Дидактические игры на уроках бурятского языка

Дунда классуудта грамматическа материалда яhала ехэ саг үгтэнэ. Юундэб гэхэдэ энэл хаhадаа дунда классай hурагша бүхы саашанхи hуралсалдаа эдэбхитэйгээр хэрэглэхэ грамматикаар мэдэсэтэй болоно. Дунда классуудтаа тон бүхѳѳр, гүнзэгыгѳѳр грамматикын материал хадуужа абабал, hурагша саашанхи hуралсалдаа, саашанхи ажабайдалдаашье ядамаргүй ябаха гэжэ hанагдана. Эндэ хадаа грамматическа материал дидактическа наадануудтай холбожо үзэхэдэ тон ехэ туhатай гэжэ hанахаар байна. Дунда наhанай, 5 – 6 -хи классуудай hурагшадай түргэн эсэдэг, анхаралайнь түргэн унадагынь эрдэмтэд тэмдэглэдэг гээшэ. Тиимэhээ дидактическа наадануудые хэрэглэжэ, заахада, hурагшадай анхарал дээрэ байха, наадангаа hайнаар грамматикын материал ойлгожо абахаhаа гадна бүхѳѳр хадуужа абаха байна.

«Наадан хадаа заншалта ба олондо мэдээжэ hуралсалай болон хүмүүжүүлгын арга болоно. Энэ хадаа хүүгэдые hургаха баадхалтагүйгөөр hургалгын хэрэгсэл болоно. Наадан хадаа хүүгэдэй өөhэдын эгээл дуратай хэрэг, тиимэhээ үхибүүд тон дуратайгаар hурана» гэжэ мэдээжэ эрдэмтэн О.Газман бэшэнэ. Л.С.Выготскиин, А.Н.Леонтьевай, А.Р.Луриин, П.Я.Гальперинай ба бусад эрдэмтэй шэнжэлгэнүүд үхибүүдэй ухаан бодолой хүгжэлтэ нааданай хүсѳѳр дээшэлнэ гэжэ гэршэлнэ. Психологуудай хэлэhээр творческо зохёохы шадабари хадаа хүнэй хүгжэлтын тон ехэ хэрэгтэй амжалтатай ябахынь арга болоно. Иимэ творческо зохёохы шадабари хадаа үхибүүд наадан соо хүгжɵɵхэ аргатай.

Манай гɣрэндэ нааданай теори тухай эгээл тɣрɣɣн хэлэhэн мэдээжэ багша, эрдэмтэн К.Д.Ушинский гэжэ тоологдодог. Энэ эрдэмтэн хадаа ɣхибɣɣдые миин наадуулангуй, харин хɣмɣɣжɣɣлгын зорилготойгоор зɣб нааданда бэеынь hаатуулха хэрэгтэй гэжэ тодорхойлдог hэн. Гэбэшье, Ушинскын хэлэhээр: ɣхибɣɣнэй наадажа байhан үе соо ехэшɣɣл hанаанай хэрэг, тэрэнэй hɣɣлээр бэеын хэрэг хараха еhотой. Бусад hамааралгын наадануудhаа дидактическа наадануудай онсо илгааниинь юун соо бɣридэнэб гэхэдэ, дидактическа наадан соо хэшээлэй hургалгын, хɣмɣɣжɣɣлгын, хɣгжѳѳлгын гол зорилгонууд бэелɣɣлэгдэжэ, ухаан бодолой hэргээлгын зураглалтай, ɣхибɣɣе юумэндэ hургажа шадаха, шэнэ юумэ мэдэхэ hанаа зорилго тɣрɣɣлжэ, ɣзэhэн мэдэсын дабталгада хамhалсаха еhотой; дидактикын принципуудые (юумэнɣɣдые ойлгосотойгоор, научна талаhаа зɣбѳѳр, юрэнхы дээрээ шалгарhан, бэе бэеhээ дулдыдаhан, холбоотой) баримталан, бэелɣɣлхэ еhотой». ..

Соционааданууд (даабари-нааданууд) – алишье эхин класста, дунда hургуулиин бага классуудта таарамжатай, азартна, психологи болон ажал шадабариин талаар эффективнэ амаралтын нааданууд. Иимэ янзын нааданай хɣсѳѳр ямар нэгэ физическэ эсэбэриhээ, hанаа сэдьхэлэй хɣндэ бодомжолнуудhаа hалахаар байна.

Илалтын аргаар анхарал татадаг нааданууд (мɣрысѳѳн-нааданууд) –элдэб спортын инвентарь хэрэглэн наадаха нааданууд.

Творческо талаар хɣгжѳѳдэг нааданууд (разминка, физминутка-нааданууд) - уран-сценическэ аргануудые баримталдаг нааданууд (миниатюра, энеэдэтэй шɣлэг хэрэглэхэдэ болохо).

Мɣн тиихэдэ нааданууд ɣшѳѳ творческо нааданууд болон хуулитай нааданууд гэжэ илгардаг. Творческэ нааданууд: театральна, сюжетно-ролевой болон барилгата нааданууд гэжэ хубаардаг. Хуулитай нааданууд – дидактическа, хɣдэлгэмэ, хɣгжэмэй болон hамааралгын гэжэ хэдэн янзатай.

Дидактическа наадануудай hуралсалай шэнжэ. Наадан бɣхэндэ ɣхибɣɣн хадаа ѳѳрынгѳѳ багахан ажал, ɣɣргэ нааданай хуулиин хɣсѳѳр дɣɣргэжэ, хожомынь бэеэ хаража ябаха шадал hургаалитай боложо, ѳѳрѳѳ ухаан соогоо бодомжолдог, анхаралаа нэгэ юумэндэ удаан барин байдаг шадалтай болодог. Класс гɣ, али багахан бүлэг соогоо нааданай хэмжээндэ орожо, наадаhан сагтаа номоо (шэнэ темэеэ) ɣзэнэб гэжэ бодомжолонгɣй, олон ухаан хэрэгсэлнɣɣдтэ, hуралсалай материалда бэлээр hуранад. Олониие hажаан, класс соохи эгээл нааданда дурашьегɣй, эшэмхэйɣхибɣɣд эшэхэеэ болижо, амжалтатайгаар булта ажалладаг. Бɣхы наадануудай олон шэнэ янзанууд соо гансахан лэ дидактическа нааданууд ухаан бодол хɣмɣɣжɣɣлгэтэй нягта холбоотой байhандаа, дунда классудай олонхи хэшээлнɣɣдтэ ходол баримталуулдаг. Дидактическа нааданай хɣсѳѳрɣхибɣɣн шэнэ юумэ бэлээр ойлгожо, hанажа абажа, жэшээлжэ, зэргэсɣɣлжэ, шэлэжэ, анализ, синтез хэхэ шадабаритай хɣнгѳѳр болоно.

Багша дидактическа наадануудые сэдэб шэнжэлэгын үедэ, ехэнхидээ бэхижүүлгын хэшээлнүүдтэ, дабталгын хэшээлнүүдтэ хэрэглэбэл үрэ дүнтэй байна, тиихэдээ хэдэн янзын наадануудые хэрэглэжэ болоно:

1. Словарна нааданууд – хүүгэдэй хэлэ баяжуулна, уян нугархай болгоно;

2. Зүб бэшэлгын нааданууд – үгэнүүд ба морфемнүүдэй зүб бэшэлгые бэхижүүлхэ арга болоно. Иимэ нааданууд мэдэhэн шадаhанаа дээшэлүүлхэдэ ехэ туhатай;

3. Грамматическэ нааданууд фонетикэ, синтаксис г.м. хэлэ бэшэгтэ хэрэглэгдэхэ дадалнуудые hайжаруулна;

4. Элдэб ушарта хэлээ зүбѳѳр хэрэглэхэ, хэлэ бэшэгэй дүримүүдые сэбэрээр хэрэглэжэ шадаха;

5. Ухаа гүйлгын нааданууд – ухаа хурса болгохо, олон адлирхуу юумэнүүд сооhоо хэрэгтэй юумэеэ илгажа hургаха, юумэнүүдэй дундахи холбоо харуулжа шадаха.