Эндәш сүзләр. Дәрес планы.

Эндәш сүзләр.

7 нче сыйныфта татар теле

Максат: 1. Дидактик. Эндәш сүзләр турында алган белемнәрне искә төшерү;

2. Психологик. Укучыларның иҗади фи­керләү сәләтләрен үстерү, гамәли эш белән шөгыльләнү өчен уңайлы шартлар тудыру һәм фәнгә карата кызыксыну уяту;

3. Тәрбияви. Туган телгә һәм туган төбәккә карата мәхәббәт хисләре тәрби­яләү, эстетик зәвыкны үстерү, әхлак тәрбиясе бирү.

Җиһазлау: мультимедиа, телефон, әсәрләр.

Метод: өлешчә эзләнү.

Алымнар: аңлатмалы сөйләү; әңгәмә үткәрү; күрсәтмә әсбаплардан һәм тех­ник чаралардан файдалану; телефоннан сөйләшү; "Иң зирәк укучы"ны билгеләү (дид. уен); җыр тыңлау: төркемләп ярыш оештыру.

Предметара бәйләнеш: әдәбият, рус теле, җыр сәнгате.

Педагогик технология: информаци­он технология (һәр тур слайдта күрсәте­леп барыла, җаваплар бирелә).

Дәрес төре: белемнәрне ныгыту, тик­шерү.

Дәрес планы һәм барышы.

1. Дәресне оештыру. Уңай психоло­гик халәт булдыру. Укучыларның фи­керләрен дәрескә хәзерлеккә туплау.

• Исәнмесез, укучылар! Кәефләре­гез ничек?

• "Җылы сүз - җан азыгы", ди хал­кыбыз. Бер - беребезгә матур сүзләр
  әйтеп, алга таба җибәрик әле, укучы­лар!

(Алия. мин сиңа уңышлар телим...һ.б.).

• Рәхмәт, укучылар! Мин сезнең фи­керләрегез белән килешәм. Ә хәзер өч өстәлгә дә бирем тәкъдим ителә.
  Әлеге фикерләр белән килешәсезме?
  Җавапларыгызны дәллиләгез.

1. Дәлиллә. Һәр өстәлгә бирем тәкъдим ителә. Укучылар фикерләрен дәлиллиләр.

1нче өстәл: Телдә сөйләм тик затка гына төбәп әйтелми. (Кешедән кала баш­ка предметларга да төбәп әйтелә Ке­шедән кала башка предметларга төбәп эндәшү күренеше сынландыру дип атала).

2нче өстәл: Эндәш сүзләрнең җөм­ләдәге урыны.

(Алар җөмләнең башында да, урта­сында да, ахырында да киләләр. Рус те­лендә дә, татар телендә дә эндәш сүзләрнең җөмләдә урнашу тәртибе бу­енча аерма юк).

3 нче өстәл: Эндәш сүзләрнең тел­дәге әһәмияте.

(Эндәш сүзләр безнең җөмләбезне ма­турлыйлар. Алар кара - каршы сөйләшкәндә, җанлы сөйләмдә, чыгышлар, докладлар ясаганда, хатларда, лозунглар­да, өндәмәләрдә, матур әдәбиятта кул­ланыла).

2. Дөрес яз.

1.Тактага шигырь язылган. Тыныш билгеләрен куярга, эндәш сүзне та­барга, астына сызарга. Бер укучы тактада, калганнар дәфтәрдә эшли.

Балалар вакытында уйнагыз

Җырлагыз биегез көлегез

Ләкин сез укуның ләззәтен

Кыйммәтен һәм кадерен белегез

М. Садри

Дөрес җавап экранда чыга, аны укучылар үзләре тикшерә:

Балалар, вакытында уйнагыз,

Җырлагыз, биегез, көлегез.

Ләкин сез укуның ләззәтен,

Кыйммәтен һәм кадерен белегез.

М. Садри

2. Эндәш сүзне ия белән бутарга ярамый. Хәзер тәкъдим ителәчәк эш шул турыда (эндәш сүзне ия итеп үзгәртеп язарга).

- Сагындым, бик сагындым сине, Туган ил! (Туган ил сагындырды, бик са-гындырды).

3. Телефон куела. Укучылар мөрәҗәгать итеп сөйләшеп карыйлар.

4. Эндәшләр.

1. Эндәш сүзләр була: Гүзәлия Миннехановна, Галиев. әнием, адаш, про­фессор.

2. Молодой человек, девушка, женщина, мужчина, синьор, синьора, ма­дам, госпожа,сэр.

3. Әфәнде, туташ, ханым, әби, ба­бай, апа, абый.

4. Татар телендә гаять матур эңдәшү формалары бар (әткәй, әнкәй, дәү әни, дәү әти, бәбкәм, туганым, туган апа акыллым, үскәнем, матурым, сандугачым,былбылым).

Бирем: Стәрлетамак төбәгендә кулланыла торган диалект - җирле сөйләмне әйтегез: кызый, малай, әнкәй, туган апа, алма апа, апай һ.б.

5. Ял ит (динамик пауза).

Күзгә гимнастика ясау.

6. Әсәрне таны. (өзек укыла, әсәрнең исеме атала, эндәш сүзләр табыла).

1. - Шундый матур, әти, шундый матур тышта.

• У- у, матур икән шул, әйдә, акыл­лым, минем белән маяк сүндерергә ...

• Әйдә, әти.

Минут үтүгә, алар Агыйдел ярына чыгып бастылар. Илсөяр, шатланып, иркен сулады. Иркәләнеп, әтисенең биленә башын куйды.

• Таң атканда бигрәк тә матур инде безнең бу Агыйдел, әти. әйеме?

• Әйе шул, кызым.

• Ә - әнә теге буйлар нинди матур булып кызарып килә. Кояш шуннан чыга, әйе бит, әтием?

• Әйе, кызым ... (Гариф Гобәй. Маяк­чы кызы).

• Кара әле, Шөһрәт, мин әнә теге төнбоек яфрагына кереп утырсам, күтәрә алыр идеме икән?

• Юләр, әллә үзеңне бик җиңел дип беләсеңме? Төнбоек яфрагы түгел,
  мин дә көчкә күтәрәм бит сине, Гадилә.

• Синең мине күтәреп караганың да юк әле.

• Нишләп, Гадилә? Теге чакта, ая­гыңа пыяла кадалгач, кем апкайтты
  соң? (Ф.Яруллин. Ак төнбоек)

7. Әдәби әсәрләр күрсәтелә.

- Укучылар, сез китапханәләргә ки­тап алырга барасыз

- Ә бүген алар сезнең янга үзләре килгәннәр. Эндәш сүзләрне таныйк әле.

1. Әбрар Кәримуллин. Язмыш, яз­мыш...

2.Г.Бәширов . И язмыш, яз­мыш...

3. Нәби Дәү ли. Хәерле көн, дуслар!

4.Зиннәт Вәли. Исәнме, кызым!

5. Батулла. Кичер мине, әнкәй!

6.АлмазГыймадиев. Хуш, Тамчыгөл!

7.Рәшит Гариф. Көт мине, Гөлчәчәк! Рәхмәт сиңа, солдат!

8. Теләкләр әйтү.

Ягымлы кешеләр яхшы теләкләр әйтә белә. Түбәндәге очракларда нин­ди теләкләр әйтерсез?

1нче өстәл: Әниең ерак юлга, коман­дировкага китә. (Әни, юлларын хәерле булсын! Исән-сау йөреп кайт!).

1. нче өстәл: Әтиең эшкә бара. (Эшл­әрең уң булсын, әтием!).

2. нче өстәл: Ашханәдә. (Тәмле бул­сын, дустым!).

9. Син беләсеңме? «Иң зирәк укучы"ны билгеләү.

1. Эндәш сүз җөмләнең нинди кис­әге? Модаль

1. Эндәш сүзләр җөмләнең кайсы урында килә ала?

2. Зат алмашлыгы эндәш сүз була аламы?

3. Эндәш сүз җөмлә кисәкләреннән нәрсә белән аерыла?

4. Составы ягыннан нинди эндәш сүзләр була?

5. Рус телендә эндәш сүзләр ничек атала?

10. Өйгә эш:

1. Эндәш сүзнең моделен төзергә.

2. Эндәш сүзләр кулланып , 7 җөмлә төзергә.

11. Бәяләү һәм йомгаклау.

Укучыларга билге кую.