Ailə və məktəb: səmərəli qarşılıqlı əlaqə yolları

Ailə və məktəb: səmərəli qarşılıqlı əlaqə yolları

Çox vaxt böyüklər uşaq dünyasını anlamağa çalışmadan yaşayırlar. Uşaq isə bu vaxt valideynlərinin dünyasını yaxından müşahidə edir; onu dərk etməyə və qiymətləndirməyə çalışır; körpənin yanında ehtiyatsızlıqla deyilən ifadələr onun tərəfindən götürülür, özünəməxsus şəkildə şərh olunur və uzun müddət təsəvvüründə qalacaq dünyanın müəyyən bir mənzərəsini yaradır.

-Andre Morua- (1885-1967) yazıçı

İnsan tərbiyəsi həmişə çətin iş olub. Uşaqlıqdan insan sülh mədəniyyətinə yiyələnməlidir. Bunun əsas xüsusiyyətləri bunlardır: insan həyatına hörmət, zorakılığın istənilən formasından imtina, ətraf mühitin mühafizəsində iştirak, ədalətə can atmaq. Bir cəmiyyət davamlı inkişaf etsə belə, belə cəmiyyətdə gənc nəslin tərbiyəsində problemlər yaranır. İbtidai məktəb çağında biz hər bir uşaqda sülh mədəniyyətinin əsaslarını qoymağa başlayırıq. Bu iş bütün uşaqların tərbiyəsi prosesinin əsasına çevrilməlidir. Təhsilin əsas ideyası insanı real həyatın üç əsas roluna - vətəndaşa, işçiyə, ailə başçısına hazırlamaqdır. Uşaq üçün mənəvi mərkəz və əxlaqi təməl ailə, onun dəyərləri, qaydaları, münasibətləri, quruluşudur. Müəllimin təlim-tərbiyə işinin səmərəliliyi əsasən valideynlərlə ümumi dil tapmaq, onların köməyinə və dəstəyinə güvənmək bacarığından asılıdır, çünki ailə uşağın şəxsiyyətinin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərir. Məktəb-valideyn münasibətlərinin tətbiqi çərçivəsində valideyn icması ilə işin mühüm aspekti informasiya dəstəyi və təhsildir. Valideynlərin istəklərini, fəallıq dərəcəsini, psixoloji və pedaqoji hazırlıq səviyyəsini nəzərə alaraq onlarla münasibətləri necə qurmağı öyrənmək lazımdır, valideynləri inkişaf etdirmək və öyrətmək lazımdır, çünki təhsil prosesinin keyfiyyəti əsasən bundan asılıdır. Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” qanununda valideyn vəzifələri barədə yazılır:”... təhsil müəssisəsi ilə əməkdaşlıq etmək, tədris prоsesinin təkmilləşdirilməsi və maddi-teхniki bazasının yaхşılaşdırılması üçün təkliflər irəli sürmək və könüllü yardımlar etmək; övladlarının (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslərin) erkən yaşlarından fiziki, əxlaqi və intellektual inkişafına şərait yaratmaq, оnların icbari ümumi оrta təhsil almasının təmin оlunması və mənəvi yetkinliyi üçün məsuliyyət daşımaq; övladlarını (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxsləri) humanistlik, vətənpərvərlik, azərbaycançılıq, əməksevərlik, öz dilinə, ədəbiyyatına və tariхinə, milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərə hörmət ruhunda tərbiyə etmək...”. Təcrübə göstərir ki, bəzi valideynlərin təhsil və sağlam həyat tərzi vərdişlərinin aşılanması sahəsində xüsusi biliyi yoxdur, uşaqlarla ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkirlər. Buna görə də səbr və bu problemin həlli yollarının məqsədyönlü axtarışı, eləcə də valideynlərin məktəbdə iştirak səviyyəsini artırmaq üçün uşağın maraqları naminə məktəb və ailə arasında birgə işin optimal formalarının axtarışı lazımdır. Valideynlərin psixoloji -pedaqoji təhsili və ailə ilə işləmək üçün aşağıdakı formalardan istifadə edilə bilər: valideyn universitetləri, konfranslar, fərdi məsləhətlər, valideyn iclasları, təlimlər və s. Valideynlər təhsil prosesinə aşağıdakı fəaliyyət formaları ilə cəlb edilə bilər: açıq dərslər və sinifdənkənar tədbirlər, valideynlərin və uşaqların müsabiqələrdə iştirakı, məktəbdənkənar tədbirlərin təşkilində və keçirilməsində köməklik. Tədbirlərə hazırlıq zamanı valideynlərlə uşaqlar arasında ünsiyyət üçün geniş imkanlar yaradılır. Hazırlıq işləri yaradıcılıq və fəallıq mühiti yaradır. Ümumi səbəblər və maraqlar uşaqları və valideynləri birləşdirir, uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasına müsbət təsir göstərir. Uşaqların gözündə valideynlər qəhrəmana çevrilirlər. Tədris prosesinin idarə edilməsində valideynlərin iştirakı aşağıdakı formalardan istifadə etməklə təşkil edilə bilər: valideynlərin valideyn komitəsində iştirakı, sinif valideynlərinin məktəb şurasının işində iştirakı. Valideynləri inandırmaq lazımdır ki, onların məktəb həyatında iştirakı müəllimin belə istədiyi üçün deyil, övladının inkişafı üçün vacibdir. Effektiv təhsil yalnız böyüklər və uşaqlar arasında etibarlı, şəxsi, işgüzar ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə olduqda mümkündür. Uşağın nailiyyətlərinin uğuru onun tərbiyəsinə və inkişafına kimin və necə təsir etməsindən asılıdır. Şagird vaxtının çox hissəsini məktəbdə və evdə keçirir, ona görə də müəllim və valideynlərin tələblərinin bir-birinə zidd olmaması, uşaq tərəfindən müsbət və aktiv şəkildə qəbul edilməsi vacibdir. Bu, o zaman mümkündür ki, müəllimlər və valideynlər müttəfiq, həmfikir olsunlar və təhsil problemlərini birgə həll etsinlər. Uşaq kollektivi ilə işə başlayarkən, onların ailə vəziyyətini öyrənməlisiniz. Bu, tədris işini maksimum səmərəliliklə planlaşdırmaq üçün lazımdır. Ailənin öyrənilməsinə valideynlərdən anketləri doldurmağı xahiş etməklə başlamaq olar. Bu anketləri təhlil etdikdən sonra siz ailə haqqında çox şey öyrənə bilərsiniz: uşağın hobbiləri, davranışları və vəzifələri haqqında, valideynlərin istifadə etdiyi tərbiyə üsulları, ailədə tərbiyə ilə kimin məşğul olduğu haqqında və s. Həmçinin, anket uşağın ünsiyyətcilliyi, xarakter xüsusiyyətləri, ünsiyyət qabiliyyəti haqqında nəticə çıxarmağa sizə imkan verəcəkdir. Hətta uşaqların çəkdiyi rəsmlərdən ailə münasibətləri haqqında çox şey öyrənmək olar. Anketlərin, rəsmlərin məzmununu təhlil edərək, böyüklər və həmyaşıdlarla ünsiyyətin müxtəlif vəziyyətlərini təhlil edərək, valideynlərlə birlikdə bir sıra qaydalar tərtib edə bilərsiniz:

- Əgər nəyəsə nail olmaq istəyirsinizsə, uşağınıza qarşı mehriban və tələbkar olun.

- Uşağın hərəkətlərini qiymətləndirməzdən əvvəl vəziyyəti anlamağa çalışın.

- Uşağınıza yaxşı nümunə göstərin. Valideynlərin davranışı uşaqların davranışını müəyyən edir.

Müasir ailələr ziddiyyətli sosial vəziyyətin yeni şəraitində inkişaf edir. Bir tərəfdən cəmiyyətin ailənin problem və ehtiyaclarına dönüşü müşahidə olunur, onun uşaq tərbiyəsində əhəmiyyətini gücləndirmək və artırmaq üçün hərtərəfli məqsədyönlü proqramlar hazırlanıb həyata keçirilir. Digər tərəfdən, ailə problemlərinin kəskinləşməsinə səbəb olan proseslər də vardır. Bu, ilk növbədə, əksər ailələrin həyat səviyyəsinin aşağı düşməsi, uşaqların psixikasına mənfi təsir göstərən boşanmaların sayının artması, tək valideynli ailələrin sayının artmasıdır. Ona görə də bugünkü çətin şəraitdə ailənin məktəbdən sistemli və ixtisaslı yardıma ehtiyacı var. Yalnız müəllimlər və valideynlər arasında tərəfdaşlıq münasibətləri şəraitində şagird şəxsiyyətinin inkişafı problemini uğurla həll etmək mümkündür. Pedaqoqların valideynlərlə işinin əsas prinsipi budur: Valideynlər məktəbə deyil, məktəb valideynlərə uşaqlarının tərbiyəsində kömək etməlidir. Ailə ilə məktəb arasındakı əlaqə yalnız uşağın məktəbdə oxuduğu ilk illərdə deyil, həmişə vacibdir. Şagirdlər hətta yaşa dolduqda da şagird olaraq qalırlar, çünki çox vaxt məktəbdə uşağın özünü ifadə etmək, istedadlarının təzahürü şansı həmişə olmuşdur. Məktəb qarşısına bir çox vəzifələr qoyur: həm təhsil, həm tərbiyə, həm də bacarıqların formalaşdırılması. Məktəb uşaq tərbiyəsi ilə bağlı bir çox məsələdə valideynlərə kömək edə bilər, lakin heç vaxt ailə ilə rəqabət apara bilməz. Uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasında ən güclü vasitə ailədir. Həyat və elm sübut etdi ki, uşaqlarda, sonra isə böyüklərdə baş verən bütün bəlalar ailə tərbiyəsindəki səhvlərlə izah olunur ki, bunlardan da ən başlıcası sevginin olmaması, övladlarını tərifləyib onlara dəstək ola bilməməkdir. Uşaq üçün ən vacib şey kim olduğu üçün sevilməkdir. Bu gün məktəbin əsas vəzifələrindən biri bərabərhüquqlu tərəfdaşlar kimi pedaqoji, şagird və valideyn kollektivlərinin qarşılıqlı fəaliyyətinə əsaslanan pedaqoji sistemin yaradılmasıdır. Müəllimlərin, valideynlərin və uşaqların birgə fəaliyyəti o zaman uğurlu ola bilər ki, hamı birlikdə işləməyə, birgə hərəkət etməyə, birgə planlaşdırma aparmağa və fəaliyyətin nəticələrini yekunlaşdırmağa pozitiv meyl göstərsinlər. Müəllimlərin ailə ilə qarşılıqlı əlaqəsinin xarakteri fərqləndirilməlidir. Hər kəsə eyni qarşılıqlı əlaqə formalarını tətbiq etmək mümkün deyil, valideynlərin ehtiyaclarına, arzularına, ailə tərbiyəsinin xüsusiyyətlərinə diqqət yetirmək lazımdır. Ailə uşaqların tərbiyəsində əsas tərəfdaş və müttəfiq kimi qəbul edilməlidir. Belə olduqda valideynlərlə müəllimin birgə səyi uşağın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradacaqdır. Ən təcrübəli, təşəbbüskar valideynlərdən ibarət qrupla əməkdaşlıq formalarından biri də sinif valideyn komitəsidir. Valideyn komitəsi məktəbin valideyn komitəsi haqqında əsasnamə əsasında fəaliyyət göstərir. Valideyn komitəsinin üzvləri sinif rəhbəri ilə birlikdə və onun rəhbərliyi altında valideynlərin pedaqoji maarifləndirilməsi ilə bağlı bütün birgə işləri planlaşdırır, hazırlayır və həyata keçirir. Sinif uşaqlarının tərbiyəsinə kömək edir, asudə vaxtlarının birgə keçirilməsini təşkil edir, təhlil edir. Ailə ilə işin əsas formaları qrup və fərdi olur. Fərdi formalara uşağın yaşadığı həyat şəraiti, ailənin maddi vəziyyəti, həyat tərzi ilə daha yaxşı tanış olmağa kömək edən, uşağın təhsili və tərbiyəsi ilə bağlı valideynlərlə söhbətlər, məsləhətləşmələr, ailəyə səfərlər daxildir. Ailələrlə işin qrup formalarına valideynlərin psixoloji və pedaqoji təhsili daxildir. Valideyn iclasları, konfranslar, mühazirələr, fənn müəllimləri ilə görüşlər və s. qarşılıqlı əlaqə formalarından istifadə edə bilərsiniz. Böyüyən bir insanın sağlamlığının formalaşması müxtəlif fəaliyyət növləri, formaları, metodları və üsullarından istifadə edərək bütün təhsil prosesi zamanı baş verir. Valideynlərlə əməkdaşlıq edərək uşağın sağlam şəxsiyyətinin, onun dəyər yönümlərinin formalaşmasında, hər bir uşağın fərdiliyinin, yaradıcılıq potensialının üzə çıxarılmasında qarşılıqlı anlaşmanın təmin edilməsi üçün əlverişli şərait yaratmalıyıq. Uşaqların sağlamlığı, xoşbəxtliyi və uğuru müasir cəmiyyətdə həyat norması, valideyn və müəllimlərin birgə məqsədidir.

Ailə ilə məktəb arasında əməkdaşlığın müvəffəqiyyəti isə aşağıdakılar sayəsində təmin edilir:

-pedaqoji taktika və münasibətlərin etikası;

-valideynlərin pedaqoji hazırlığı və mədəniyyətinin səviyyəsi;

-valideynlərin pedaqoji təhsili;

-ailədə mürəkkəb münasibətləri görmək bacarığı;

-məktəb və ailənin tələblərinin vəhdəti.

İstifadə edilmiş resurs:

1.http://bit.ly/3nQOXOe

2.https://az.wikipedia.org/wiki/Andre_Morua

Hazırladı:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü

İstinad:

https://sinxronfenler.blogspot.com/2023/04/ail-v-mktb-smrli-qarslql-laq-yollar.html