5-класс ТАБИЯТ ТААНУУ Жердеги жашоонун келип чыгышы

5-класс ТАБИЯТ ТААНУУ ТЕМА: Жердеги жашоонун келип чыгышы.

Химия-биология мугалими

Абдирахманов А.А.

САБАКТЫН ПЛАНЫ

• Жер планетасынын доорлору.
• Жердеги жашоонун өнүгүшүнүн негизги этаптары.
• Динозаврлардын жашоосу.
• Сүт эмүүчүлөрдүн жашоосу

ОЙЛОП КӨР!

СЕНИҢ ОЮҢ БОЮНЧА ЖЕРДЕ КАНДАЙ ДООРЛОР БОЛГОН?

ДООРЛОР (ЭРАЛАР)

Окумуштуулар Жердин геологиялык тарыхын беш геологиялык доорго бөлүшкөн:

• Архей доору
• Протерозой доору
• Полеозой доору
• Мезозой доору
• Кайназой доору

Архейден башка бардык геологиялык доорлордун аттары бирдей эле «зой» деген кошумчага ээ, ал грек тилинен которгондо «жашоо» дегенди билдирет.

Бул доорлор мезгилдерден турат.

Алар менен жогорку класска өткөндө таанышабыз.

Жердеги жашоонун келип чыгышы

Көпчүлүк окумуштуулар Жердеги жашоо болжол менен 3,5 миллиард жыл мурун башталган деп эсептешет. Окумуштуулардын пикири боюнча суу чөйрөсүндө алгачкы тирүү организмдер пайда болгон.

ДИНИХТИС-БАЛЫК

ТРИЛОБИТ

Жердеги жашоонун келип чыгышы

Жерде жашоо пайда болгондон 3 миллиард жыл өткөндөн кийин, суу чөйрөсүндө жырткычтар өтө көп болгондуктан жана башка мажбурлоочу факторлордон улам биздин планетанын ар кайсы аймактарында организмдер отурукташа баштаган. Болжол менен 350 миллион жыл мурун кургак токойлор өскөн. Негизги салымды алп папоротниктер, мохтор кошкон.

Жердеги жашоонун келип чыгышы

Бул жашыл өсүмдүктөр набыт болуп, көмүр кендерин пайда кылган. Ошондуктан тарыхта бул мезгил карбон деп аталат. Бул токойдо жөргөмүштөр, кыркыяктар, чаяндар, ийнеликтер болгон. Кээ бир курт-кумурскалардын канаттарынын өлчөмү 1 метрге жеткен.

ОЙЛОП КӨР!

ЭМНЕ ҮЧҮН ДИНОЗАВРЛАР БИЗДИН ЗАМАНГЕ ЧЕЙИН ЖЕТИП КЕЛГЕН ЭМЕС?

ДИНОЗАВРЛАР ДООРУ

Бир нече убакыт өткөндөн кийин, амфибиялар байыркы сойлоп жүрүүчүлөр менен алмаштырылган. Алар байыркы кескелдирик деп аталат. Дал ушул учурдан тартып динозаврлардын доору башталган. Динозаврлар өзгөчө юра доорунда, болжол менен 200–150 миллион жыл мурун жашаган.

ДИНОЗАВРЛАР ДООРУ

"Динозавр" сөзү байыркы грек тилинен "коркунучтуу" же "коркунучтуу кескелдирик" деп которулган. Динозаврлардын ата-бабалары байыркы кескелдирик деп эсептелет.

Динозаврлардын классификациясына ылайык, алар төмөнкү класстарга бөлүнөт:

• кескелдирик учалуу;
• куш учалуу.

ДИНОЗАВРЛАР ДООРУ

Динозаврлар - сойлоочулардын тукум курут болгон, саны эң көп түркүмү. Динозаврлардын алгачкы түрү орто триас мезгилинде , акыркы түрү бор мезгилинин аягына чейин жашаган. Узундугу 25 м ге жеткен.

ДИНОЗАВРЛАРДЫН ТҮРЛӨРҮ

БАРОЗАВР

ЗАУРОЛОФ

ЛЕКСОФИЗАВР

ПРОТОЦЕРАТОПС

ДИНОЗАВРЛАРДЫН ТҮРЛӨРҮ

АЛЛОЗАВР

ТРИЦЕРАТОПС

ТИРАННОЗАВР

ДЕЙНОНИХ

https:// www.bbc.com/kyrgyz/articles/c5n10eqr3d7o

Ушул шилтемеде (ссылкада) ВВС (БиБиСи) Кыргыз Кызматынын веб-сайтында «Динозаврлар жөнүндө алты миф» аттуу макала жарыяланган. Шилтеме (ссылка) аркылуу кирип динозаврлар жөнүндөгү кызыктуу фактыларды окуп алсаңар болот.

ОЙЛОП КӨР!

СҮТ ЭМҮҮЧҮЛӨР КИМДЕР?

СҮТ ЭМҮҮЧҮЛӨРДҮН ЖАШООСУ

Сүт эмүүчүлөр - бул омурткалуу жаныбарлардын тобу, алар ургаачыларынын балдарын азыктандыруу үчүн сүт бездери бар болгондуктан айырмаланат. Сүт эмүүчүлөрдүн жаныбарлары бүт планетада эң көп жана кеңири таралган жаныбарлар классын түзөт.

СҮТ ЭМҮҮЧҮЛӨРДҮН ЖАШООСУ

Сүт эмүүчүлөр, адатта, жашоо формаларынын бардык түрлөрүндө болот: дарак, суу жана башка жерде жашоочулары да бар, ал тургай өз жашоосун жер астындагы кум казып өткөргөндөр да бар. Кыймылдын стилдери да ар түрдүү, ошондуктан: кээ бирлери сүзүшөт, ал эми башкалары учушат, чуркайт, секирешет, көтөрүлүшөт, сойлошот.

БЫШЫКТОО

• Эмне үчүн динозаврлар балдарын сүт менен бакпайт?
• Алгачкы тирүү организмдер каерде пайда болгон?
• Сүт эмүүчүлөр эмне менен азыктанат?

ҮЙГӨ ТАПШЫРМА

Сүрөт тартуу жана кызыктуу факттардан жазып келүү

АДАБИЯТТАР

• https:// multiurok.ru/files/tirichiliktin-tuzulshunun-biosferalyk-dengeeli.html
• https:// interneturok.ru/lesson/prirodovedenie/5-klass/bzemlyab/kak-razvivalas-zhizn-na-zemle
• Mary Pat Hrybyk-Keith/NASA
• http:// dinozavrikus.ru/vidy-dinozavrov