Çili mumiyaları Misir mumiyalarından da qədimdir

Çili mumiyaları Misir mumiyalarından da qədimdir

Misirlilər ən məşhur mumiyalara sahibdirlər, lakin onlar heç də ən qədim deyil. “Mumiya” sözünü eşidəndə, ağlımıza dərhal Misir fironlarının qurudulmuş və sarğılı qalıqları gəlir. Lakin, şöhrətlərinə baxmayaraq, bu nümunələr dünyanın ən qədim mumiyaları deyildir. Bu titul 7000 il əvvəl ölülərini mumiyalamış Çilinin Atakama səhrasının Çinçorro xalqına məxsusdur. Qədim dəniz ovçu-yığıcı mədəniyyəti olan Çinçorro xalqı ilk dəfə eradan əvvəl 5450-ci ildə Çilinin şimalında və Perunun cənubunda məskunlaşmışlar. Onların gəlişindən qısa müddət sonra Çinçorro xalqı ölülərini onları əhatə edən səhranın quru qumlarında qorumaqla yeni bir dəfn üsulu tətbiq etməyə başladı. Qədim Çinçorro qəbiristanlıqları arxeoloji dəyərinə görə YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi kimi siyahıya alınmışdır, çünki onlar təkcə mumiyalamanın bu qəribə forması haqqında deyil, həm də Çinçorro icmalarının necə fəaliyyət göstərdiyi, onların sosial və mənəvi quruluşu haqqında məlumat verir. Qeyd etmək vacibdir ki, mumiyalamanı yalnız öz sosial elitası üçün edən misirlilərdən fərqli olaraq, Çinçorro xalqı bunu hamı üçün bir ritual olaraq etmişdir. Bəs çinçorrolılar ölülərini necə mumiyalayırdılar? Proses misirlilərin ona yanaşma tərzindən fərqli idi. Əvvəlcə dəri soyularaq bədəndən çıxarılır, sonra orqanlar çıxarılırdı. Bədən boşluqları quruduqdan sonra dəri yenidən tikilirdi. Cəsədlər bəzən qamış, dəniz aslanının dərisi və alpaka yünü kimi müxtəlif materiallara bükülürdü. Sonra üzlərə gil sürtülüb, göz və ağız üçün deşiklər olan maska ​​hazırlanırdı. Nəhayət, mumiyalara insan saçından pariklər qoyular və sonra quraq şəraitin onları əbədi olaraq qoruyacağına ümid edərək səhrada basdırardılar. İlk Çinçorro mumiyası 1917-ci ildə sahildə bir neçə cəsəd aşkar edən alman arxeoloqu Maks Ule tərəfindən sənədləşdirilmişdir. Aydındır ki, bu nümunələr qədim idi, lakin o zaman onların yaşını dəqiq müəyyən etmək mümkün deyildi. Daha sonra karbonla tanışlıq üsullarının inkişafı ilə mumiyaların 7000 ildən çox yaşı olduğunu müəyyən etmək mümkün oldu. Təqribən 100 il əvvəl ilk kəşfdən bəri səhrada yüzlərlə başqa mumiya aşkar edilmişdir. Onların bəzilərinə tikinti işləri zamanı rast gəlinib, digərləri isə vəhşi heyvanlar tərəfindən eşələnərək çıxarılmışdır. Çilinin şimalında yerləşən Arika sakinləri mumiyalanmış cəsədlər haqqında çoxdan bilirdilər. Bunun səbəbi, cəsədlərin səthə yaxın olması olmuşdur. Sakinlər evlərinin hər tərəfinə səpələnmiş ölülərlə birgə yaşamağı öyrəniblər. Onları irslərinin bir hissəsi kimi görür və onlara qayğı göstərmək üçün məsuliyyət hiss edirlər. Təəssüf ki, iqlim dəyişikliyi səbəbindən bir çox Çinçorro qəbirləri ekstremal hava hadisələri ilə üzə çıxır və cəsədlər aşınmaya məruz qalır. Bu, gələcəkdə onların qorunmasına böyük təsir göstərəcək, çünki arxeoloqlar bərpa və konservasiya səylərini maliyyələşdirmək üçün mübarizə aparırlar. Arikadakı Tarapaka Universitetinin çinçorrolar üzrə aparıcı eksperti Bernardo Arriaza deyir ki, “Düzünü desəm, muzeydə qorunan mumiyalar belə təhlükə altındadır”. Hətta muzeylərdə saxlanılan mumiyalar indi dəyişən iqlim şəraiti ilə təhdid edilir. Ətraf mühitdə rütubətin artması bəzi mumiyalarda kif əmələ gəlməsinə səbəb olur, digərləri isə göbələk və ya ac həşəratların qurbanına çevrilir. Bütün bu problemlər mumiyaları əhatə edən geniş çeşidli materiallarla mürəkkəbləşir və onların hər biri öz saxlama şəraitini tələb edir.

2022-ci ildə Arika yaxınlığında Çinçorro mumiyalarını saxlamaq üçün iqlimə nəzarət edilən yeni muzey tikilmişdir. Təxminən 19 milyon dollar dəyərində olan bu kompleksin uzaq keçmişə aid qiymətli artefaktların qorunmasına kömək edəcəyinə ümid edilir.

Mənbə: bit.ly/3P5iC14

Rus dilindən tərcümə etdi:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).

İstinad:

https://sinxronfenler.blogspot.com/2024/03/cili-mumiyalar-misir-mumiyalarndan-da.html