Ата- энелер учун

Тарбиялоо жараянында балдарга айтууга болбогон сөздөр

Н.Дооранова

“ Сен мыкты болушуң керек. Аракет кыл”

Бала ата-энесинен:

“ Сенин колуңдан эч нерсе келбеди” деген нааразычылык сөздү уккан сайын, кайра таптакыр тескери кетет.

Андан көрө дайыма позитивдүү болуп балага жумшак тил менен “кийинкиси сөзсүз жакшы болот”деп көмөк көрсөтүү керек.

Сен дайыма... же Сен эч качан...

Балага ойлонбостон эле “Сен жамансың”деп айтылган жөнөкөй эле сөз, анын аракетин басаңдатат.

Ата-эне баланын жаман болушун программалаштырып коёт,ал чынында эле ошондой болуп калат.

Ар бир бала ата-энесинин сөзүнө чын жүрөгүнөн ишенет. Алар айттыбы, демек туура деп ойлошот да, ошолор айткандай болуп калат.

“ Сенин колундан келет. Азамат!”деген жакшы сөз баланы жакшы жакка өзгөртөт.

“ Эмнеге сен байкеңдей боло албайсың?”

“ Байкең мыкты,ошондуктан көбүрөөк жакшы көрөм” деп,балдарды бири-бирине салыштыруу жакшы жыйынтык бербейт.

Тескерисинче. Ата-эне аны менен бир туугандар арасындагы кызганычты, атаандаштыкты пайда кылат. Үйдөгү кырдаалды жакшы кармоо үчүн, ар бир баланын өзгөчөлүгүнө, жөндөмүнө жараша мамиле кылуу керек.

Ар бир бала ар башка болгону менен, баарынын таланты,угуусу бир,анан да ар биринин өзүнчө күчтүү жактары бар.

“ Мен айттымбы! Менин айтканым дайыма туура!”

Баланын кийимин ордуна койбогонун,анан аны

издеп убара тартаарын. Убагында

уктабаганын,мектепке кечиккенин карап отуруу оор.

Андан улам ата-эне ага бир сөзүн улам

кайталоосу керек болот. Ошондон көрө балага

жардам берип,анын кырдаалын

угуп,жаңылыштыгын түшүнүп кайталабаганга

үйрөтүү керек.

Балага: “Эрте менен туруш сен үчүн

эмнеге оор болуп атат,кел,эмне кылышты бирге

ойлонолу” деп айтып аны менен кеңешүү керек.

Ата-эненин өзүнүкүн туура деп баланы жазалай бергени эң чоң ката.

“ Сендей кезимде мыкты окучумун.”

Бала туулгандан тартып, 6 жашка чейин ата-энеси ал үчүн баарын билген Кудай сыяктуу болот. Алар баланын дүйнөгө жана өзүлөрүнө болгон мамилесин калыпташат. Бул сөздөн ата-эненин бала менен болгон атаандаштыгын көрүүгө болот. Балага бул сөз “ сен мага эч качан жетпейсиң, мен сенден мыктымын” дегендей туюлат. Мындай шартта өскөн балдар, өмүр бою ата-энесине өзүлөрүн мыкты экендигин далилдегиси келет. Ошондуктан бул балдар бир нерсе кылса, ата-энеси, алардын мактоосу үчүн гана жасап калат. Чоңойгондо алар өзүлөрүнүн ийгиликтерине эч качан кубанышпайт, ата-энеси алардын жетишкендигин эсепке алганда гана кубанышы мүмкүн.

“ Тынчсызданба, жаңы мектепке көнүп кетесиң. Ыйлаба! Мунун коркунучу жок”

Бул сөздөрдү уккан балада “ менин сезимим мааниге ээ эмес экен” деген ой болот. Бала менен ата-эненин ортосунда өтө жакын байланыш болгону менен, алар таптакыр эки башка адам экенин түшүнүүлөрү маанилүү. Жогорудагы сөздөр балдарга алда канча коркунучтуу жана аянычтуу угулуп, оор тиет. Баланын кандай гана нерсе болбосун өзү тандап, өзү сезип аныктаганга толук укугу бар. Ата-эне болгону ага түшүндүрүп “Сен толкунданып жатат окшойсуң? Мен да бир жакка барганда, жаңы адамдар болгондо толкунданам” деп колдоо көрсөтүп, дайыма жанында болушу керек.

“ Мен айткандай болушу керек”

Бул сөз менен ата-энелер баланын өз алдынча өнүгүшүнө оордук келтирип коюшат. Балада “апам баарын билет, жакшы жасайт. Мен баары бир жасай албагандан кийин эмне кылам” деген ой сөзсүз пайда болот. Ошондуктан балага бир аз убакыт бөлүп,эмне үчүн анын бир нерсе жасашын талап кылып атат түшундүрүшү шарт. Муну менен үй-бүлөдө бири-бирин сыйлоону, улуулардын оюн угууну көрсөтөт.

“ Мага бул бала жакпайт, аны менен достошпо ”

Бала адамдардын жакшы жаманын айырмалай албайт. Тыйган нерсе таттуураак корүнгөн сыяктуу,ата-энеси жактырбаган балдар менен тескерисинче баланын ойногусу келет. Андыктан ата-эне баланын досунда чынында эле жаман сапаттар барбы,туура баалаганга аракет кылуусу шарт.

Колдон келишинче балдардын мамилесин сактап калуу керек. Мисалы “Айбектин компьютерде көп олтурганы өкүнүчтүү, кел аны китеп окуганга чакырабыз” деп бала менен кеңешип, жакшы нукка бурса болот.

“ Сен жасай албайсың, андай эмес, мага бер”

Балага “Сенин колуңдан эч нерсе келбейт”деген сөздү таптакыр айтпоо керек. Ар бир ишти чала жана жай кылып жатабы, жайына койгон туура. Башында кыйын болгону менен акырындап жогорку көрсөткүчтө сапаттуу жасаганга көнөт. Эгерде анын колунан келбейт деп ата-эне баарын өзү жасай берсе, баланын колунан эч нерсе келбей, дайыма ата-энесинин көзүн карап, аларга таянма болуп калыптанып калат.

“ Өзүмдүн келбетимди көргүм келбейт”

Ата-эне, өзгөчө ата-энелер өзүнүн келбетин сындай берсе, анын балдары да өзүнүн денесин сындаганды үйрөнүшөт. Андыктан баланын көзүнчө өзүнүн келбетине жакшы мамиле кылып, өзүн сүйүп турса, балдар чоңойгондо өз келбетине ыраазы болгонго үйрөнүшөт.

“ Эгерде укпасаң кошунага берип салам”, “Уктабасаң карышкыр алып кетет”

Баланы укканга үйрөтүү үчүн ар кандай кырдаалда, ар кандай сөздөрдү айтышат. Бул сөздөр балага абдан коркунучтуу таасир бергендиктен, невроз болуп ооруп калуу коркунучу бар. Мындай сөздөр баланы түшүнүүгө же апасын укканга үйрөтпөй эле коркуу сезимине ээ кылат. Бала кандай шыбыр болбосун коркуп, коркунучтан качуу үчүн эмне кылаарын билбей калат. Андыктан баланын эсин чыгарбай эле, эмне кылса болот, болбосун түшүндүргөн жакшы жыйынтык берет.

“ Тамакты жакшы жебесең чоңойбойсуң”

Бул сөз да баланы коркутуунун аракети болгон абдан жаман сөздөрдүн бири. Балага пайдалуу тамактарды жедирүүнү каалаган ата-эне коркутпай тамактын пайдалуулугун түшундүргөн жакшы. Же болбосо пайдалуу тамак жеп тарыхта баатыр аталып калган инсандар тууралуу айтып бергени туура.

“ Оюнчуктарды жыйнамайынча мультик көрбөйсүң”, “Тамак жемейинче ойногону чыкпайсың”

Апамдын айтканын кылсам каалаганымдай болот. Балдар бардык нерсени биринчи кезекте ата-энесинен үйронүп өсүшөт. Бир аз чоңоюп калганда, ата-энеси менен “эгерде жакшы окусам уюлдук телефон алып бересиңер, идиш жуусам ойногонго жибересиңер” деп “соодалашып” башташат. Андыктан балага оюнчуктарды жыйнаса үй таза болоорун сыяктуу милдеттерди айтып үйрөткөн туура болот.

• “ Сени эмнеге төрөдүм”, “Сенден көрө бала (же кыз) төрөсөм болмок”

Баарынан да ата-эне эмоциясын кармай албай жатканда айткан ушул сөздөр бала үчүн эң ачуу сөз.

Баланын мындай жүк менен жашашы чыдай алгыс нерсе.

Өзүн бул дүйнөгө керексиздей сезет.

“ Ал да мени тынч кой”

Ата-энеси кандайдыр бир тыйган нерсеге бала

болбой суранып жатканда,алардын бул создү

айтышы менен бала тынчып калды. Ушул

убакыттан баштап балада “апам тыйган нерсени

кечке суранып же ыйласам болот экен” деген ой

пайда болот. Андыктан ата-эне бала үчүн тыюу

салган нерселерине уруксат бербеши керек.

10 заповедей для родителей.

1.Не жди. что твой ребенок будет таким, как ты или таким, как ты хочешь. Помоги ему стать не тобой, а собой. 2. Не требуй от ребенка платы за все. что ты для него сделал. Ты дал ему жизнь, он может отблагодарить тебя? Он даст жизнь другому, тот- третьему, и это необратимый закон благодарности. 3. Не вымещай на ребенке свои. обиды чтобы в старости не есть горкий хлеб. Ибо, что посеешь, то и взойдет. 4. Не относись к его проблемам свысока. Жизнь дана каждому по силам и, будь уверен, ему она тяжела не меньше, чем тебе, а может быть и больше, поскольку у него нет опыта. 5. Не унижай. 6. Не забывай, что самые важные встречи человека- это его встречи с детьми. 7.Не мучь себя, если не можешь сделать сто-то для своего ребенка. Мучь, если можешь- но не делаешь. 8. Ребенок- это не тиран, который завладевает всей твоей жизнью, не только плод плоти и крови. Это та драгоценная чаша, которую Жизнь дала тебе на хранение и развитие в нем творческого огня. Это раскрепощенная любовь матери и отца, у которых будет расти не «наш», «свой» ребенок, но душа. данная на хранение. 9. Умей любить чужого ребенка. Никогла не делай чужому то, что не хотел бы, чтобы делали твоему. 10. Люби своего ребенка любым- неталантливым, неудачливым, взрослым. Общаясь с ним- радуйся, потому что ребенок- это праздник, который пока с тобой.

• ©  Януш Корчак   31