Балаларды көркем әдебиетпен таныстыру әдістемесі

АНВАР ИСМАИЛОВ АТЫНДАҒЫ КӘСІПТІК КОЛЛЕДЖІ

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:

БАЛАЛАРДЫ КӨРКЕМ ӘДЕБИЕТПЕН ТАНЫСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ

Пәні:Тіл дамыту теориясы және әдістемесі Оқытушы:Алиева Макбал Бекбосыновна Қызметі:Жалпы білім беретін пәндер оқытушысы

Ақсу-2020 ж

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Көркем әдебиет жайлы түсінік беру. М ектеп жасына дейінгі баланың дүниетанымын, ой өрісін кеңейтіп, сөздік қорын байытып, эстетикалық талғамын арттырып, адамгершілікке баулу ісінде көркем әдебиеттің алатын орнының ерекшелігі жайлы мәлімет беру.

ШАТТЫҚ ШЕҢБЕРІ Күн көзіндей күлімдеп, Көңілді болып жүрейік. Қазіргі болар сабаққа Жүректен ақ жол тілейік!

Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп, тіл байлығын жетілдіру ісінде көркем әдебиеттің алатын орны ерекше. Көркем сөз өрнегін балаға тыңдатып, санасына сәуле түсіру, халық қазынасының музыкалық үнінен нәр алдыру оның ең сәби шағынан, ана әлдиінен басталады. Балаға әңгімелеп айтуға оқып тыңдатуға, жаттап айтуға таңдалған материалдар олардың даму деңгейіне, жас шамасына лайықты болуы тиіс. Әрбір бөбектің күнделікті іс- әрекеті, неге қызығып әуестенетіні, оның алғашқы ұстазы ата- анаға белгілі. Арнайы жинақталған суретті кітапшалар, әңгіме – ертегілер, мақал – мәтелдер баланың әдет – дағдыларын тереңдете түседі.

Ертегі, шағын әңгіме, өлең, мақал-мәтел, жұмбақ сияқты балаларға лайықты көркем сөз жанрларының ежелден-ақ тәрбие ісінде зор көмекші екені белгілі. Балабақшада тәрбиеленбеген, әлі мектеп жасына жетпеген ауылдық жерлердің сәбилері кішкентай күнінен өз әже-аталары мен әке-шешелерінен естіген халық ауыз әдебиеті нұсқаларынан нәр алып өсетіні белгілі. Мұндай шығармаларды сәбилер қызыға тыңдайды, жылдам жаттап алады. Мысалы: «Торғай», «Бақа-бақа балпақ», «Қарғалар», «Санамақ», тағы басқалар сияқты халық өлеңдері ойнақы тілімен, қайталама сөзімен, музыкалық үнімен бөбектерді баурап, сөз өрнегіне баулиды.

Көркем шығармаларды тыңдауға бала сәби кезінен-ақ құмартып, қызығады. Қысқа ертегі, өлең оқып берсе, тез жаттап алады. Жаттау арқылы оның тілі жетіледі. Әдеби кейіпкерлердің жақсы ісіне сүйсінеді, жаманынан жиренеді – бойын қорқыныш билейді. Сәбилерде жақсы және жаман іс-әрекет жөнінде түсінік пайда болады. Сөйлеу тілі жетіле түседі. Ал тілінің дамуы – баланың бойында қабылдай – ести білу сияқты психологиялық процестердің бірте-бірте қалыптасуына негіз болады.

Мектеп жасына дейінгі балаларға оқып беретін шығармалар, негізінен, үш салаға бөлінеді: 1) Ауыз әдебиеті нұсқалары; 2) Классик жазушылардың шығармалары; 3) Қазақ жазушыларының шығармалары. Осы саладағы шығармалар тәрбиешілерге арналған бағдарламалық материалда нақты жүйеге бөліп берілген.

Оқылған шығарманы әңгімелеп айтуға үйрету сабағының үлгі жоспарын төмендегіше құруға болады: 1.Тәрбиешінің кіріспе әңгімесі. 2.Тәрбиешінің әңгімені оқып беруі. 3.Оқылған әңгіме, ертегі мазмұнын көмекші сұрақтар қоя отырып айтқызу. 4.Шығарманы қайталап оқу, шығарма мазмұнын балаларға айтқызу. Мұндайда қысқа әңгіме, ертегі мазмұнын бір балаға, көлемді шығармалардың мазмұнын бірнеше балаға айтқызуға болады. Егер әр алуан жастағы балалар аралас болса, алдымен ересек, естияр балалар әңгімелеп айтады, сәбилер тыңдап отырады.

Мектеп жасына дейінгі мекемелерде балалар өздігінен оқи алмайтыны анық. Сондықтан текст оқуға, әңгімелеп айтуға үйрету, көркем сөздермен таныстыру жұмысы бағдарлама талабына сәйкес тақырыптық принциптерге негізделеді. Ол принциптер – айналадағы дүниемен,қоғам өмірімен, табиғатпен таныстыру, дүние танымын, ой-өрісін жетілдіру, зейінін, қабылдауын бағдарлай білу, қабілеттерін дамыту болып табылады.

Осы мақсаттарға орай әдеби шығармаларды оқу, алған білімдерін тиянақтау, жалпы сөздік қорларын молайта отырып, мағынасы ұқсас, мағынасы қарама-қарсы сөздерді меңгерту, көрген-білгендері жөнінде (салыстыра, теңей айтуға үйрету) алғашқы ұғымдарын қалыптастыру міндеті қойылады. Шығарма оқу, тіл дамыту жұмысында кіші (2-3 жасар) тобында тыңдау қабілетін дамыту, шағын өлеңді жатқа айтуға, ауызша әңгімелеп берген ертегі, әңгімелеп беруге үйрету көзделеді.Ал ортаңғы,ересектер және мектеп алды даярлық топтарында(4-6 жас аралығы) шығарманы тыңдай отырып, оның (әңгіме, ертегі) мазмұнын жүйелі әңгімелей білуге, кейіпкерлердің іс-әрекетін түсініп, өзінше талдап, ойын қорытындылай білуге, кейбір үзінділерді жатқа айтуға, мазмұнға сай әңгіме құрауға, бейнелі сөздерді дәл тауып айтуға, өздігінен салыстыра сипаттай білуге, үйренуге тиісті.

Сабақты мынадай жоспар бойынша өткізуге болады: 1) тексті оқудан бұрын текстке байланысты баланың не білетінін анықтау ниетімен әңгімелесу; 2) шығарманы оқу (сәбилерге ауызша айтылады); 3) әңгімелесу; 4) әңгімелету (суретпен, суретсіз, ойыншық көрсету арқылы); 5) экскурсия, бақылау.

Санамақтар, мақал – мәтелдер, жаңылтпаштар, жұмбақтар, баланы ойландырып, толғандыратын өтірік өлеңдер, ертегі, аңыз әңгімелердің қай – қайсысы болмасын баланың сезімін селт еткізеді. Тіліне үйіріліп еріксіз еліктіреді. Өйткені, ауыз әдебиеті халықтың ұрпағына деген сүйіспеншілігі арман мүддесінен туындаған. Педагог – жазушы Ы.Алтынсариннің қаламынан туындаған қысқа әңгімелер, мысалдарының мектепке дейінгі тәрбиеде маңызы зор. 3-4 жасқа дейінгі балалар суретті кітаптарды қызыға қарайтыны мәлім.

Сондықтан оларға суреті айқын кітапшаларды көрсетіп, мазмұнын айтып беру қолайлы. Бұл жастағы балаларға оқиға сәтті аяқталатын, қорғаныш сезімін тудырмайтын халық ауыз әдебиеті нұсқаларын жатқа айтып беріп, ойната тыңдату тиімді. Ересектер мен мектепалды даярлық топтағы балаларға көлемдірек ертегі, әңгімені кітаптан оқып беріп, оқылған шығарманы 30 – 35 минут бойына тыныш тыңдай білуге, әңгімелеп беруге үйреткен дұрыс. Көркем әдебиетті шығарма мазмұнына, оқиғаның желісіне қарай кейде жатқа айтып, кейде кітаптан оқып, түсіндіріп отыру қажет. Бұлай түрлендіру баланы мұқият тыңдай білуге үйретеді.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!