна т/ар ийимир , яр…

Ваз аквазва зи чандин сефилвилер ,

Дар ийимир заз икьван цавар – чилер .

Гьам чи арада – вай, мад жери сирер

Алемриз на ашкара ийимир ,яр.

Муьгьуьббатдин лирикадиз Етим Эмина зурба ц/ийивилерни гъана. Ада са жерге эсерра дагъви рушан тайин тир , анлу къамат гьакъикъи рангаралди ганва.

Дагъви дишегьлидин образ иллаки хъсандиз Гьуьруьдиз ухшар акуна лугьудай шиирда ганва: к/елда Ахмедов Марата .

Рехъди винел фирла рушар

Заз къудратдин кар акуна.

Гьуьруьдиз ,гьилмандиз ухшар

Лап тенг барабар акуна.

Ашкъидалди камар вегьез

Килигайла сивни хъуьрез

Ажеб ширин рахада мез

Юкьваваз камар акуна.

Шаирди гьакъикъи рангаралди са дишегьли вич ваъ ,гьак/ адахъ галаз алакъалу к/валин аваданлухрикай суьгьбетзава . К/ани ярдиз эсерда Эмина мехъер к/вале авай шей – шуьйни кваз къалурнава:

Са к/вал ава женнет багъда

Безетмишна раснавай

Сандух ава,мес- кьил ава,

Пагь ,вуч гуьзелдиз аквадай.

Муьгьуьббатдин ч/алар туьк/уьруналди ,дагъви дишегьли вини дережадиз хкажуналди ,Эмина феодальный алакъайри агъавалзавай девирдиз туьгьметзава. Шаир уьмуьрдал рик/ алай эхиратдихъ ваъ , инсанрихъ инанмиш касс тир. Вичин ялавлу ашкъидикайни Эмина хважамжамдин рангаралди ,кьет/ен образралди , лирикадин назик такьатралди багьалу ярдиз хабар гузва. Мисал яз Гуьзел Тамум шиирдай бязи ц/арар гъин:

к/елда Абдуллаева Эмилияди.

Гуьзел Тамум

Ая фагьум

Зи чанда гум къекъвезва.

Вилин накъвар хьана селлер,

Сефил зи рик/ ишезава.

Залан парар хьана гъамар

Сабур – кьарар тежезава.

Аман я ваз гумир на заз .

Зи чан кьураз ц/разава.

Шиирда вилин накъварикай ,шехьзавай сефил рик/икай рахун дуьшуьшдин кар туш. Эсердин лирический геройдиз вичин к/ани ярди чпин арада хьайи икьрар ч/уриз ам къакъатиз кич/езва. Шиирда геьеншдиз ва устадвилелди ишлемишнавай художественный алатри анжах са фикирдиз – к/ани яр сан – гьисаб авачир кьван багьа хьуниз къуллугъзава.

Етим Эминахъ дишегьлийриз бахшнавай са жерге ч/алар мадни ава. Абурук «Камаллу паб» «Пис паб» «Къарийриз» ва мсб акатзава. И ч/алара шаир чи халкьдин гуьзел адетар рик/елай ракъурзавай , фитне гвай ,инсанрин кьулухъай рахадай бязи дишегьлийрал айгьамдалди хъуьрезва , абур жемятдин вилик беябурзава.

Етим Эминакай С.Сулеймана ва Э.Капиева ихьтин гафар лагьанай :

«Заз яшамиш жез халкьди , шиирар кхьиз Етима Эмина чирна !»

С.Сулейман.

«Етим Эмин лезгийрин лап зурба шаир я. Шаирдин шиирар ва манияр вири халкьдин эмени я!»

Э.Къапиев .

Веревирд :

гьелбетда Эминан девир гзаф четинди хьана , амма Эмин са гужвривайни ругьдай вегьез хьанач . Ада эхиримжи декьикьайралди вичин к/ани лезги халкьдиз къуллугъна.

Аялар ,куьнени жуван халкь патал жуван гъвеч/и ватан – лезгистан абад хьун патал , гиламаз хъсандиз к/ела ,парта , стол , ктаб хуьх!

Муаллимриз гьуьрмет ая , диде- бубадин хатур хамир.

Ви шиирар к/елай ч/авуз ,

Вири халкьар жедай гьейран.

Ваз Аллагьди гайи уьмуьр

Валлагь Эмин хьанай гьижран .

Османова С.Р.