9 Informatika-III

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Tekst dokumentine ýazgylary ornaşdyrmak we toparlamak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Tekst dokumentine ýazgylary ornaşdyrmak we toparlamak barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Tablisalary döretmek we formatlaşdyrmak

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Tablisa näme? 2. Tablisa haýsy buýruklary yzygiderli ýerine ýetirmek bilen döredilýär? 3. Öýjükleri merkez boýunça deňlemek haýsy buýrugyň kömegi bilen ýerine ýetirilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Dekoratiw tekstiň döredilişi

2. Tekst dokumentine ýazgylary ornaşdyrmak we toparlamak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Dekoratiw tekstiň döredilişi

Käwagtlarda bildirişler we ş.m. taýýarlananda çeper bezegleri ulanmaly bolýar. Bu ýagdaýda WordArt – obýektinden peýdalanylýar. Çeper bezegleri WordArt – obýektiniň kömegi bilen bezemek üçin Вставка menýusynyň Текст bölüminden wordArt buýrugy saýlamaly. Bu stillerden birini saýlanymyzdan soň, görkezilen ýerde bezemeli tekstimizi ýazyp, Формат menýusynyň Стили WordArt bölümindäki teklip edilýän effektlerden birini saýlamaly.

Şeýle hem bu taýýarlanýan tekstdäki obýekte düşeginiň, gyralarynyň reňkini üýtgetmek, figuralara effekt (öwüşgin) bermek, tekstiň ýazylyş ugruny üýtgetmek ýaly formatlaşdyrmalary (bezegleri) ulanmak bolar.

WordArt obýektinden başgaça peýdalanmak bolar. Onuň üçin Microsoft Word 2016 redaktorynda penjire açylandan soň, taýýarlanjak teksti (faýly) ýatda saklamaga buýruk bermelidir. Şonda Сохранить düwmä basmazdan öň, faýlyň tipi saýlananda Шаблон Word 97-2003- tipini saýlamak gerekdir.

Dekoratiw teksti goýmak üçin Вставка menýusynyň Word--Art bölümden nusgalaryň toplumyndan gereklisini saýlamaly.

Изменение текста wordArt ady bilen açylan penjirede «hemmeler ýowara!» teksti ýazalyň we oK düwmä basalyň. Döredilen ýazgyny tapawutlandyranymyzda markerli çarçuwa (ramka) peýda bolýar. Burçdaky we gapdaldaky markerleri süýşürmek bilen ýazgynyň laýyk gelýän inini we boýuny saýlarys. Работа с объектами word Art menýusynyň Формат bölü-minden Упорядочить goýundysyndan Другие параметри поворота ýazgyny saýlap, şol ýerde gerekli öwrülme burçy görkezýäris. Netijede, görkezilen ýazgyny ýapgyt görnüşde alarys:

Dekoratiw tekstiň ulanylyşy

Döredilen tekst tapawutlandyrylanda, WordArt-yň gurallar paneli açylýar. Bu gurallar panelindäki gurallaryň kömegi bilen döredilen dekoratiw tekste dürli stilleri, kölegeleri, öwrülmeleri, reňkleri, ölçegleri berip bolýar. Şeýle-de surata görä tekstiň ýagdaýyny (Квадрат, По контру...) üýtgedip bolýar .

WordArt-yň obýektleriniň birnäçesini bilelikde ulanmak arkaly dürli görnüşdäki gelşikli bezegleri almak bolar .

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Dekoratiw tekst buýruklaryň haýsy yzygiderligi boýunça döredilýär? 2. Formatlaşdyrma gurallary haýsy menýuda ýerleşýär? 3. Dekoratiw teksti 25° öwrülenýagdaýda ýerleşdirmek üçin, buýruklaryň haýsy yzygiderligini ýerine ýetirmeli?

4. Haýsy buýruklaryň kömegi bilen surata görä tekstiň ýagdaýyny üýtgedip bolýar?

Gönükmeler

1. Türkmenistanda 2020-nji ýylda ýurdumyzda (welaýatlar boýunça) dänäniň öndürilişi baradaky tekst resminamasyny dörediň. Berlen maglumatlaryň has görnükli bolmagy üçin dekoratiw teksti ulanyň.

2. Tekst resminamada öz mekdebiňiziň adyny türkmen we rus dillerinde dekoratiw teksti ulanmak bilen görkeziň. Bitaraplyk ýa-da täze ýyl baýramyna degişli tekst resminamasyny dekoratiw teksti ulanmak bilen dörediň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §14 sah.68-72

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Tekst dokumentine suratlary ornaşdyrmak we toparlamak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Tekst dokumentine suratlary ornaşdyrmak we toparlamak barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Bilimleri, başarnyklary we endikleri berkitmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Tekst dokumentine ýazgylary ornaşdyrmak we toparlamak.

Sorag-jogap alyşmak:

1. Dekoratiw tekst buýruklaryň haýsy yzygiderligi boýunça döredilýär?

2. Formatlaşdyrma gurallary haýsy menýuda ýerleşýär?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Surat bezeglerini başarjaň ulanmak dokumenti has janly ýagdaýda görkezýär. Dokumente suratlary hereketli şekilleriň ýygyndysyndan, faýllardan kameranyň ýa-da skaneriň kömegi bilen ornaşdyrmak bolýar. Şonuň ýaly-da suratlary dürli goşundylardan nusgalamak arkaly aralyk ýady buferini ulanmak bilen dokumente ornaşdyrylýar.

Surat bezeglerini ýerine ýetirmek üçin Вставка → Рисунки buýrukdan soň, açylan Вставка рисунка penjiresindäki suratlar toplumyndan surat faýly saýlamaly.

Suraty tapawutlandyryp, onuň ölçegini üýtgedip bileris. Soňra Работа с рисунками penjiresindäki Формат bölüminiň Обтекание текстом goýundysyndan По контуру buýrugyny saýlalyň. Формат bölüminden düwmä basylanda çykýan menýudan Выровнять по правому краю buýrugyny bereliň. Şunlukda, suratyň tekstde sag gyrada ýerleşendigini göreris. Syçanyň kömegi bilen süýşürmek arkaly suratyň ýerleşiş ýagdaýyny anyklarys.

Tekst dokumentine suratlary kompýuterde bar bolan su-ratlaryň toplumyny peýdalanmak arkaly hem ornaşdyrmak bo-lar. Вставка → Рисунки buýrugy berlenden soň, Вставка рисунка penjiresi açylýar. Ol ýerdäki papkalaryň içinden gerek-li suraty saýlap, Вставить düwmesine basalyň.

Biz PowerPoint programmasynda prezentasiýalaryň taýýarlanylyşy bilen tanşypdyk. Suraty saýlamak we tekst doku-mentine ornaşdyrmak edil prezentasiýa taýýarlanandaky ýaly ýerine ýetirilýär.

2-nji mysal. Nowruz baýramyna çakylyk suratynyň eskizini (nusgasyny) taýýarlamaly.

«Gelse nowruz äleme» we «Reň kylar jahan peýda» tekst-li iki sany wordArt obýektini döredeliň. Olaryň her biri üçin По контуру buýrugyny ulanyp, aralarynda «Baýramçylyk da-baramyza çagyrýarys» we «Bagtyýarlyk» dabaralar mekany, 17.00» tekstli iki sany wordArt obýekti, biri-biriniň aşagynda ýerleşdireliň. Вставка → Рисунки buýrugyny ýerine ýetirip, Вставка рисункa penjiresindäki suratlar toplumyndan ýokar-daky tekstli wordArt obýektleriniň arkasynda goýar ýaly, ýaz paslyna degişli suraty saýlalyň. Soňra bu suratyň ýüzünde tekstli WordArt obýektlerini gelşikli edip ýerleşdireliň. Birnäçe obýekt-lerden düzülen kompozisiýada esasy tekst bilen suratlaryň, çe-per tekstleriň takyk özara ýerleşişini almak üçin toparlama-gy ulanmak amatlydyr. Alnan surat bezeglerinde obýektleriň duran ýerleri üýtgemez ýaly, olary bir bitewi obýekt hökmünde toparlalyň. Onuň üçin Ctrl klawişe basyp saklap, tekstli dört sany wordArt obýektini we ýaz paslyna degişli suraty tapawut-landyryp, gapdal menýudan Группировка → Сгруппировать buýrugyny bermek ýeterlikdir .

Eger kompozisiýa birnäçe obýektlerden ybarat hem-de olar biri-biriniň üstüne goýulýan bolsa, onda şekiliň gerekli böleginiň üstüniň ýapylan ýagdaýynda bolmagy mümkin. Şeýle ýagdaýlar-da obýektleriň ýerleşiş tertibini biri-birine görä çalyşýarlar. Onuň üçin bölekleri görünmeýän suratyň üstünde syçanyň sag gulagyna basylanda çykýan gapdal menýudan Формат → Переместить вперед → на передний план buýrugyny saýlamaly.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Dekoratiw teksti 25° öwrülenýagdaýda ýerleşdirmek üçin, buýruklaryň haýsy yzygiderligini ýerine ýetirmeli?

2. Haýsy buýruklaryň kömegi bilen surata görä tekstiň ýagdaýyny üýtgedip bolýar?

Gönükmeler

1. Ders bäsleşikleriniň ýeňijileri üçin gutlag taslamasyny dörediň.

2. Ýurtlar baradaky maglumatlary özünde saklaýan tablisany (dörediň:

4. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §15 sah.73-78

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Tekst dokumentine formulalary ornaşdyrmak we toparlamak. Gipertekst.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Tekst dokumentine formulalary ornaşdyrmak we toparlamak we gipertekst barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Tekst dokumentine suratlary ornaşdyrmak we toparlamak.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Dekoratiw teksti 25° öwrülenýagdaýda ýerleşdirmek üçin, buýruklaryň haýsy yzygiderligini ýerine ýetirmeli?

2. Haýsy buýruklaryň kömegi bilen surata görä tekstiň ýagdaýyny üýtgedip bolýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Tekst dokumentine formulalary ornaşdyrmak

2. Tekst dokumentine formulalary toparlamak.

3. Gipertekst.

4. Taýýar teksti alyp onuň çäginde zakladka (bellige) salgylanýan gipersalgylanmanyň döredilişi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Tehniki we ylmy häsiýetli tekstlerde formulalar ýygy-ýygydan ulanylýar. Word tekst redaktorynyň formulalary ornaşdyr-mak mümkinçiliklerine seredeliň.

1-nji mysal. Gönüburçly üçburçluklar üçin Pifagoryň teoremasyny a² + b² = c² formula görnüşinde ýazmaly.

Ilki «a2+b2 = c2» teksti ýazalyň. Soňra a, b, c simwollar üçin kursiw (ýapgyt ) çyzylyşy saýlalyň. Formulada ikilikleri tapawutlandyralyň we Главная menýusynyň Шрифт penjiresi-niň Видоизменение bölümindäki Надстрочный görnüş üýtgemesine bellik goýup, OK düwmesine basalyň. Şunlukda, formula taýýar bolar.

2-nji mysal. Ozonyň dargama reaksiýasynyň deňlemesini ýazmaly.

«2O3=3O2» teksti ýazalyň. Ozonyň we kislorodyň formulalaryndaky indeksleri tapawutlandyralyň we Главная → Шрифт buýrugy bilen Подстрочный görnüş üýtgemesini belleýäris. Netijede, 2O₃=3O₂ görnüşdäki formulany alarys.

3-nji mysal. R radiusly töweregiň uzynlygynyň L= 2πR formulasyny ýazmaly.

Formulany ýazmagy «L= 2 π R» teksti ýazmakdan başlarys. L we R simwollar üçin kursiw çyzylyşy saýlalyň. Kursory «2» sifriň yzynda goýalyň we π simwoly goýmak üçin Вставка → Символ buýrugyndan soň, çykýan Символ penjiräniň Шрифт setirinde обычный текст ýazgyny, Набор setirinde bolsa греческие и коптские temasyny saýlalyň. Tablisadaky π simwoly we Вставить düwmä basmak bilen, ony dokumente ornaşdyralyň: l=2πr.

Gipertekst – kompýuteriň ekranynda tekstiň elementleriniň arasynda arabaglanyşygy guramaga mümkinçilik berýän in-formasiýa gurluşy bolup, bir elementden beýlekä geçmegi amal edýär. Tekstde esasy bölümleriň ýa-da düşünjeleriň arasynda baglanyşygy döretmek üçin gipertekst ulanylýar. Gipertekst söz-salgylanmalary tapawutlandyrmak ýoly bilen resminamany bölümlere bölmäge mümkinçilik berýär.

Gipersalgylanma işjeňleşende (syçanyň kömegi bilen) salgylanmada görkezilen tekstiň parçasyna geçmek amala aşyrylýar. Gipersalgylanma iki bölekden durýar: salgylanmanyň görkezijisi we onuň salgy (adres) bölegi. Salgylanmanyň görkezijisi – bu obýekt (tekstiň parçasy ýa-da surat), ol tekstde, adatça, daşky görnüşi boýunça gök reňkde aşagy çyzylan görnüşde tapawutlanýar. Resminamada gipersalgylanmanyň salgy bölegi özünde zakladkanyň (belligiň) adyny saklaýar, bu bolsa şol ada salgylanýandygyny görkezýär.

Zakladka – bu resminamanyň elementi bolup oňa gaýtalan-maýan (unikal) at berilýär.

Taýýar teksti alyp onuň çäginde zakladka (bellige) salgylanýan gipersalgylanmanyň döredilişi.

1. Zakladka (Bellik) döretmek.

Tekstiň parçasyny (mysal üçin, tekstiň islendik ýerinden bir sözi) tapawutlandyrmaly we Вставить – Закладка ... (Goýmak – Bellik...) buýrugy bermeli. Имя закладки (Zakladkanyň ady) meýdança onuň adyny girizmeli we Добавить (Goşmak) düwmejige basmaly.

2. Gipersalgylanmany döretmek.

Tekstiň parçasyny tapawutlandyrmaly ol gipersalgylan-manyň görkezijisi bolar. Вставить–Гиперссылка... (Goýmak– –Gipersalgylanma...) buýrugy bermeli. Добавление гиперссылки gepleşik panelindäki penjireden zakladkanyň adyny saýlamaly we gipersalgylanmanyň dog-rulygyny barlamaly.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Gipertekst näme? 2. Gipersalgylanma näme we haýsy bölümlerden durýar? 3. Gipersalgylanmalaryň nähili görnüşleri bar?

Gönükmeler

1. Tekstiň başynda gipersalgylanmalary bolan üç sany zakladka döretmeli.

2. Salgylanmalaryň görkezijileri we zakladkalar hökmünde grafiki şekilleri ulanmaly.

3. Bir dokumentden başga papkada ýerleşýän dokumente salgylanmany döret-meli.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §16 sah.78-82

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: 18 Senesi: 05.02.2024ý.

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX (A,B,Ç)

Sapagyň temasy:	Sahypalary belgilemek.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Sahypalary belgilemek barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Tekst dokumentine formulalary ornaşdyrmak we toparlamak. Gipertekst.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Gipertekst näme? 2. Gipersalgylanma näme we haýsy bölümlerden durýar? 3. Gipersalgylanmalaryň nähili görnüşleri bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kolontitul barada dx\xnje

2. Sahypalary belgilemek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

S ahypalaryň ählisiniň ýa-da aglabasynyň ýokarsynda ýa-da aşagynda gaýtalanyp gelýän tekste kolontitul diýilýär. Hekaýanyň ady, baplar, bölümler, awtoryň familiýasy – kolontitul-laryň has ýygy ulanylýan görnüşleri hasaplanylýar. Kolontitulyň has giňden ýaýran mysaly, sahypanyň san belgileridir.

Word-da. döredilen dokumen-tiň sahypalaryny belgilemek üçin Вставка menýusynyň Колонтитулы toplumyndaky düwmelerden Номер страницы düwmäniň sagyndaky▼belgijigi basanyňda çykýan sanawlardan birini saýlamaly:

• Вверху страницы ► – sahypanyň ýokarsynda;

• Внизу страницы ► – sahypanyň aşaky gyrasynda;

• На полях страницы ► –sahypada hat ýazylýan meýdançanyň gapdallarynda;

• Текущее положение ► – sahypanyň ýokarky çep burçunda;

• Формат номеров страниц… – sahypany belgilejek sanyň formaty berilýär;

• Удалить номера страниц – sahypa belgi berlen bolsa işjeňleşýär, netijede, oňa basmak bilen sahypa berlen belgiler aýrylýar.

Mysal üçin, Вверху страницы ► buýrugyna basanymyzda, sahypanyň ýokarsynda belginiň şekillendirilişi görkeziler (2.36-njy surat):

Sahypany belgilemegiň 2.36-njy suratda görkezilen görnüşlerinden isläniňi saýlamaly, ondan soňra, oňa syçanyň görkezijisini eltip, çep gulagyna basmak ýeterlikdir.

Mysala seredeliň. Häzirki pursatda taýýarlanylýan dokumentiň ähli sahypalaryny sag tarapda ýokardan belgilemegi gurnamaly.

Вставка → Номер страницы ... buýruklaryny saýlalyň. Açylan penjirede Вверх страницы → Простой номер 3 yzygiderlikde buýruklary bereris. Netijede, sahypanyň belgisi sag gyranyň ýokarsynda ýerleşer.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kolontitul näme?

2. На полях страницы buýrugy sahypanyň belgisini nirede goýýar?

3. Простой номер 3 buýrugy sahypanyň belgisini nirede goýýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §17 sah.82-83

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: __________S.Babaniýazow.

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _____________U.Babajanow

Mekdebi: 18 Senesi: 12.02.2024ý

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX (A,B,Ç)

Sapagyň temasy:	Sahypanyň parametrleri.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Sahypanyň parametrleri barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Leksiýa sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Sahypalary belgilemek.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Kolontitul näme?

2. На полях страницы buýrugy sahypanyň belgisini nirede goýýar?

3. Простой номер 3 buýrugy sahypanyň belgisini nirede goýýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Sahypanyň parametrleri.

2. Параметры страницы penjiresi

3. Toplumyň Ориентация we Страницы bölümleri

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

T emany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Word 2016 tekst redaktorynda dokument taýýarlananda sahypanyň parametrlerini sazlamagyň düzgünlerini bilmek möhümdir. Bu düzgünler menýu setirindäki Макет menýusynyň Параметры страницы penjiresinde görkezilendir (2.37 -nji surat):

Bu penjire Поля, Размер бумаги, Источник бумаги toplumlardan durýar. Tekst kagyza çap edilende dürli sebäplere görä hiç wagt gyradan çap edilip başlanmaýar. Köplenç, listiň çep ýa-da ýokary gyrasy sahaplamak üçin ulanylýar. Kagyz listiniň gyralarynda goýulýan boşluga boş meýdança (Поля) diýlip düşünilýär. Поля sahypanyň gyralarynda boş meýdança goýmagyň bäş sany standart we erkin sazlanylýan görnüşleri teklip edilýär (2.38-nji surat).

Şeýle hem bu toplumyň Ориентация bölüminde sahypanyň kitap (Книжная), albom (Альбомная) görnüşleri teklip edilýär. Страницы bölüminde tekstiň sahypada ýerleşişiniň adaty (обычный), yzyna serpigen (зеркальные поля), listde iki sahypa (2 страниц на листе), kitapça (брошюра) görnüşlerini saýlamak hödürlenýär.

Размер бумаги toplumynda kagyzyň ölçegleriniň formaty görkezilen menýu ýerleşýär (2.39-njy surat). Bu ýerde kagyzlaryň A4, A5, B5, , Executive şeýle-de, dürli ölçegli kagyzlaryň görnüşlerini saýlamaga mümkinçilik bar. Источник бумаги toplumynda teksti bölümlere bölmäge mümkinçilik berýän Раздел täk we jübüt sahypalaryň ýa-da birinji sahypanyň kolontitullaryny tapawutlandyrýan Различать колонтитулы, teksti gyralary boýunça deňleýän Страница bölümleri bar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Sahypanyň parametrlerini sazlamak üçin haýsy menýudan peýdalanylýar?

2. Sahypanyň gyralarynda boş meýdança goýmagyň näçe sany standart görnüşi bar?

3. Ориентация bölüminde sahypanyň haýsy parametrleri görkezilýär?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §18 sah.84-85

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: S.Babaniýazow Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________U.Babajanow

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Dokumentleri çapa taýýarlamak.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Dokumentleri çapa taýýarlamak barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Sahypanyň parametrleri.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Sahypanyň parametrlerini sazlamak üçin haýsy menýudan peýdalanylýar? 2. Sahypanyň gyralarynda boş meýdança goýmagyň näçe sany standart görnüşi bar? 3. Ориентация bölüminde sahypanyň haýsy parametrleri görkezilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Dokumentleri çapa taýýarlamak.

2. Çap etmegiň parametrleri

3. Sahypalary çap etmegiň usullary

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Dokumentleriň aglabasy olary kagyz ýüzüne geçirmek maksady bilen taýýarlanylýar. Çap etmezden öň, çap etmegiň parametrleri sazlanylýar. Onuň üçin, redaktoryň penjiresindäki Файл menýusyny açmaly. Şonda çykýan menýudan Печaть buýrugy saýlananda açylýan penjireden çap etmegiň parametrleri sazlanýar (2.40-njy surat):

Suratdan görnüşi ýaly, penjiräniň sagynda çap ediljek sahypa görkezilýär. Word 2016 redaktorynda çap etmezden öň, sahypalary gözden geçirmäge we säwlikleri düzetmäge mümkinçilik bardyr. Çapdan öň, şeýle mümkinçilikleriň bolmagy kagyzy, printeriň çykdajylaryny we wagty tygşytlamaga ýardam edýär. Gözden geçirmäni, birnäçe sahypany birlikde, şeýle hem dokumentiň belli bir parçasyny geregiçe ulaldyp ýerine ýetirmek bolýar (2.40-njy surat).

Penjiräniň Пpинтep bölüminde kompýutere çatylan printeri görkezmeli (eger ol gurnalan bolsa). Şeýle hem kompýuter lokal tora birikdirilip birnäçe printer gurnalan bolsa, onda şol wagt ulanyljak printeriň adyny saýlamaly. Cтpaницa bölüminde çap edilmeli sahypalaryň san belgileri meselem, 1-10 ýa-da 1, 3, 7, 10 görnüşde görkezilmeli. Eger tutuş dokumenti çap etmeli bolsa, onda Нaпечaтaть всe стpaницы buýrugyny saýlamaly.

Şonuň ýaly-da, bu bölümde kagyzyň bir ýüzünde bir ýa-da iki sahypany çap etmegi we nusga sanyny, çap etmekligiň kagyzda birtaraplaýynlylygyny ýa-da ikitaraplaýynlylygyny görkezmeli.

Dokument çap edilende kagyzyň formatyny we ugruny kesgitlemek zerurdyr. Köplenç, A4 formatly listler ulanylýar. Onuň ölçegi 210 x 297mm bolup, ol adaty çyzuw depderiniň ölçegidir. Şonuň ýaly, kagyzyň ugry kesgitlenende Книжнaя ýa-da Aльбoмнaя görnüşleriň biri saýlanýar. Bu parametrleri sazlamagy penjiräniň iň aşagynda görkezilen Паpaметpы стpaницы penjiresinde ýerine ýetirip bolýar (2.37-nji sur. ser.).

Çap etmekligiň ýokarda görkezilen parametrleri sazlanandan soň, penjiräniň ýokarky burçunda ýerleşen Пeчaть düwmesine basmak arkaly dokument çap edilýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Çap etmezden öň resminamanyň parametrleri nähili sazlanýar?

2. Gözden geçirmäni nähili ýagdaýlar üçin ýerine ýetirip bolar?

3. Sahypalary çap etmegiň nähili usullary bar?

Gönükmeler

1. Dokumentiň (5 sahypaly) täk san belgili sahypalaryny üç nusgada çapa taýýarlaň.

2. 1-nji gönükmedäki dokumentiň 2, 4-nji sahypalaryny bir kagyzda iki sahypa görnüşinde iki nusgada çapa taýýarlaň.

3. G. Berdimuhamedowyň «Döwlet guşy» romanyndan «Gideliň biz atalaryň ýolundan» goşgyny Книжнaя ugry boýunça kagyzyň bir ýüzünde iki kolonka görnüşinde (nusgada görkezilişi ýaly ) çapa taýýarlaň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §19 sah.85-87

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Wektor şekiller barada düşünje. Reňkiň modelleri barada düşünje.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Wektor şekiller we reňkiň modelleri barada düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Dokumentleri çapa taýýarlamak.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Çap etmezden öň resminamanyň parametrleri nähili sazlanýar?

2. Gözden geçirmäni nähili ýagdaýlar üçin ýerine ýetirip bolar?

3. Sahypalary çap etmegiň nähili usullary bar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Kompýuter grafikasy

2. Wektor şekiller barada düşünje.

3. Reňkiň modelleri barada düşünje.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Kompýuter grafikasy – bu kompýuteriň kömegi bilen taýýarlanan şekildir. Kompýuterde informasiýalar sifr görnüşinde işlenip taýýarlanylýar.

Şekiller hem sifr görnüşinde işlenip taýýarlanylýar. Şekiller has giňden ýaýran rastr we wektor usullarynda berilýär. Wektor görnüşindäki şekiller alnanda olar ýönekeý figuralara bölünip, olaryň häsiýetleri we özara ýerleşişleri beýan edilýär. Mysal üçin, ak düşekde gök tegelegi rastr görnüşinde almak üçin, tegelegiň we düşegiň her bir nokadynyň reňki görkezilýär. Şekiller wektor görnüşinde matematiki formulalardan peýdalanmak arkaly gurulýar. Meselem, tegelegi şekillendirmek üçin, onuň radiusyny, merkeziniň koordinatalaryny, çyzygynyň ýogynlygyny we reňkini hem-de boýagynyň reňkini görkezmek ýeterlikdir. Wektor şekiliň faýlynyň ölçegi kiçidir. Rastr görnüşindäki şekilleriň möçberi ulaldylanda olaryň hili peselýär. Wektor görnüşindäki şekilleriň möçberi ulaldylanda olaryň hili üýtgemeýär.

Reňk – bu adamyň görüş synalaryna ýagtylyk täsir edende onuň aňynda döreýän duýgudyr. Adamyň gözi millionlarça reňk öwüşginlerini tapawutlandyryp bilýär.

Suratçy gerekli öwüşgini almak üçin birnäçe reňki garyşdyrýar. Bu reňkler gyzyl, ýaşyl, gök ýa-da gara, sary, mawy bolup bilerler. Reňk döredilende reňk modelleri ulanylýar. Reňk modellerini ulanmak, reňkleri beýan etmegiň ýeke-täk usulyny kesgitleýär.

RGB, CMYK, HSB köp ulanylýan reňk modelleridir. RGB (Red, Green, Blue) modelde esasy üç reňk bolýar: gyzyl, ýaşyl, gök. Bu reňkleri dürli gatnaşykda goşmak arkaly ähli reňk öwüşginlerini almak bolýar.

M ysal üçin, kompýuteriň monitorynda reňkler RGB modeliň esasynda alynýar. Monitoryň her bir nokadynyň reňki üç elementiň ýagtylyklarynyň goşulmagyndan alynýar, elementler: gyzyl, ýaşyl we gök reňkler bilen ýagtylanýar. Nokadyň reňki bu elementleriň her biriniň ýagtylanyşyna baglydyr.

Eger-de üç elementiň ýagtylyklary nola deň bolsa, onda adamyň gözi monitoryň nokadynyň reňkini gara reňkde kabul eder. Üç elementiň ýagtylyklary iň uly bolsa, onda monitoryň nokadynyň reňki ak reňkde kabul ediler. Eger-de üç elementiň ýagtylyklarynyň haýsy-da bolsa biri nola deň bolsa, onda sary, goýy gyrmyzy ýa-da mawy reňk alnar (3.3-nji surat):

Gyzyl we ýaşyl elementleriň iň uly ýagtylygy we gök elementiň nol ýagtylygy bilen sary reňk emele getirilýär.

Kompýuter programmalarynda RGB-niň düzüjileriniň bahalary 0-dan 255 aralygynda üýtgeýär hem-de 255 baha düzüjiniň iň uly ýagtylygyna degişlidir.

HSB reňk modeli söz arkaly beýan etmek usulyna has takyk gelýär. Bu modelde (Hue) reňk öwüşgini, (Saturation) doýgunlyk we (Brightness) ýitilik dolandyrylýar. Doýgunlygy 100 %-den 30 %-e, soňra 5 %-e çenli azaldylanda, ýaşyl reňkiň nähili üýtgeýändigini deňeşdiriň. Şol birwagtda doýgunlyk we ýitilik azaldylsa, onda reňk gara golaý bolar.

Serpigýän we goýberilýän ýagtylyklary beýan etmek üçin dürli reňk modelleri ulanylýar.

Goýberilýän ýagtylyk çeşmeden göni adamyň gözüne düşýär (mysal üçin, kompýuteriň monitoryndan we telewizoryň ekranyndan goýberilýän ýagtylyklar). RGB, HSB modeller goýberilýän ýagtylyklary beýan etmek üçin ulanylýar.

Çaphanalarda üstden serpigen (mysal üçin, kagyzdan) ýagtylyklar bilen işlenilýär. Bu ýagdaýda Cmyk reňk modeli ulanylýar. Şu modelde gerekli owüşgini dört sany boýagyň kömegi bilen alýarlar. Boýaglaryň reňkleri – mawy (Cyan), goýy gyrmyzy (Magenta), sary (Yellow), gara (Black). Bu boýaglaryň dürli mukdary üste yzygiderlilikde çalnanda, serpigýän ýagtylygyň reňkini üýtgedýär we millionlarça öwüşginiň emele gelmegine getirýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Wektor grafikasy näme? 2. Wektor grafika rastr grafikadan nähili tapawutlanýar? 3. Grafiki redaktorda reňkleriň ýygymy (palitra) näme? 4. RGB modelde gerekli öwüşgini almak üçin haýsy reňkler ulanylýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §20-21 sah.88-92

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Wektor grafiki redaktor. Interfeýsiň elementleri.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Wektor grafiki redactor barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Leksiýa sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Wektor şekiller barada düşünje. Reňkiň modelleri barada düşünje.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Wektor grafikasy näme? 2. Wektor grafika rastr grafikadan nähili tapawutlanýar? 3. Grafiki redaktorda reňkleriň ýygymy (palitra) näme?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Grafiki redaktoryň mümkinçilikleri

2. Wektor grafiki redaktor.

3. Interfeýsiň elementleri.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Grafiki redaktoryň mümkinçilikleri

Şekilleri döretmek we täzeden işlemek üçin niýetlenen programma serişdesine grafiki redaktor diýilýändigini ýatlalyň. Grafiki redaktorlar köp bolsa-da, olar dürli serişdeler bilen şol bir görnüşli meseleleri çözýärler: • şekilleri döretmek; • şekilleri redaktirlemek;

• şekilleri faýl görnüşinde ýazyp saklamak; • faýldan şekili operatiw ýada ýüklemek;

• şekili göterijä (kagyza, mata) çykarmak.

Grafiki redaktorlar öz ýerine ýetirýän işleri boýunça tapawutlanýarlar. Eger suraty täzeden işlemeli ýa-da peýzažyň suratyny çekmeli bolsa, onda Adobe Photoshop, Corel PHOTO-PAINT rastr grafiki redaktorlaryndan peýdalanmak amatly bolýar.

Grafiki kompýuter modellerini döretmek üçin wektor grafiki redaktorlary amatlydyr.

CorelDRAW, Adobe Illustrator, Inkscape, Adobe Flash redaktorlar iň köp ulanylýan wektor grafiki redaktorlarydyr.

CorelDRAW 2018 Grafiki redaktoryň interfeýsiniň elementleri

Programmany iş stolundaky ýarlygynyň ýa-da Пуск → Все программы → CorelDRAW → Graphics Suite 2018→ Corel-DRAW 2018 buýruklaryň yzygiderliliginiň kömegi bilen işe goýbermek bolar.

Programma işe goýberilende CorelDRAW 2018 programmanyň penjiresi çalt goýberişiň görnüşlerini hödürleýär. Şeýle hem, soňky döredilen faýllaryň birini açmak bolýar. Içi boş täze dokument döretmek ýa-da ülňüni taýýarlamak esasynda işi dowam etmek bolar. Täze şekili döretmek üçin, Создать buýrugy saýlananda açylýan penjireden dörediljek şekil üçin gerekli parametrleri girizmek bolar. Şondan soň, CorelDRAW 2018 redaktoryň işçi penjiresi açylýar.

Redaktoryň penjiresini bütinleý eýeleýän ýaýlasy iş meýdanydyr. Bu meýdan şekiliň elementlerini döretmek, redaktirlemek we wagtlaýynça saklamak üçin hyzmat edýär. Diňe iş meýdanynyň merkezindäki surat çekilýän sahypa degişli şekili çap etmek bolýar.

Penjiräniň ýokarky böleginde dokumentiň adyny saklaýan sözbaşy setiri ýerleşýär. Programma täze dokumente awtomatik at goýýar (mysal üçin, «Безымянный-1»). Sözbaşy setiriň aşagynda buýruklardan ybarat bolan menýu setiri ýerleşýär.

Dokumenti dolandyryjy käbir buýruklar düwmejikler görnüşinde indiki setirde – standart panelde ýerleşdirilendir. Şeýle hem esasy menýunyň käbir buýruklary tapawutlandyrylan elementleriň gapdal (kontekst) menýulary arkaly elýeterlidir. Menýunyň käbir buýruklaryny çalt çagyrmak üçin, klawiatura gysgaltmalary berlendir.

Penjiräniň çep bölegindäki panel surat çekmek we şekilleri redaktirlemek üçin gurallary saklaýar.

Gurallar ýerine ýetirýän işlerine görä toparlara bölünýärler. Käbir düwmejikleriň aşaky sag burçunda kiçijik gara üçburçluk bardyr. Şol üçburçluklar arkaly gurallar toparlaryny saklaýan panel açylar.

Häsiýetler paneli (Панель свойств) saýlanan guralyň parametrlerini dolandyrmaga mümkinçilik berýär we paneliň düzümi ýerine ýetirilýän amallara baglylykda üýtgäp durýar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Grafiki redaktorlar näme üçin niýetlenýär? 2. Coreldraw 2018 programmanyň penjiresi haýsy esasy elementlerden durýar? 3. Gurallar panelinde käbir düwmejikleriň aşakdaky sag burçundaky gara üçburçluk nämäni aňladýar? 4. Häsiýetler paneli bilen näme dolandyrylýar?

Gönükmeler

1. CorelDrAw 2018 programmany işe goýberiň. Redaktoryň interfeýsine aşakdaky üýtgeşmeleri giriziň: a) Окно→Окна настройки→Диспетчер объектов buýruklaryň yzygiderligini ýerine ýetiriň. b) Gurallar panelinde syçanyň sag gulagyndan peýdalanyp, gapdal menýuny açyň we Настройка →Панель инструментов → Малый размер кнопок buýruklardan peýdalanyp, onuň daşky görnüşini üýtgediň. ç) Häsiýetler panelinden peýdalanyp, santimetr ölçeg birligini saýlaň. d) Redaktoryň panelinde ähli sazlamalary ilkibaşdaky ýagdaýyna getiriň. Munuň üçin: Диспетчер объектов penjiräni ýapyň, Gurallar panelinde syçanyň sag gulagyndan peýdalanyp, gapdal menýuny açyň we Настройка → Панель инструментов → Настройка по умолчанию buýrugyny ulanyň.

2. Kömekçi (sprawka) arkaly CorelDRAW 2018-iň interfeýsi hakyndaky maglumaty tapyň we okaň (Справка → Разделы справки… buýruklaryň yzygiderliligini ulanmaly).

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §22 sah.92-96

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Wektor grafikada şekilleriň döredilişi
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Wektor grafikada şekilleriň döredilişi barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Täze maglumatlary öwretmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Wektor grafiki redaktor. Interfeýsiň elementleri.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Grafiki redaktorlar näme üçin niýetlenýär? 2. Coreldraw 2018 programmanyň penjiresi haýsy esasy elementlerden durýar? 3. Gurallar panelinde käbir düwmejikleriň aşakdaky sag burçundaky gara üçburçluk nämäni aňladýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Ýönekeý wektor şekiliň döredilişi

2. CorelDRAW 2018 wektor grafiki redaktoryň obýektleri

3. Surat çekmegiň gurallary

4. Boýag we abris

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Wektor şekilleri aýratyn elementlerden döredilýär. Ýönekeý wektor şekiliň döredilişi:

1) ilkinji elementiň suduryny döretmek;

2) onuň sahypadaky ölçegini, görnüşini (formasyny), ýerleşişini sazlamak;

3) suduryň daşky görnüşini: stilini, boýagyň reňkini we daşyny aýlama çyzygyny bermek;

4) öňdäki amallary şekiliň galan ähli elementleri üçin gaýtala-mak;

5) suraty çekilen ähli elementleriň özara ýerleşişini sazlamak.

CorelDRAW 2018 wektor grafiki redaktoryň obýektleri

Islendik wektor şekil: nokatlardan, göni we egri çyzyklardan, figuralardan, tekstden, import edilen (alnan) rastr şekillerden düzülip biler. Wektor şekilleriň esasynda ýatýan çyzyga sudur diýilýär. Ulanyjy syçanyň görkezijisini ulanyp, grafiki obýektiň formasyny, ýerleşişini, ölçegini saýlaýar we parametrlerini sazlaýar. Şu paramerleri hasaba almak bilen programma obýektiň suduryny kesgitleýär. Boýagy we abrisi (obýektiň suduryny şekillendirme stili) ulanmak arkaly sudura reňk we tekstura goşulýar.

Boýag (Заливка) – bu suduryň içki giňişligini doldurýan reňk ýa-da tekstura. Eger-de obýektde boýag we abris ýok bolsa, onda obýekt ekranda görünmez. Görünmeýän obýekti Вид → Каркас buýruklar bilen görmek bolar.

Surat çekmegiň gurallary

CoreldrAw 2018 grafiki redaktorda surat çekmek edil Paint grafiki redaktoryndaky ýalydyr. Ctrl klawişe basylyp surat çekilende, dogry figura alynýar (kwadrat ýa-da töwerek). Shift klawişe basylanda surat çekmek we ölçeglilik ( масштабирование) merkezden başlanýar.

Käbir gurallaryň mümkinçiliklerine seredeliň.

Erkin forma (Свободная форма) guraly göni çyzyk ýa-da egri çyzyk çekilende ulanylýar. Göni çyzygyň suratyny çekmek üçin çyzygyň başlangyjyny we ahyryny syçanyň çep gulagyna basmak bilen bellemeli. Çyzygyň ýogynlygyny we stilini häsiýetler paneliniň kömegi bilen üýtgetmek bolar.

düwmejikler figuralary çekmegiň gurallarydyr. Figura – bu obýekt bolup, ony kesgitli görnüşde üýtgetmek bolýar. Mysal üçin, ýyldyzyň şöhleleriniň sanyny üýtgetmek, gönüburçlu-gyň burçlaryny ýaý şekilli burçlara özgertmek mümkin. Düwmejiklerdäki şekillerden görnüşi ýaly, olar gönüburçluklary, ellipsleri, köpburçluklary, şeýle hem birnäçe figuradan esasy figurany döretmäge mümkinçilik berýär.

Boýag we abris

Reňki we stili birnäçe usulda döretmek mümkin. Reňki saýla-magyň iň bir ýönekeý usuly palitradan reňki saýlamakdyr. Şonuň üçin, ilki obýekti tapawutlandyrmaly, soňra palitradaky nusgany saýlamaly. Syçanyň sag gulagyna basmak bilen abrisiň reňki goşulýar. Palitradaky nusgada syçanyň çep gulagy basylyp saklansa, onda öwüşginleriň palitrasy.

Ukyply boýag guraly birnäçe obýektiň sudury bilen çäklenýän ýapyk meýdançalar üçin ulanylýar. Şunlukda, görkezilen meýdança däl-de, meýdançalaryň çäk-lerinden ybarat sudurly täze obýekt boýag edilýär. Ukyply boýag guraly görnüşi ýaly, çylşyrymly formada sudury bolan täze obýek-ti çalt döretmek üçin amatlydyr.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Wektor şekil nämeden düzülýär? 2. Figuralaryň suratyny çekmekde ulanylýan haýsy gurallary bilýärsiňiz? 3. Boýag we abris näme?

Gönükmeler

1. Erkin forma guralyny ulanyp, nusga boýunça suraty çekiň. Suratyň elementlerine degişli boýaglary goşuň.

2. Figuralaryň suratyny çekmek gurallaryny ulanyp, taraplary 5 sm we 7 sm bolan gönüburçlugy guruň. Ony ýaşyl reňk bilen reňkläň, abrisini gara reňkde (ýogynlygy 4 pt deň) üzük-üzük çyzykdan gurnaň.

3. Ukyply boýag guralynyň kömegi bilen nusga boýunça nagşy dörediň. Ilki kwadrat öýjükli gözenegiň suratyny çekmeli (Ctrl klawişi basmak bilen), Разлинованная бумага guralyny ulanmaly . Ukyply boýag guralyny saýlamaly. Häsiýetler panelinde boýag reňkini we abrisiň ýok ýagdaýyny saýlaň. Degişli nagyşda öýjükleri boýaň. Delete klawişiň kömegi bilen kömekçi gözenekleri aýryň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §23 sah.97-106

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň temasy:	Wektor grafikada şekilleriň redaktirlenişi.
Sapagyň maksatlary:
1)Bilim berijilik maksady:	Wektor grafikada şekilleriň redaktirlenişi barada umumy düşünje bermek.
2) Terbiýeçilik maksady:	Okuwçylary watançylyk, zähmetsöýerlik, beýik adamkärçilik ruhunda terbiýelemek.
Sapagyň görnüşi:	Bilimleri, başarnyklary we endikleri berkitmek sapagy
Sapakda ulanylýan okuw-görkezme esbaplar, sanly serişdeler, paýlama maglumatlar:	Sanly serişdeler, kompýuter, interaktiw tagta, slaýdlar, tanyşdyrmalar.

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Wektor grafikada şekilleriň döredilişi

Sorag-jogap alyşmak: 1. Wektor şekil nämeden düzülýär? 2. Figuralaryň suratyny çekmekde ulanylýan haýsy gurallary bilýärsiňiz? 3. Boýag we abris näme?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Şekile üýtgeşme girizmeklige ony redaktirlemek diýilýär. Wektor şekilleriň obýektlerden (böleklerden) düzülýändigini ýatlalyň. Diýmek, aýratyn obýektleri goşup, aýryp ýa-da üýtgedip redaktirlemek bolar.

Tapawutlandyrmak

Diňe tapawutlandyrylan obýekti üýtgetmek bolýar. Tapawutlandyrma ( ) – görkezgiç guralyň kömegi bilen ýerine ýetirilýär. Tapawutlandyrylan obýektiň daş-töwereginde onuň ölçegini üýtgetmäge mümkinçilik berýän markerler ýüze çykýar . Birnäçe obýekti tapawutlandyrmak üçin, Shift klawişi ulanylýar. Tapawutlandyrmany aýyrmak üçin, tapawutlandyrylan obýektiň daşynda syçanyň çep gulagyna basmak ýeterlikdir.

Üýtgetme (Трансформация)

Tapawutlandyrylan obýektiň üstünde aşakdaky özgertmeleri ýerine ýetirmek bolýar: ornuny üýtgetme, ululygyny üýtgetme, süýndürme, zerkal şekillendirme, ýapgytlandyrma, aýlama. Obýektiň ölçegini proporsional üýtgetmek üçin ýokarky çep ýa-da sag (aşaky çep ýa-da sag) markerlerden tutup çekilýär (3.36-njy a, b,ç,d suratlar):

Shift klawişi basylsa, üýtgetme merkezden ýerine ýetirilýär. Obýekti dikligine süýndürmek üçin, ýokarky ýa-da aşaky markerleri, keseligine süýndürmek üçin çep ýa-da sag markerleri ulanylýar. Aýlama ýa-da ýapgytlama markerlerini işjeňleşdirmek üçin, obýektiň merkezindäki (atanak) markere syçanyň görkezijisini eltip basmaly. Obýekti aýlamak üçin görnüşdäki markerleriň birinden syçanyň kömegi bilen tutup çekmeli. Obýekti ýapgytlandyrmak üçin görnüşdäki markerlerden peýdalanmaly.

Zerkal şekillendirmäni almak üçin, häsiýetler panelinde Отразить по горизонтали we Отразить по вертикали ( ) düwmejiklerinden peýdalanmak bolar.

1-nji mysal. Köpriniň modelini şekillendirmeli .

Bir hatarda üç sany gönüburçlugyň suratyny çekeliň. Görkezgiç guralynyň kömegi bilen çepki gönüburçlugy tapawutlandyralyň. Soňra aýlama we ýapgytlama markerlerini işjeňleşdireliň. Birinji gönüburçlugyň çep gyrasyny, soňky gönüburçlugyň sag gyrasyny ýapgytlandyralyň.

Sudury redaktirlemek Figuranyň sudury özüniň haýsy figura tarapyndan çekilendigini «ýadynda saklaýar», şonuň üçin, şol guralyň mümkinçilikleriniň çäklerinde redaktirlenýär. Sudury «boşadyp» erkin redaktirlär ýaly, ony egri çyzyga öwürmeli. Şonuň üçin, Обьект--Преобразовать в кривую buýruklaryň yzygiderligi ýa-da häsiýetler panelindäki düwmejik ulanylýar.

Şondan soňra, sudury Forma döretmek ( ) guralynyň kömegi bilen erkin üýtgetmek bolýar.

erkin forma ( ) guraly arkaly çekilen sudury Forma döretmek guralynyň kömegi bilen redaktirlemek mümkin. Şu gurallar, sudurlar gök kwadratjyklar bilen tapawutlandyrylanda suduryň formasyny kesgitleýän düwünler ýüze çykýar. Bu düwünleri ýok etmek, goşmak, süýşürmek bolýar. Şu we beýleki amallar üçin Forma döretmek guralynyň häsiýetler panelinde degişli düwmejikler bardyr.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Bir obýekt nähili tapawutlandyrylýar? 2. Birnäçe obýekt nähili tapawutlandyrylýar? 3. Obýektiň ölçegini nähili üýtgetmeli? 4. Obýekti öwürmek we ýapgytlandyrmak nähili ýerine ýetirilýär?

Gönükmeler

1. Dürli figuralardan peýdalanyp, «Aýly gije» atly şekili taýýarlaň.

2. Erkin ululykdaky ölçegde Güni şekillendiriň.

3. Figuralaryň suratyny çekmek gurallaryndan: aýlama we ýapgytlama gurallaryny ulanyp, her dürli şekilleriň suratyny çekiň:

4. Ýyldyz figurany peýdalanyp, ugur görkezgijiň şekilini taýýarlaň.

4. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §24 sah.107-111

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________